Бабаханова Дилноза Баходировнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Ултратовуш тўлқинларининг каламуш гепатоцитлари митохондрияларининг баъзи бир ферментлари фаолиятига таъсири ва уни коррексиялаш усулларини излаш», 03.00.01 – Биокимё (биология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2022.4.PhD/B797.
Илмий раҳбар: Мирхамидова Парида, биология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Чирчиқ давлат педагогика университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Ўзбекистон Миллий университети Биофизика ва биокимё институти, DSc.03/30.12.2019.B.01.13.
Расмий оппонентлар: Далимова Сурайё Нугмановна, биология фанлари доктори, профессор; Баратов Қўзижон Раббим ўғли, биология фанлари бўйича фалсафа доктори (PhD).
Етакчи ташкилот: Андижон давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: ултратовуш тўлқинларининг каламуш гепатоцитлари митохондриялари ферментлари фаоллигига таъсирини тадқиқ қилиш ҳамда шотут баргининг экстракти ва биосеп ёғли экстрактлари ёрдамида коррексиялашни 1, 3, 5, 10 ва 15 кунларида динамикага боғлиқ ҳолда аниқлашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
каламуш гепатоцитлари митохондриялари ултратовуш тўлқинлари таъсирига сезувчан бўлиб, бу эса унинг таъсир этиш вақтига боғлиқ эканлиги аниқланган;
ултратовуш тўлқинлари таъсирида гепатоцитлар митохондрияларида липидларнинг перекисли оксидланиш интенсивлигининг ортиши, мембранага боғлиқ ферментлар: cйточром-c-оксидаза ва СДГ ҳамда антиоксидант тизим ферментлари: СОД, каталаза, ГП, ГР ва ГТ фаолликлари 1, 3, 5, 10 ва 15 кунларида ингибирланиши аниқланган. Ферментларнинг чуқур ингибирланиши ултратовуш тўлқинларининг 10 минутлик таъсиридан сўнг аниқланган;
ин витро шароитида шотут баргининг экстракти ва биосеп ёғли экстрактларининг антирадикал фаолликлари аниқланган;
коррексиялашда қўлланилган шотут баргининг экстракти ва биосепнинг ёғли экстрактлари антиоксидантлик хусусиятини намоён қилиб, жигар митохондрияларида липидларнинг перекисли оксидланиши интенсивлигининг камайиши ҳамда мембранага боғлиқ бўлган cйточром-c-оксидаза ва СДГ ҳамда антиоксидант тизим ферментлари: СОД, каталаза, ГП, ГР ва ГТ фаолликларининг қайта тикланиши динамикага боғлиқ ҳолда 1, 3, 5, 10 ва 15 кунларида аниқланган;
ултратовуш тўлқинлари таъсирида жигар гепатоцитлари митохондриялари мембраналари ўтказувчанлигининг ўзгариши натижасида қон зардобидаги ситолитик ферментлар: АЛТ, АСТ, ИФ ва ГГТ лар миқдорининг сезиларли даражада ортиши аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Ултратовуш тўлқинлари таъсирида каламуш гепатоцитлари митохондрияларининг ферментлари фаолиятининг бузилишини шотут баргининг экстракти ва биосеп ёғли экстракти билан коррексиялаш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
диссертация ишининг илмий-назарий ва амалий хулосалари асосида нашр этилган “Ионлантирувчи нурлар биологияси (Радиобиология)” (Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2020 йил 30 июндаги 359-сонли буйруғи билан тасдиқланган 359-010 рақамли гувоҳномаси), “Биологик кимё ва молекуляр биология (1-қисм)” (Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2018 йил 27 мартдаги 274-сонли буйруғи билан тасдиқланган 274-257 рақамли гувоҳномаси),“Биологическая химия” (Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2018 йил 27 мартдаги 274-сонли буйруғи билан тасдиқланган 274-259 рақамли гувоҳномаси) номли дарсликлари ва “Биокимё (Амалий машғулотлар)” (Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2021 йил 31 майдаги 237-сонли буйруғи билан тасдиқланган 237-074 рақамли гувоҳномаси) номли ўқув қўлланмасидан Олий таълим муассасаларининг 60110900 – Биология таълим йўналишида таҳсил олаётган талабаларга “Биологик кимё” фанларини ўқитишда фойдаланилмоқда (Ўзбекистон Республикаси Олий таълим, фан ва инновациялар вазирлиги, Олий таълимни ривожлантириш тадқиқотлари ва илғор технологияларни тадбиқ этиш марказининг 2023 йил 1 мартдаги 02/01-01-29 сонли маълумотномаси); Натижада тайёрланган дарсликлар, ўқув қўлланмалар ўқув жараёнига татбиқ этилган ва таълимда самарадорликка эришилган.
ултратовуш тўлқини (УТТ)нинг каламуш жигарининг баъзи бир ферментларининг фаоллигига таъсири ва ферментлар фаоллигини қайта тиклашда биосеп мойли экстрактини қўллаш учун  Швецария Интеллектуал мулк агентлигининг ихтирога патенти олинган (№ 01-00008/23. 17.04.2023 й). Натижада биосеп мойли экстракти жигар митохондриялари функсионал бузилишларини коррексия қилиш имконини берган;
шотут баргининг экстракти асосида ултратовуш тўлқини (УТТ)нинг каламуш жигарининг баъзи бир ферментлари фаоллигига таъсирини коррексиялаш учун Германия Интеллектуал мулк агентлигининг ихтирога патенти олинган (№ 50/23-05. 15.05.2023й). Натижада шотут барги экстракти митохондриянинг баъзи бир ферментлар фаоллигини коррексиялаш имконини берган.