Салойдинова Наргиза Шуҳратовнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I.Умумий маълумотлар.
    Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Архитектура-қурилиш терминларининг лексик-семантик хусусиятлари (инглиз ва оʼзбек тиллари мисолида)” 10.00.06. Қиёсий адабиётшунослик, чоғиштирма тилшунослик ва таржимашунослик ихтисослиги боʼйича тайёрланган мавзусидаги филология фанлари боʼйича фалсафа доктори  (инглиз тили) (филолгия фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2022.4.PhD/Fil2981.
Илмий раҳбар: Аҳмедов Ойбек Сапорбаевич, филология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Ўзбекистон давлат жаҳон тиллари университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Ўзбекистон давлат жаҳон тиллари университети,  DSc.03/30.12.2019.Fil/Ped.27.01.
Расмий оппонентлар: Сиддикова Ирода Абдузухуровна, филология фанлари доктори, профессор; Эгамназарова Дурдона Шухратуллаевна, филология фанлари бўйича фалсафа доктори (PhD), доцент.
Етакчи ташкилот: Гулистон давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади инглиз ва ўзбек тилларида архитектура ва қурилиш соҳасига оид терминларнинг лексик-семантик, структур-семантик хусусиятлари ва уларни таржимада бериш усулларини очиб беришдан иборат.
III.Тадқиқотнинг илмий янгилиги қуйидагилардан иборат:
инглиз ва ўзбек тилларидаги архитектура ва қурилиш терминологик бирликларининиг тушунчавий майдони халқларнинг ижтимоий-тарихий, ижтимоий-сиёсий мезонларда ривожланиши асосида уларнинг  лингвомаданий омиллар таъсирида  инсоният сивилизациясининг реал эҳтиёжи билан параллел тарзда юзага келганлиги лексик бирликларни тарихий-даврий босқичларга ажратиш орқали далилланган;
чоғиштирилаётган тиллардаги архитектура ва қурилишга оид лексик бирликларнинг матнлар таржимасида  коннотатив ва денотатив хусусиятларини аниқлаш, лексик гуруҳларга ҳамда аслият тилидаги хос ва хос булмаган лексик бирликларга ажратиш ҳамда термин маъносини матнда очиб бериш орқали терминларнинг “тўлиқ лексик-семантик мувофиқлик”, “қисман лексик мувофиқлик”, “умуман лексик номувофиқлик”, “номутаносиб лексик мувофиқлик” жиҳатлари асосланган;
чоғиштирилаётган тиллардаги архитектура ва қурилиш терминологиясида қўлланиладиган терминларининг таржима имкониятига кўра транскрипция, транслитерация, сўзма-сўз (калка) таржима қилиш, маъноси яқинлаштирилган сўз билан ўзгартириш ҳамда матнга оид муқобил билан алмаштиришда таржима аспектига хос бўлган когнитив ва лингвомаданий ёндашув зарурати исботланган;
инглиз ва ўзбек тилларида архитектура ва қурилиш терминларининг турли лексик-семантик гуруҳлар (шахс, предмет ва обект, шакл, ҳаракат, йўналиш ва ўрин-жой)га ажратиш орқали содда, қўшма, жуфт, қисқартма, икки ёхуд уч узвли формал-структур белгиларини ажратиш орқали уларнинг соф терминлар, термин-лексемалар ва сўз бирикма шаклидаги лексик бирликлар тарзида ифодаланиши далилланган.
IV.Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Инглиз ва ўзбек тилларида архитектура ва қурилиш соҳаси терминологик бирликларини  лексик-семантик таҳлил ва тадқиқ этиш натижасида олинган илмий натижалар ва амалий таклифлар асосида:
инглиз ва ўзбек тилларидаги архитектура ва қурилиш терминологик бирликларининиг тушунчавий майдони халқларнинг ижтимоий-тарихий, ижтимоий-сиёсий мезонларда ривожланиши асосида уларнинг  лингвомаданий омиллар таъсирида  инсоният сивилизациясининг реал эҳтиёжи билан параллел тарзда юзага келганлиги лексик бирликларни тарихий-даврий босқичларга ажратишга оид  илмий хулосалардан Ирригация ва сув муаммолари илмий-тадқиқот институти томонидан бажарилган ПЗ-2020112930-рақамли “Йирик дарёлардан тўғонсиз сув олиш гидротехника иншоотларидан фойдаланишда гидравлик мослаш технологиясини ишлаб чиқиш” мавзусидаги фундаментал лойиҳада фойдаланилган (Ирригация ва сув муаммолари илмий-тадқиқот институтининг 2023-йил 14-мартдаги 01/245-сон маълумотномаси). Натижада гидротехника соҳаси ва гидротехник иншоотларига оид терминларни тарихий-қиёсий мезон асосида диахрон ва синхрон  аспектларда таҳлил қилиш, сув омборлари қурилишига оид янги замонавий ўзлашма терминларнинг шаклланиши, уларнинг структур-семантик ва функсионал-семантик хусусиятларига оид тадқиқот натижалари лойиҳа мазмунини бойитишга хизмат қилган;
чоғиштирилаётган тиллардаги архитектура ва қурилишга оид лексик бирликларнинг матнлар таржимасида  коннотатив ва денотатив хусусиятларини аниқлаш, лексик гуруҳларга ҳамда аслият тилидаги хос ва хос булмаган лексик бирликларга ажратиш ҳамда термин маъносини матнда очиб бериш орқали терминларнинг “тўлиқ лексик-семантик мувофиқлик”, “қисман лексик мувофиқлик”, “умуман лексик номувофиқлик”, “номутаносиб лексик мувофиқлик” жиҳатларига доир илмий-назарий хулосалардан Ўзбекистон Республикаси Қуролли Кучлар академиясида 2021-2022-йилларда бажарилган “Ўзбек ҳарбий санъати тарихи” номли фундаментал лойиҳада фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Мудофаа Вазирлигининг 2023-йил 20-апрелдаги 10/684-сон маълумотномаси). Натижада   гидроенергетик иншоотларнинг қурилишига оид қўлланмаларни таржима қилиш, гидротехника иншоотларига оид қўшимча мосламаларга оид ўзлашма терминларнинг  муқобилини бериш, қурилиш соҳасига оид сигнификатив терминларнинг шаклланиш жараёни ва уларни  жорий қилишга  доир илмий-назарий қарашлар лойиҳа мазмун-моҳиятини бойитган;
чоғиштирилаётган тиллардаги архитектура ва қурилиш терминологиясида қўлланиладиган терминларининг таржима имкониятига кўра транскрипция, транслитерация, сўзма-сўз (калка) таржима қилиш, маъноси яқинлаштирилган сўз билан ўзгартириш ҳамда матнга оид муқобил билан алмаштиришда таржима аспектига хос бўлган когнитив ва лингвомаданий ёндашув заруратига оид илмий хулосалардан Ирригация ва сув муаммолари илмий-тадқиқот институти томонидан бажарилган ПЗ-2020112930-рақамли “Йирик дарёлардан тўғонсиз сув олиш гидротехника иншоотларидан фойдаланишда гидравлик мослаш технологиясини ишлаб чиқиш” мавзусидаги фундаментал лойиҳада фойдаланилган (Ирригация ва сув муаммолари илмий-тадқиқот институтининг 2023-йил 14-мартдаги 01/245-сон маълумотномаси). Натижада тадқиқот иши натижалари турли хил турдаги луғатларда берилган архитектура ва қурилиш терминларининг лексикографик тавсифини такомиллаштиришда хизмат қилган;
инглиз ва ўзбек тилларида архитектура ва қурилиш терминларининг турли лексик-семантик гуруҳлар (шахс, предмет ва обект, шакл, ҳаракат, йўналиш ва ўрин-жой)га ажратиш орқали содда, қўшма, жуфт, қисқартма, икки ёхуд уч узвли формал-структур белгиларини ажратиш орқали уларнинг соф терминлар, термин-лексемалар ва сўз бирикма шаклидаги лексик бирликлар тарзида ифодаланишига оид хулосалардан Ўзбекистон Миллий телерадиокомпанияси “Ўзбекистон 24” телерадиоканали ДУК “Маданий-маърифий ва бадий эшиттиришлар” муҳарририяти томонидан 2022-йил ноябр ва декабр сонларида эфирга узатилган “Миллат ва маънавият”, “Таълим ва тараққиёт” номли радиоешттиришларини тайёрлашда фойдаланилган (Ўзбекистон Миллий телерадиокомпаниясининг 2023-йил 19-январдаги 03-09-36-сон маълумотномаси). Натижада кўрсатувда Алишер Навоийнинг “Хазойин ул-маоний”, Амир Темурнинг “Темур тузуклари”, Заҳириддин Муҳаммад Бобурнинг “Бобурнома”, Аҳмад Югнакийнинг “Ҳибат ул-ҳақойиқ” асарларида келтирилган архитектура ва қурилиш соҳасига оид терминларнинг замонавий қурилиш соҳасига қай даражада боғлиқлиги илмий жиҳатдан шарҳланган.