Адизов Миразиз Азимовичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Бухоро нефтни қайта ишлаш заводи ишчиларида пародонтнинг яллиғланиш касалликларини даволаш ва профилактикаси», 14.00.21 – Стоматология (тиббиёт фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2022.4.PhD/Tib3191.
Илмий раҳбар: Бекжанова Ольга Есеньевна тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи, ИК рақами: Абу Али ибн Сино Бухоро давлат тиббиёт институти, DSc.04/30.04. 2022.Tib.93.01.
Расмий оппонентлар: Олимов Сиддик Шарифович, тиббиёт фанлари доктори (DSc), доцент; Митронин Александр Валентинович, тиббиёт фанлари доктори, профессор (Россия Федерацияси)
Етакчи ташкилот: Туркия соғлиқ билимлари университети (Туркия)
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: нефт-кимё ишлаб чиқариш ходимларида пародонт яллиғланиш касалликларининг тарқалиши ва ривожланишининг патогенетик механизмларини ўрганиш асосида уларнинг олдини олиш ва даволаш усулларини ишлаб чиқишдан иборат бўлган.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги: Бухоро нефтни қайта ишлаш заводи ишчилари орасида пародонт касалликларининг тарқалиши, интенсивлиги ва клиник кўринишининг хусусиятлари биринчи марта хавфли ишлаб чиқаришдаги иш стажи билан боғлиқликлиги аниқланган;
эпидемиологик тадқиқотлар натижаларига кўра, хавфли ишлаб чиқаришда ишлайдиган ишчиларда пародонт патологиясининг ривожланиши учун устувор хавфлар аниқланган;
Бухоро нефтни қайта ишлаш заводи ишчиларининг аралаш сўлагидаги яллиғланишни қўлловчи цитокинлар ва оксидатив стресс маркёрларининг пародонтнинг яллиғланиш касалликларининг ривожланишидаги роли асосланган;
Бухоро нефтни қайта ишлаш заводи ишчиларида аралаш сўлак ўрта оғирликдаги молекулаларининг ва албуминнинг детоксикацияловчи фаоллигининг пародонтнинг яллиғланиш касалликлари ривожланишига таъсири аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Бухоро нефтни қайта ишлаш заводи ишчиларида пародонтнинг яллиғланиш касалликларини даволаш ва профилактикаси бўйича олинган илмий натижаларга асосланиб, қуйидагилар олинди:
Илмий янгиликнинг моҳияти: Бухоро нефтни қайта ишлаш заводи ишчилари орасида пародонт касалликларининг тарқалиши, интенсивлиги ва клиник кўринишининг хусусиятлари биринчи марта хавфли ишлаб чиқаришдаги иш стажи билан боғлиқликда ўрганилган.
Илмий янгиликнинг аҳамияти: нефтни қайта ишлаш заводи ишчиларида пародонт ҳолатининг клиник-лаборатор тадқиқотлари натижалари асосида Бухоро нефтни қайта ишлаш заводи ишчиларида пародонт яллиғланиш касалликлари патогенези ҳақидаги тушунчалар кенгайтирилди.
Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: олинган илмий-амалий маълумотлар Бухоро вилоят стоматология поликлиникаси буйруғи (24.06.2023 й.; №227/AF) ҳамда Тошкент давлат стоматология институти стоматология поликлиникаси буйруғи (24.06.2023 й.; №228/AF) билан амалиётига жорий этилди.
Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: нефтни ишлаб чиқариш корхонаси ходимларига стоматологик ёрдам кўрсатиш қоидаларини қўллаш, пародонт касалликларини даволаш ва олдини олишни тизимлаштиради, бу эса стоматологик ҳолатини доимий назорат қилиш имконини беради.
Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги  қуйидагилардан иборат: янги комплекс даволаш усулининг жорий қилиниши ҳисобига 1 нафар бемор ишчи учун 198000 сўм иқтисод қилинди. Ишчиларда қўшимча стоматологик дори воситаларга муҳтожликнинг бўлмаслиги, қайта қўриклар сонини камайиши, ўртача оғизни чайиш воситаси қиймати 25000 сўм ва ўртача иммуномодуляторлар қиймати 74000 сўм еканлигини ҳисобга олган холда 1 нафар беморга 99000 сўм иқтисодий курсаткич ташкил этади.
Хулоса: Бухоро нефтни қайта ишлаш заводи ишчиларида пародонт патологиясининг ишонарли даражада юқори тарқалганлиги ва оғирлиги аниқланиб, умуман олганда назоратдаги қарши бўлиб профессионал боғлиқликнинг ўртача даражаси билан; бунда оғир пародонтитнинг тарқалганлиги ҳисобланади қарши профессионал боғлиқликнинг юқори даражаси билан солиштирилади.
Илмий янгиликдан кенгайтирилган ҳолда фойдаланиши: «Бухоро нефтни қайта ишлаш заводи ишчиларида пародонтнинг яллиғланиш касалликларини даволаш ва профилактикаси» мавзусида илмий янгиликларни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича Бухоро давлат тиббиёт институти Эксперт Кенгаши раисига Бухоро давлат тиббиёт институти илмий ишлар ва инновациялар бўйича проректор томонидан 2023 йил 2 августдаги 04/4037-сон хат юборилган.
Илмий янгиликнинг моҳияти: эпидемиологик тадқиқотлар натижаларига кўра, хавфли ишлаб чиқаришда ишлайдиган ишчиларда пародонт патологиясининг ривожланиши учун устувор хавфлар белгиланган.
Илмий янгиликнинг аҳамияти: эпидемиология мажмуаси Бухоро нефтни қайта ишлаш заводи ишчиларида пародонтнинг яллиғланиш патологиясини ташҳислаш ва ривожланишини башорат қилиш усулини ишлаб чиқиш учун асос бўлиб хизмат қилади.
Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: олинган илмий-амалий маълумотлар Бухоро вилоят стоматология поликлиникаси буйруғи (24.06.2023 й.; №227/AF) ҳамда Тошкент давлат стоматология институти стоматология поликлиникаси буйруғи (24.06.2023 й.; №228/AF) билан амалиётига жорий этилди.
Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: пародонт касалликлари бор ишчиларда олдинги ва кейинги даврда стоматологга қатновини камайтириш; даволашдан кейинги асоратларни бартараф этиш усулларини оптималлаштириш; даволаш амалиётида кейинги даврда қўшимча дорилар қабулини камайтиради.
Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: 1 нафар бемор ишчи учун комплекс даволашни қўллаш асосида пародонт касалликлари оғир даражаси стоматология амалиётида кейинги асоратлар бўлиш эхтимоллиги камайтирди. Қайта даволаш амалиёти ўтказилмаслигини таъминлаши асосида 85000 сўмдан 100000 сўмгача иқтисод қилинади. Қайта стоматолог кўриги – 25000 сўм; дори-дармонлар харажати – 170000 сўм (умумий иқтисодий самарадорлик 1 бемор ишчи учун 195000 ташкил қилди).
Хулоса: Бухоро нефтни қайта ишлаш заводи ишчиларида пародонтитнинг ривожланиши эндоген интоксикациянинг ошиши билан боғлиқ; албуминнинг детоксикацион фаоллигининг пасайиши; ЛПО-АОС жараёнларининг дисбаланси - МДА нинг ошиши ва ОАО нинг пасайиши; оғиз суюқлигидаги яллиғланишни қўлловчи цитокинлар даражасининг ФНО-α ва ИЛ-6 нинг ошиши кузатилди.
Илмий янгиликдан кенгайтирилган ҳолда фойдаланиши: «Бухоро нефтни қайта ишлаш заводи ишчиларида пародонтнинг яллиғланиш касалликларини даволаш ва профилактикаси» мавзусида илмий янгиликларни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича Бухоро давлат тиббиёт институти Эксперт Кенгаши раисига Бухоро давлат тиббиёт институти илмий ишлар ва инновациялар бўйича проректор томонидан 2023 йил 2 августдаги 04/4037-сон хат юборилган.
Илмий янгиликнинг моҳияти: Бухоро нефтни қайта ишлаш заводи ишчиларининг аралаш сўлагидаги яллиғланишни қўлловчи цитокинлар ва оксидатив стресс маркёрларининг пародонтнинг яллиғланиш касалликларининг ривожланишидаги роли кўрсатилган.
Илмий янгиликнинг аҳамияти: иммун-метаболик тадқиқотлар асосида пародонт патологиясини даволаш ва олдини олиш усули асосланади ва амалга оширилади, бу энг муҳим метаболик касалликларга адаптацияланган даволаш-профилактика чораларини амалга оширишга имкон беради, бу эса даволашнинг клиник самарадорлигининг сезиларли даражада ошишига ва ишчиларнинг ҳаёт сифатининг яхшиланишига олиб келади.
Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: олинган илмий-амалий маълумотлар Бухоро вилоят стоматология поликлиникаси буйруғи (24.06.2023 й.; №227/AF) ҳамда Тошкент давлат стоматология институти стоматология поликлиникаси буйруғи (24.06.2023 й.; №228/AF) билан амалиётига жорий этилди.
Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: ишчиларнинг доимий равишда нефтни кимёвий элементлари таъсирида бўлганликлари ва қўлланилган комплекс препаратлар уларнинг пародонт тўқимасига чуқур таъсирини ўрганилган.
Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: бемор ишчилар учун танланган стоматологик муолажалар режалаштириш орқали 1 нафар бемор учун хар бир қатнови 18163,25 сўм, оғир даражадаги пародонт касалликларини даволашда 22785,52 сўм иқтисод қилинди (бунинг натижасида пародонт касалликлари оғир даражаси 30% гача камайтириб, бемор ишчилар умумий харажатларини 40948,77 сўмга (1 нафар бемор ишчи учун иқтисод қилиш имконини берди).
Хулоса: Бухоро нефтни қайта ишлаш заводи ишчиларида генерализацияланган пародонтит келиб чиқиш хавфи ва клиник кечишининг оғирлигининг персонификацияланган башорат модели регрессия таҳлили усули билан ишлаб чиқилган. Регрессиянинг тенглаштирилиши статистик жиҳатдан ишончли, моделнинг ишонарлилиги сезгирлиги спецификлиги умумий ташҳисот аниқланган.
Илмий янгиликдан кенгайтирилган ҳолда фойдаланиши: «Бухоро нефтни қайта ишлаш заводи ишчиларида пародонтнинг яллиғланиш касалликларини даволаш ва профилактикаси» мавзусида илмий янгиликларни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича Бухоро давлат тиббиёт институти Эксперт Кенгаши раисига Бухоро давлат тиббиёт институти илмий ишлар ва инновациялар бўйича проректор томонидан 2023 йил 2 августдаги 04/4037-сон хат юборилган.
Илмий янгиликнинг моҳияти: Бухоро нефтни қайта ишлаш заводи ишчиларида аралаш сўлак ўрта оғирликдаги молекулаларининг ва албуминнинг детоксикацияловчи фаоллигининг пародонтнинг яллиғланиш касалликлари ривожланишига таъсири аниқланган.
Илмий янгиликнинг аҳамияти: ишчиларда эндоген интоксикация шартлари, аралаш сўлак албуминининг боғловчилик қобилиятининг пасайиши аниқланади. Албуминнинг функционал фаоллигининг пасайиши маҳаллий пародонтнинг локал зарарланишининг оғирлиги билан боғлиқ бўлиб, бу унинг токсинлар ва пародонт тўқималарининг парчаланиш маҳсулотларини инактивациялашдаги ролини акс эттиради. Бироқ, зарарли ишлаб чиқариш ишчиларида албумин фаоллигининг пасайиш даражаси юқори. Шундай қилиб, пародонтнинг ҳатто яллиғланишли-деструктив зарарланишлари бўлмаганда ҳам, ишчилар албумининг умумий концентрацияси аралаш сўлак албумини паст бўлган, албуминнинг самарали концентрациясининг тегишли динамикаси ташкил этган, албуминнинг сорбцион қуввати мос равишда бунда токсиклик индекси эса ошади.
Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: олинган илмий-амалий маълумотлар Бухоро вилоят стоматология поликлиникаси буйруғи (24.06.2023 й.; №227/AF) ҳамда Тошкент давлат стоматология институти стоматология поликлиникаси буйруғи (24.06.2023 й.; №228/AF) билан амалиётига жорий этилди.
Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: нефтни кимёвий элементлари таъсири натижасида келиб чиқадиган пародонт касалликлари мавжуд бўлган ишчиларда клиник белгилар регресси ва махсус тадқиқот усуллари натижаларининг ўзгаришини умумий баҳолаш ва пародонт касалликларида дори дармонлардан фойдаланиб комплекс қўллашда энг юқори терапевтик таъсир кузатилишини белгилаш имконини берган.
Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: янги комплекс даволаш усулининг жорий қилиниши ҳисобига 1 нафар бемор ишчи учун 198000 сўм иқтисод қилинди. Ишчиларда қўшимча стоматологик дори воситаларга муҳтожликнинг бўлмаслиги, қайта қўриклар сонини камайиши, ўртача оғизни чайиш воситаси қиймати 25000 сўм ва ўртача иммуномодуляторлар қиймати 74000 сўм эканлигини ҳисобга олган холда 1 нафар бемор ишчига 99000 сўм иқтисод қилиш имконини берди.
Хулоса: Бухоро нефтни қайта ишлаш заводи ишчиларида пародонт ялиғланиш касалликларини даволашда янги комплекс даволаш усулининг жорий қилиниши 1 нафар бемор ҳисобига бюджет маблағларини 99000 сўмга ва бюджетдан ташқари маблағларни 125000 сўмга иқтисод қилиш имконини берди.
Илмий янгиликдан кенгайтирилган ҳолда фойдаланиши: «Бухоро нефтни қайта ишлаш заводи ишчиларида пародонтнинг яллиғланиш касалликларини даволаш ва профилактикаси» мавзусида илмий янгиликларни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича Бухоро давлат тиббиёт институти Эксперт Кенгаши раисига Бухоро давлат тиббиёт институти илмий ишлар ва инновациялар бўйича проректор томонидан 2023 йил 2 августдаги 04/4037-сон хат юборилган.