Baxromova Irodaxon Alisher qizining
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon

I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan tarmog‘i nomi): «Grafisimon uglerod nitridi asosidagi fotokatalizatorlarning fizik-kimyoviy xossalari», 02.00.04-Fizik kimyo (kimyo fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2022.2PhD/K485.
Ilmiy rahbar: Kattaev Nuritdin To‘raevich, kimyo fanlari doktori.
Dissertatsiya bajarilgan muassasalar nomi: O‘zbekiston Milliy universiteti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami: O‘zbekiston Milliy universiteti, DSc.03/30.12.2019.K.01.03.
Rasmiy opponentlar: Kadirova Zuhra Chingizovna, kimyo fanlari doktori, professor; Abdullaev Ulug‘bek Abdulhamidovich, kimyo fanlari bo‘yicha falsafa doktori (PhD).
Yetakchi tashkilot: Umumiy va noorganik kimyo instituti.
Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy va amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi: grafisimon uglerod nitridining kislorod va oltingugurt bilan dopirlangan yangi allotropik shakllarini sintez qilish va ularning fizik-kimyoviy hamda fotokatalitik xossalarini tadqiq qilishdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
termik polikondensatsiya usulida ilk bor grafisimon uglerod nitridining kislorod va oltingugurt dopirlangan yangi allotropik shakllari sintez qilingan;
fotokatalizatorlarning strukturaviy morfologiyasi g‘ovaksimon aglomeratlardan iborat bo‘lib, O-g-C2N3 va S-g-C2N3 kristallitlarining o‘lchamlari mos ravishda 3-18 va 12-65 nm ga teng ekanligi aniqlangan;
elektron tuzulishni optik usulda o‘rganish vositasida O-g-C3N4, O-g-C2N3 va S-g-C2N3 fotokatalizatorlarning ta’qiqlangan soha kengliklari mos ravishda 2.68, 2.64 va 2.64 eV ga tengligi aniqlangan, bu orqali esa ularning yarim o‘tkazgich tabiatiga ega ekanligi asoslangan;
yangi fotokatalizatorlarning rodamin B va metilen ko‘kiga nisbatan fotokatalitik faolligi aniqlanib, ularning quyosh nuri ta’sirida faolroqligi aniqlangan. Bunda eng yuqori faollikni O-g-C2N3 namoyish etib, u 120 daqiqa ichida rodamin B va metilen ko‘kini 97% gacha parchalagan;
metilen ko‘ki, Rodamin B va amoksisillinning yangi fotokatalizatorlar ishtirokidagi fotokatalitik parchalanishing kinetik qonuniyatlari aniqlangan. O-g-C3N4, O-g-C2N3 va S-g-C2N3 fotokatalizatorlari ishtirokida metilen koʻk va rodamin B ning fotodestruksiyasi birinchi tartibli reaksiyaning kinetik modeliga mos kelishi koʻrsatilgan;
O-g-C2N3 ishtirokidagi quyosh nuri ta’siridagi rodamin B ning fotokatalitik destruksiyasining bir nechta oraliq bosqichlari, quyi molekulyar birikmalar, CO2 va H2O ning hosil bo‘lishi bilan yakunlanuvchi mexanizmi taklif qilingan;
xromoto-mass spektrlari natijalari asosida O-g-C2N3 yangi fotokatalizator ishtirokidagi quyosh nuri ta’siridagi amoksisillin antibiotigi fotokatalitik degradatsiyasining SO2, H2S, N2O va NH3 quyi molekulyar birikmalarining hosil bo‘lishi bilan yakunlanuvchi mexanizmi taklif qilingan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi.
Kislorod hamda oltingugurt dopirlangan grafisimon uglerod nitridlarining sintezi bo‘yicha olingan natijalar asosida:
yangi grafisimon uglerod nitridlari “Bo‘ston mega tekstil” MChJda amaliyotga joriy qilingan (Qoraqalpog‘iston Respublikasi Ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish qo‘mitasining 2023 yil 7 apreldagi 01/18-2-955 ma’lumotnomasi). Natijada sintez qilingan fotokatalizatorlar ishtirokida oqava suvlar tarkibidagi organik ifloslantiruvchilarni fotokatalitik parchalash bo‘yicha ijobiy amaliy natijalar olingan;
yangi reagentlarni olish maqsadida, fotokatalitik va yarim o‘tkazgich xossalari yaxshilangan nanoo‘lchamli grafisimon uglerod nitridlarini sintez qilish usuli A-FA-2019-37 «Qo‘ng‘irot soda zavodi chiqindilari asosida qum va tuzli tuproqlar bo‘ronlarini oldini oluvchi yangi avlod reagentlarini yaratish» deb nomlangan amaliy loyihada foydalanilgan (O‘zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasining 2023 yil 8 iyundagi 4/1255-1258-son ma’lumotnomasi). Natijada reagentlarning tarkibi va strukturasini, shuningdek turli tabiatli prekursorlarni tanlash orqali ularning fizik-kimyoviy xossalarini boshqarish imkonini bergan.