Хамракулова Наргиза Орзуевнанинг
фан доктори (DSc) диссертацияси химояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Операциядан кейинги даврда сурункали йирингли ўрта отит билан касалланган беморларни консерватив даволашни такомиллаштириш», 14.00.04-Оториноларингология (тиббиёт фанлари).
Диссертация мавзуси рўйҳатга олинган рақам: B2020.4. DSc/Tib.483.
Илмий маслаҳатчи: Хушвакова Нилуфар Журакуловна, тиббиёт фанлари доктори, профессор;
Диссертация бажарилган муассаса номи: Самарканд давлат тиббиёт университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Самарқанд давлат тиббиёт университети, DSc.04/05.06.2020.Tib.102.02.
Расмий оппонентлар: Карабаев Хуррам Эсанкулович, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Добрецов Константин Григорьевич, тиббиёт фанлари доктори, профессор (Россия Федерацияси); Бакиева Шахло Хамидуллаевна, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Остона тиббиёт университети (Қозоғистон Республикаси).
II. Тадқиқотнинг мақсади сурункали йирингли ўрта отит билан касалланган беморларни жарроҳлик тактикасига қараб операциядан кейин олиб бориш алгоритмини ишлаб чиқиш орқали даволаш, олдини олиш ва реаблитация усулларини мақбуллаштириш.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор, сурункали йирингли ўрта отит билан касалланган беморларда жаррохлик амалиётидан олдин ва кейинги даврда ташқи эштув йўли эпидермал хужайралар таркиби микробиологик ва цитологик текширув орқали баҳолаш асосланган;
сурункали йирингли ўрта отитнинг тубо-тимпанал шакли билан оғриган беморларда бир босқичли тимпанопластика санацияловчи жаррохлик амалиётини ўтказиш самарадорлиги, ноғора парда остида яранинг тез битиши ва хужайра элементларининг миқдорий кўрсаткичларининг пасайиши аниқланган;
сурункали йирингли ўрта отитнинг атик -антрал шакли билан оғриган беморларда тимпанопластика ва эштишни тиклаш мақсадида оссикулапластика жаррохлик амалиётини ўтказиш самарадорлиги  исботланган;
илк бор, сурункали йирингли ўрта отит билан касалланган беморларда жаррохлик амалиётидан кейинги даврда беморларнинг хаёт сифати кўрсаткичлари баҳоланган;
сурункали йирингли ўрта отит билан оғриган беморларни жаррохлик амалиётидан кейинги босқичда олиб бориш ва даволаш алгоритми самарадорлиги баҳоланган, эпителизация ва жаррохлик майдонининг тўлиқ битиши аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларини жорий қилиниши.
Самарқанд давлат тиббиёт университетининг 2023 йилдаги 8 сентябрдаги 52-сон хулосасига кўра (илмий янгиликларни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича Соғлиқни сақлаш вазирлигига Самарқанд давлат тиббиёт университетининг 2021 йил 16 сентябрдаги 47745-сонли хати юборилган):
биринчи илмий янгилик: консерватив давони Куриозин (рух гиалуронат) микробга қарши эритмаси билан комбинацияда комплекс қўллаш тизимли антибиотик терапиясини чеклаш, операциядан кейинги жароҳатнинг тикланишини тезлаштириш, сувни кечиктириш ва етказиб бериш, шикастланган соҳада механик ва микробларга қарши тўсиқ сифатида таъсир этиб ҳамда молекуляр ҳимоянинг био-мослашувчан қатламини ҳосил қилиб махсус микро муҳитни яратиш имконини берган, қайсиким даволаш учун мувофиқ келувчи яра соҳасидаги яллиғланиш жараёни ва бактериал муҳитнинг камайишига олиб келди. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши Самарқанд шаҳар болалар кўп тармоқли маркази бўйича 07.09.2021 йилдаги 86-сонли буйруқ ҳамда Самарқанд шаҳар Saomed хусусий клиникаси бўйича 18.09.2021 йилдаги 55-сонли буйруқ билан амалиётига жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: олинган натижаларнинг амалиётга тадбиқ этилиши, операциядан кейинги даврда сурункали йирингли ўрта отит билан касалланган беморларни даволаш сифатини яхшилаган ва бу гуруҳ беморлар реаблитатциясида ижобий натижалар берган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: 1) замонавий ва арзон усуллар ёрдамида қулқнинг жаррохлик амалиётидан кейинги реабилитация даврини қисқартириш ва самарадорлигини бахолаш. Бу  бурун бўшлиғи шиллиқ қаватининг функционал ҳолати аниқланган, яни бошқа қушимча текширув ва муолажалардан ўтишни ва бу текширувларга кетадиган сарф харажатларни  ҳисобига иқтисод қилинган. 2) сурункали йирингли ўрта отит билан оғриган ва даволанаётган беморларда жарохлик амалиётидан кейинги давоси ва реабилитацияси такомиллаштирилган ва бу билан дори дармонга кетадиган сарф харажат иқтисод қилинган. Хулоса: сурункали йирингли ўрта отит билан оғриган беморларни эшитиш қобилиятининг бузилиши ва қулоқдан турли ёпишқоқлик даражасидаги шиллиқнинг даврий равишда ажралиши ва ўрта қулоқнинг ичидаги таркибини микробиологик текширганда, монофлора шаклида учрайдиган ҳамда полифлора шаклидаги турли хил микрофлора кўпайиши сабабли юзага келиши аниқланган. Бунинг натижасида бу гуруҳ беморларни ташхислашда қўшимча текширувларга жалб қилиниш олди олиниб, 1 нафар бемор ҳисобига бюджет маблагларини 200 000 сўмга ва бюджетдан ташқари маблагларни 50 000 сўмга иқтисод қилиш имконини берган. Илмий янгиликдан кенгайтирилган холда фойдаланиш «Сурункали йирингли ўрта отит беморларни операциядан кейинги даво натижалари», «Сурункали йирингли ўрта отит: этиопатогенези, таснифи ва замонавий даволаш усуллари» ва «Сурункали йирингли ўрта отит билан оғриган беморларнинг ҳаёт сифатини баҳолаш»  мавзуларида илмий янгиликларни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича Соғлиқни сақлаш вазирлигига СамДТУ проректори томонидан 2021 йил 16 сентябрдаги 47745-сонли хат юборилган.
иккинчи илмий янгилик: бу гуруҳ беморларда жарроҳлик тактикасига кўра операциядан кейинги даволаш алгоритмларини ишлаб чиқиш орқали сурункали йирингли ўрта отит билан оғриган беморларни ташхислаш, даволаш ва олдини олиш самарадорлигини тўғри танланган, шу асосида рецидивларни камайишига,  ҳамда даволашга кетадиган сарф харажатларни камайтиришга олиб келди. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Самарқанд шаҳар болалар кўп тармоқли маркази бўйича 07.09.2021 йилдаги 86-сонли буйруқ ҳамда Самарқанд шахар Saomed хусусий клиникаси бўйича 18.09.2021 йилдаги 55-сонли буйруқ билан амалиётига жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: Олинган натижаларнинг амалиётга тадбиқ этилиши, сурункали йирингли ўрта отит билан даволанаётган беморларда қайталаниши ўртача 5,4 дан 3,6 га (1 йил мобайнида қайталаниш 50-60 % га камайган) камайган ва бу гуруҳ беморлар  реабилитатсиясига ижобий таъсир кўрсатиб, хаёт сифатини бир мунча яхшиланишига сабаб бўлган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: сурункали йирингли ўрта отит билан касалланган беморларни ресидивланишлари ситологик таҳлил натижаларига қараб баҳоланган ва шу асосида даволаш ўтказилган. Бунинг натижасида қўшимча текширувлар ва асосланмаган даволашга кетадиган сарф харажатлар кескин камайтирилди. Хулоса: аввало, операциядан кейинги эрта даврда бемор ўзи учун энг кўп учрайдиган, масалан, қулоқдан ажралма ажралиши, эшитиш қобилиятининг пасайиши ва қулоқдан ёқимсиз ҳид келиши сингари муҳим омиллардаги ўзгаришлар аниқланди. Шунинг асосида қулқдаги сурункали яллиғланиш жараёнлари қайталанишини бартараф этиш чора тадбирлари ишлаб чиқилиб, 1 нафар бемор ҳисобига буджет маблағларини 150 000 сўмга ва буджетдан ташқари маблағларни 75 000 сўмга иқтисод қилиш имконини берган. Илмий янгиликдан кенгайтирилган холда фойдаланиш «Сурункали йирингли ўрта отит беморларни операциядан кейинги даво натижалари», «Сурункали йирингли ўрта отит: этиопатогенези, таснифи ва замонавий даволаш усуллари» ва «Сурункали йирингли ўрта отит билан оғриган беморларнинг ҳаёт сифатини баҳолаш»  мавзуларида илмий янгиликларни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича Соғлиқни сақлаш вазирлигига СамДТУ проректори томонидан 2021 йил 16 сентябрдаги 47745-сонли хат юборилган.
учинчи илмий янгилик: сурункали йирингли ўрта отити бор беморларда ЛОР касалликлар диагностикаси ЭҲМ дастуридан (ДГУ №16676, 28.04.2022) фойдаланиш бу гуруҳ беморларда сурункали йирингли ўрта отитни ташхислаш алгоритми ва беморларни ушбу гуруҳини бошқариш тактикаси ишлаб чиқилди. Дастурдан амалий тиббиётда, хусусан, оториноларингологлар ва умумий амалиёт врачлари фойдаланиш мумкин. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши Самарқанд шаҳар болалар кўп тармоқли маркази бўйича 07.09.2021 йилдаги 86-сонли буйруқ ҳамда Самарқанд шахар Saomed хусусий клиникаси бўйича 18.09.2021 йилдаги 55-сонли буйруқ билан амалиётига жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: сурункали йирингли ўрта отитларни эрта ташхислаш ва адекват даволашни танлашда, ушбу гуруҳдаги беморларда касаллик рецидивланиши, ҳамда сурункали жараённи чўзилишини олдини олишга эришилган. Бу эса турли шаклдаги сурункали йирингли ўрта отити бор беморларни  реабилитациясида ижобий натижа берган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: сурункали йирингли ўрта отит билан касалланган беморларни даволаш алгоритмини амалиётга тадбиқ этиш тўғри ташхис қўйиш ва даволаш тактикасини тўғри танлашга олиб келди. Бунинг натижасида қўшимча текширув усулларини, ҳамда асосланмаган даволаш ўтказиш олди олинди ва бунинг хисобига харажатлар кескин камайтирилди. Сурункали йирингли ўрта отитни қайталаниш сонини камайиши хисобига асосий касаллик (СЙЎО) билан даволанаётган беморлар койка кунлари 50% га камайди (1 нафар бемор ҳисобига буджет маблағларини 1550 000 сўмга ва буджетдан ташқари маблағларни 5450 000 сўмга иқтисод қилиш имконини берган).  Хулоса: янги ташхислаш алгоритмини қўлланилиши беморларга ташхис қўйишда тўғри ёндашиш ва даволаш тактикасини тўғри танлашга сабаб бўлди. Ушбу ташхислаш алгоритми 1 нафар бемор ҳисобига бюджет маблағларини 1550 000 сўмга ва буджетдан ташқари маблағларни 5450 000 сўмга иқтисод қилиш имконини берди, яъни койка кунларини 50% гача камайишига олиб келди. Илмий янгиликдан кенгайтирилган холда фойдаланиш «Сурункали йирингли ўрта отит беморларни операциядан кейинги даво натижалари», «Сурункали йирингли ўрта отит: этиопатогенези, таснифи ва замонавий даволаш усуллари» ва «Сурункали йирингли ўрта отит билан оғриган беморларнинг ҳаёт сифатини баҳолаш»  мавзуларида илмий янгиликларни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича Соғлиқни сақлаш вазирлигига СамДТУ проректори томонидан 2021 йил 16 сентябрдаги 47745-сонли хат юборилган.
тўртинчи илмий янгилик: операциядан кейин узоқ давр мобайнида ҳаёт сифати кўрсаткичининг пасайиши: операциядан 2 ой ўтгач, ижобий субъектив натижа 118 нафар беморда (86,5% ± 4,2), операциядан 1,5 йил ўтгач 80,4%±3,7 беморда қайд этилган. СЙЎО билан оғриган беморларнинг аҳволини ҳар томонлама баҳолаш мезони сифатида "ҳаёт сифати" кўрсаткичини киритиш зарурати ва имконияти исботланган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Самарқанд шаҳар болалар кўп тармоқли маркази бўйича 07.09.2021 йилдаги 86-сонли буйруқ ҳамда Самарқанд шаҳар Saomed хусусий клиникаси бўйича 18.09.2021 йилдаги 55-сонли буйруқ билан амалиётига жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: бир вақтда тимпанопластика қилмасдан ўтказиладиган санацияловчи операция тактикасида яра жараёни кечишининг ўзига хос хусусияти  яра жараёнининг ижобий кечадиган яллиғланиш-регенератор турининг ривожланишидан иборат бўлган, бир вақтда тимпанопластика қилинадиган санацияловчи операция тактикасида яра жараёнининг кўриниши бактериал муҳитда яранинг бирламчи битишига қиёсланадиган қасмоқ остида яранинг ижобий кечувчи битишига ҳамда реабилитатсиясида ижобий натижа берган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: 1) сурункали йирингли ўрта отит билан оғриган беморларни эшитиш қобилиятининг бузилиши ва қулоқдан турли ёпишқоқлик даражасидаги шиллиқнинг даврий равишда ажралиши ва ўрта қулоқнинг ичидаги таркибини микробиологик текширганда, монофлора шаклида учрайдиган ҳамда полифлора шаклидаги турли хил микрофлора кўпайиши сабабли юзага келиши аниқланган. Бунинг натижасида бу гуруҳ беморларни ташхислашда қўшимча текширувларга жалб қилиниш олди олиниб, 1 нафар бемор ҳисобига бюджет маблагларини 200 000 сўмга ва бюджетдан ташқари маблагларни 50 000 сўмга иқтисод қилиш имконини берган; 2) аввало, операциядан кейинги эрта даврда бемор ўзи учун энг кўп учрайдиган, масалан, қулоқдан ажралма ажралиши, эшитиш қобилиятининг пасайиши ва қулоқдан ёқимсиз ҳид келиши сингари муҳим омиллардаги ўзгаришлар аниқланди. Шунинг асосида қулқдаги сурункали яллиғланиш жараёнлари қайталанишини бартараф этиш чора тадбирлари ишлаб чиқилиб, 1 нафар бемор ҳисобига буджет маблағларини 150 000 сўмга ва буджетдан ташқари маблағларни 75 000 сўмга иқтисод қилиш имконини берган. Хулоса: янги ташхислаш алгоритмини қўлланилиши беморларга ташхис қўйишда тўғри ёндашиш ва даволаш тактикасини тўғри танлашга сабаб бўлди. Ушбу ташхислаш алгоритми 1 нафар бемор ҳисобига бюджет маблағларини 1550 000 сўмга ва буджетдан ташқари маблағларни 5450 000 сўмга иқтисод қилиш имконини берди, яъни койка кунларини 50% гача камайишига олиб келди. Даволаш жараёнида ифлосланиш даражасини мониторинг қилиш натижалари операциядан олдинги ва кейинги даврда маҳаллий регенерацияловчи даволаш билан бирга маҳаллий антибактериал терапияни қўллаш орқали бактериал контаминацияни 14,5 маротабага камайтириш ва амалий "соғлом" қулоқ (ёки ифлосланиш даражаси нолга тенг бўлган) контаминация даражасига эришиш мумкинлиги камайиб иқтисодий самарадорликка эришилди. Илмий янгиликдан кенгайтирилган ҳолда фойдаланиши: «Сурункали йирингли ўрта отит беморларни операциядан кейинги даво натижалари», «Сурункали йирингли ўрта отит: этиопатогенези, таснифи ва замонавий даволаш усуллари» ва «Сурункали йирингли ўрта отит билан оғриган беморларнинг ҳаёт сифатини баҳолаш»  мавзуларида илмий янгиликларни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича Соғлиқни сақлаш вазирлигига СамДТУ проректори томонидан 2021 йил 16 сентябрдаги 47745-сонли хат юборилган.
бешинчи илмий янгилик: операциядан кейин узоқ давр мобайнида ҳаёт сифати кўрсаткичининг пасайиши: операциядан 2 ой ўтгач, ижобий субъектив натижа 118 нафар беморда (86,5% ± 4,2), операциядан 1,5 йил ўтгач 80,4%±3,7 беморда қайд этилган. СЙЎО билан оғриган беморларнинг аҳволини ҳар томонлама баҳолаш мезони сифатида "ҳаёт сифати" кўрсаткичини киритиш зарурати ва имконияти исботланган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Самарқанд шаҳар болалар кўп тармоқли маркази бўйича 07.09.2021 йилдаги 86-сонли буйруқ ҳамда Самарқанд шаҳар Saomed хусусий клиникаси бўйича 18.09.2021 йилдаги 55-сонли буйруқ билан амалиётига жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: бир вақтда тимпанопластика қилмасдан ўтказиладиган санацияловчи операция тактикасида яра жараёни кечишининг ўзига хос хусусияти  яра жараёнининг ижобий кечадиган яллиғланиш-регенератор турининг ривожланишидан иборат бўлган, бир вақтда тимпанопластика қилинадиган санацияловчи операция тактикасида яра жараёнининг кўриниши бактериал муҳитда яранинг бирламчи битишига қиёсланадиган қасмоқ остида яранинг ижобий кечувчи битишига ҳамда реабилитатсиясида ижобий натижа берган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: 1) сурункали йирингли ўрта отит билан оғриган беморларни эшитиш қобилиятининг бузилиши ва қулоқдан турли ёпишқоқлик даражасидаги шиллиқнинг даврий равишда ажралиши ва ўрта қулоқнинг ичидаги таркибини микробиологик текширганда, монофлора шаклида учрайдиган ҳамда полифлора шаклидаги турли хил микрофлора кўпайиши сабабли юзага келиши аниқланган. Бунинг натижасида бу гуруҳ беморларни ташхислашда қўшимча текширувларга жалб қилиниш олди олиниб, 1 нафар бемор ҳисобига бюджет маблагларини 200 000 сўмга ва бюджетдан ташқари маблагларни 50 000 сўмга иқтисод қилиш имконини берган; 2) аввало, операциядан кейинги эрта даврда бемор ўзи учун энг кўп учрайдиган, масалан, қулоқдан ажралма ажралиши, эшитиш қобилиятининг пасайиши ва қулоқдан ёқимсиз ҳид келиши сингари муҳим омиллардаги ўзгаришлар аниқланди. Шунинг асосида қулқдаги сурункали яллиғланиш жараёнлари қайталанишини бартараф этиш чора тадбирлари ишлаб чиқилиб, 1 нафар бемор ҳисобига буджет маблағларини 150 000 сўмга ва буджетдан ташқари маблағларни 75 000 сўмга иқтисод қилиш имконини берган. Хулоса: янги ташхислаш алгоритмини қўлланилиши беморларга ташхис қўйишда тўғри ёндашиш ва даволаш тактикасини тўғри танлашга сабаб бўлди. Ушбу ташхислаш алгоритми 1 нафар бемор ҳисобига бюджет маблағларини 1550 000 сўмга ва буджетдан ташқари маблағларни 5450 000 сўмга иқтисод қилиш имконини берди, яъни койка кунларини 50% гача камайишига олиб келди. Даволаш жараёнида ифлосланиш даражасини мониторинг қилиш натижалари операциядан олдинги ва кейинги даврда маҳаллий регенерацияловчи даволаш билан бирга маҳаллий антибактериал терапияни қўллаш орқали бактериал контаминацияни 14,5 маротабага камайтириш ва амалий "соғлом" қулоқ (ёки ифлосланиш даражаси нолга тенг бўлган) контаминация даражасига эришиш мумкинлиги камайиб иқтисодий самарадорликка эришилди. Илмий янгиликдан кенгайтирилган ҳолда фойдаланиши: «Сурункали йирингли ўрта отит беморларни операциядан кейинги даво натижалари», «Сурункали йирингли ўрта отит: этиопатогенези, таснифи ва замонавий даволаш усуллари» ва «Сурункали йирингли ўрта отит билан оғриган беморларнинг ҳаёт сифатини баҳолаш»  мавзуларида илмий янгиликларни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича Соғлиқни сақлаш вазирлигига СамДТУ проректори томонидан 2021 йил 16 сентябрдаги 47745-сонли хат юборилган.