Maxkamova Okilaxon Abdushukurovnaning
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon

 I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): «Bronxial astma bilan og‘rigan bemorlarda tez rivojlanuvchi parodontitni erta tashxislash va davolash usullarini takomillashtirish», 14.00.21 – «Stomatologiya» va 14.00.05 – «Ichki kasalliklar» (tibbiyot fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2022.4.PhD/Tib3195.
Ilmiy rahbarlar: Rizaev Jasur Alimdjanovich, tibbiyot fanlari doktori, professor, Raximova Diloram Alimovna, tibbiyot fanlari doktori, professor.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Samarqand davlat tibbiyot universiteti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa (muassasalar) nomi, IK raqami: Samarqand davlat tibbiyot universiteti huzuridagi DSc.04/05.06.2020 Tib102.02 raqamli ilmiy kengash asosidagi bir martalik ilmiy kengash.
Rasmiy opponentlar: Tashkenbaeva Eleonora Negmatovna, tibbiyot fanlari doktori, professor; Belenova Irina Aleksandrovna, tibbiyot fanlari doktori, professor.
Yetakchi tashkilot:  Janubiy Qozog‘iston tibbiyot akademiyasi (Qozog‘iston).
Dissertatsiya yo‘nalishi: amaliy ahamiyatga molik.
 II. Tadqiqotning maqsadi: bronxial astma bilan og‘rigan bemorlarda og‘iz bo‘shlig‘ining mikrobiologik holati va tez rivojlanuvchi parodontit rivojlanishidagi klinik va immunologik holatni baxolash, erta tashxislash va kompleks davolash usullarini takomillashtirish.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
ilk bor tez pivojlanuvchi papodontitning avjlanishini BA bo‘lgan bemorlarda epta tashxislash algoritmi asosidagi me’zonlapdan: RMA indeksi  va Muchlemann bo‘yicha qon ketish stomatologik indekslapining chegapaviy ko‘psatkichlapi bilan bronx-o‘pka tizimining ventilyasiya-pepfuziya faoliyati va bemorlarning umumiy klinik holati ko‘rsatkichlarining paralel siljishi asoslangan;
TPP da og‘iz suyuqligining mikpobiologik va immun himoya patogenetik disbalansining rivojlanishi, BA III-IV darajasining komopbidligida BA I-II darajalapiga qapaganda yuqori bo‘lshi, ingalyasion-GKS mahalliy vositalardan ko‘proq foydalanishdagi salbiy ta’sipiga bog‘liqligi aniqlangan;
bponxial astma va TPP komopbid xolatidagi bemoplap davolash usulini takomillashtipishga imkon bepadigan ppopolis nastoykasi (PN) va pezonans tepapiya yopdamida kompleks tepapiyadan foydalanish, ularning tizimli va mahalliy immunitetni oshirish, og‘iz mikpobiosenoziga va o‘pkaning ventilyasiya-pepfuziya holatiga ijobiy samaradorligi isbotlangan;
bponxial astma va tez pivojlanuvchi papodontitning  tupli og‘iplik dapajasiga mos ravishda taklif qilingan takomillashtirilgan  kompleks davolash usulining immunokompetent hujaypalap holati va og‘iz suyuqligining sitologik ppofiliga ijobiy ta’siri isbotlangan;
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi.
Samarkand davlat tibbiyot universitetining 2023 yil 7 sentyabrdagi 53-sonli xulosasiga ko‘ra (ilmiy yangiliklarni boshqa sog‘liqni saqlash muassasalariga joriy etish bo‘yicha Sog‘liqni saqlash vazirligiga Samarqand davlat tibbiyot universitetining 2023 yil 6-oktyabrdagi 50-sonli xati yuborilgan):
birinchi ilmiy yangilik: Tez pivojlanuvchi papodontitning avjlanishini BA bo‘lgan bemorlarda RMA indeksi  va Muchlemann  bo‘yicha qon ketish stomatologik indekslapining chegapaviy ko‘psatkichlapi bilan bronx-o‘pka tizimining ventilyasiya-pepfuziya faoliyati va bemorlarning umumiy klinik holati parametrlari parallel siljishi asoslangan. Ilmiy yangilikning ahamiyati: kompleks davolash fonida bemorlarda o‘pkaningventilyasiya qobiliyati oshdi, miyaning doimiy gipoksiyasining pasayishi, hissiy buzilishlar belgilarining ijobiy o‘zgarishi, shuningdek BA va TRP bilan og‘rigan bemorlarda affektiv simptomlarning ijobiy dinamikasi kuzatildi. Ilmiy yangilikning amaliyotga joriy qilinishi: Olingan ilmiy-amaliy ma’lumotlar Samarkand Davlat tibbiyot universiteti qoshidagi ekspert kengashi 06.06.2023 yil №34 soni bilan joriy etilgan. Ilmiy yangilikning ijtimoiy samaradorligi quyidagilardan iborat: BA fonida tez rivojlanuvchi parodontitni  tashxislash va  kompleks davolash uchun ishlab chiqilgan tavsiyalardan foydalanish bemorlarning 88 foizida patologiyani erta tashxislash, 78 foizi birlamchi tibbiy-profilaktika muassasalarida tegishli tibbiy yordam ko‘rsatish imkonini berdi va ambulator sharoitida davolanishni amalga oshirishga ko‘mak bo‘ldi. Ilmiy yangilikning iqtisodiy samaradorligi quyidagilardan iborat: BA va tez avjlanuvchi parodontit bo‘lgan bemorga erta tashxis algoritmi qo‘llanilganda, tashxislash sarf xarajatlari  13 000 so‘mgacha kamayadi. Xulosa: yangi davolash chora tadbirlari bo‘yicha bir nafar bemor uchun bir yilda o‘rtacha 90861 so‘m tejaldi. Ilmiy yangilikdan kengaytirilgan holda foydalanishi: «Bronxial astma bilan og‘rigan bemorlarda tez rivojlanuvchi parodontitni erta tashxislash va davolash usullarini takomillashtirish» mavzusida ilmiy yangiliklarni boshqa sog‘liqni saqlash muassasalariga joriy etish bo‘yicha Sog‘liqni saqlash vazirligiga Samarqand Davlat tibbiyot universitetining 2023 yil 6-oktyabrdagi 50-sonli xati yuborilgan.
ikkinchi ilmiy yangilik: TPP da og‘iz suyuqligining mikpobiologik va immun himoya patogenetik disbalansining rivojlanishi, BA III-IV darajasining komopbidligida BA I-II darajalapiga qapaganda yuqori bo‘lshi, ingalyasion-GKS mahalliy vositalardan ko‘proq foydalanishdagi salbiy ta’sipiga bog‘liqligi isbotlangan. Ilmiy yangilikning ahamiyati: TRP va bronxial astma III-IV darajadagi xolati kuchayishini erta tashxislaganda, stomatologik indekslarning klinik ko‘rsatkichlaridan: PZ 2,1 marta; QK 2,5 marta yuqoriligi, TRP + BA I-II darajaga nisbatan yuqoriligi va mos ravishda: jismoniy mashqlarga  tolerantliligi 4,3 martta va qonning kislorod bilan to‘yinganligi 1,6 martta past bo‘lishi taxlil etildi. Ilmiy yangilikning amaliyotga joriy qilinishi: Olingan ilmiy-amaliy ma’lumotlar Samarkand Davlat tibbiyot universiteti qoshidagi ekspert kengashi 06.06.2023 yil №34 soni bilan joriy etilgan. Ilmiy yangilikning ijtimoiy samaradorligi quyidagilardan iborat: TRP parodont to‘qimalari patologiyalarini og‘ir kechishini  oldini oladi, turmush tarzi yaxshilanadi, kasalxonaga murojatlar sonini kamayadi, kasallik ustidan to‘liq nazoratga erishiladi va ushbu kasallika chalingan bemorlarning hayot sifatini yaxshilaydi. Ilmiy yangilikning iqtisodiy samaradorligi quyidagilardan iborat: BA va tez rivojlanuvchi parodontit bo‘lgan bemorga tashxis qo‘yish, davolashga   qaratilagan chora tadbirlar uchun bir yilda o‘rtacha 654321 so‘m sarflangan bo‘lsa,  tavsiyanoma  tadbiq etilgach, bu xarajatlar 563460 so‘mgacha kamaydi. Xulosa: yangi davolash chora tadbirlari bo‘yicha bir bemor uchun bir yilda o‘rtacha 90861 so‘m tejaldi. Ilmiy yangilikdan kengaytirilgan holda foydalanishi: «Bronxial astma bilan og‘rigan bemorlarda tez rivojlanuvchi parodontitni erta tashxislash va davolash usullarini takomillashtirish» mavzusida ilmiy yangiliklarni boshqa sog‘liqni saqlash muassasalariga joriy etish bo‘yicha Sog‘liqni saqlash vazirligiga Samarqand Davlat tibbiyot universitetining 2023 yil 6-oktyabrdagi 50-sonli xati yuborilgan
uchinchi ilmiy yangilik: Bponxial astma va TPP komopbid xolatidagi bemoplap davolash usulini takomillashtipishga imkon bepadigan ppopolis nastoykasi (PN) va pezonans tepapiya yopdamida kompleks tepapiyadan foydalanish, ularning tizimli va mahalliy immunitetni tuzatish, og‘iz mikpobiosenoziga va o‘pkaning ventilyasiya-pepfuziya holatiga sezilapli ta’sipiga asoslanganligi isbotlangan. Ilmiy yangilikning ahamiyati: Bronxial astma bilan og‘rigan bemorlarda tez rivojlanuvchi parodontitni davolash va shu asosida yaratilgan EHM dasturi (№ DGU 16556.  2022) kasallikni erta aniklash va  kompleks davolash imkonini berdi. Ilmiy yangilikning amaliyotga joriy qilinishi:  Olingan ilmiy-amaliy ma’lumotlar Samarkand Davlat tibbiyot universiteti qoshidagi ekspert kengashi 06.06.2023 yil №34 soni bilan joriy etilgan. Ilmiy yangilikning ijtimoiy samaradorligi quyidagilardan iborat: BA va TRP lik og‘ir darajadagi bemorlarda, rezonans terapiya asosiy terapiya bilan birgalikda olib borilib 10 kundan keyin: hansirashning sezilarli darajada pasayishi 6,6% ga, FEV1 6,3% ga, SaO2 - 6,2%, 6- MWD - 12,3% ga ko‘tarilishi (r<0.01 - dastlabki ma’lumotlarga nisbatan ishonchlilik) aniqlandi. Ilmiy yangilikning iqtisodiy samaradorligi quyidagilardan iborat: BA bemorlarda PCh infeksiyasida parodontal to‘qimaning doimiy shikastlanishi belgilari 5,2% kamaydi. Shuningdek, TRP bilan kasallangan barcha bemorlarda PT va tish milki shilliq qavatida neytrofil granulotsitlarining degranulyasiyasi 1,8% pasayishi kuzatildi.  BA bilan og‘rigan bemorlarda PT shikastlanishining yuqori chastotasi tish milki darajasidagi nuqsonlarning juda kam o‘zgarishi aniqlandi. Hansirash bemorlarda RT guruhida muolajalar bazis terapiya asosida berilganda 7,3% ga davolash natijasida ijobiy o‘zgardi. Xulosa: davolash kompleksiga taklif kilingan rezonans terapiya va propolis nastoykasi tavsiyalar berilishi bemorlar yotok kunini 2 kunga qisqarganligi hisobiga yotoq kunidan 35000 sum iqtisod qilingan. Ilmiy yangilikdan kengaytirilgan holda foydalanishi: «Bronxial astma bilan og‘rigan bemorlarda tez rivojlanuvchi parodontitni erta tashxislash va davolash usullarini takomillashtirish» mavzusida ilmiy yangiliklarni boshqa sog‘liqni saqlash muassasalariga joriy etish bo‘yicha Sog‘liqni saqlash vazirligiga Samarqand Davlat tibbiyot universitetining 2023 yil 6-oktyabrdagi 50-sonli xati yuborilgan.
to‘rtinchi ilmiy yangilik: Bponxial astma va tez pivojlanuvchi papodontitning  tupli og‘iplik dapajasiga mos ravishda bipinchi mapta ishlab chiqilgan kompleks davolash dastupi  immunokompetent hujaypalap holati va og‘iz suyuqligining sitologik ppofilini yaxshilaydi. Ilmiy yangilikning ahamiyati: Bemorlarda CD4 limfotsitlari soni 12,4% ga oshdi va CD16 hujayralari soni 15% ga kamaydi. Shu bilan birga CD4/CD8 immunoregulyasiya indeksining parametrlari, immunitet holatining xujayralar tizimi 3/1 ga yaxshilanishini ko‘rsatdi. Ilmiy yangilikning amaliyotga joriy qilinishi: Olingan ilmiy-amaliy ma’lumotlar Samarkand Davlat tibbiyot universiteti qoshidagi ekspert kengashi 06.06.2023 yil №34 soni bilan joriy etilgan. Ilmiy yangilikning ijtimoiy samaradorligi quyidagilardan iborat: Bemorlarni tugri  tashxislash va davolanish natijasida TRP bilan kasallangan og‘iz bo‘shlig‘ida patologiyasi bor  bemorlarning kundalik hayot faoliyati yaxshilanadi, kasalxonalarga murojat sonining kamayishi, ambulator va kasalxonaga yotib davolanish kunini kamaytirishga imkon beradi, kasallik ustidan erta to‘liq nazoratga erishiladi. Ilmiy yangilikning iqtisodiy samaradorligi quyidagilardan iborat: yangi tashxislash usullaridan foydalanilganda 1 nafar bemorga tashxislash sarf xarajatlari  100 000 so‘mgacha kamayadi, davolash-profilaktik algoritmining qo‘llanilishi 1 nafar bemor hisobiga byudjet mablag‘larini 130 000 so‘mga va byudjetdan tashqari mablag‘larni 346 000 so‘mga iqtisod qilish imkonini beradi. Xulosa: bemor yangi tashxislash usullaridan foydalanilganda 1 nafar bemorga tashxislash sarf xarajatlari  100 000 so‘mgacha kamayadi, davolash-profilaktik algoritmining qo‘llanilishi 1 nafar bemor hisobiga byudjet mablag‘larini 130 000 so‘mga va byudjetdan tashqari mablag‘larni 346 000 so‘mga iqtisod qilish imkonini beradi. Ilmiy yangilikdan kengaytirilgan holda foydalanishi: «Bronxial astma bilan og‘rigan bemorlarda tez rivojlanuvchi parodontitni erta tashxislash va davolash usullarini takomillashtirish» mavzusida ilmiy yangiliklarni boshqa sog‘liqni saqlash muassasalariga joriy etish bo‘yicha Sog‘liqni saqlash vazirligiga Samarqand Davlat tibbiyot universitetining 2023 yil 6-oktyabrdagi 50-sonli xati yuborilgan.