Хасанов Ахмад Иса ўғлининг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I.Умумий маълумотлар.
“Садриддин Айний “Судхўрнинг ўлими” повести терминларининг таркибий-мазмуний таҳлили”, 10.00.01 – Ўзбек тили ихтисослиги (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2022.4.PhD/Fil2852.
Илмий раҳбар: филология фанлари доктори, профессор Мирзаев Ибодулла Камолович.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Шароф Рашидов номидаги Самарқанд давлат университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Шароф Рашидов номидаги Самарқанд давлат университети, DSc.03/30.12.2019.Fil.02.03.
Расмий оппонентлар: Хайруллаев Хуршиджон Зайниевич, филология фанлари доктори, профессор; Дадабоев Ҳамидулла Арипович, филология фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Қарши давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади Садриддин Айнийнинг “Судхўрнинг ўлими” повестида қўлланган терминларнинг таркибий-мазмуний ҳамда генетик хусусийатларини очиб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
жаҳон ва ўзбек терминологик тизими термин, термин ва сўз бирикмаси масаласига оид етакчи тенденсияларга асосланганлиги, терминнинг бадиий матн қуршовидаги лингвистик мақомини белгилаш лозим эканлиги далилланган;
повестда қўлланган терминларнинг таркибий, мазмуний, услубий каби функсионал-семантик хусусиятлари аниқланиб, терминларнинг номлаш тамойилига эга эканлиги повест тилидан олинган омонат, васиқа, ноиб, тилмоч каби терминлар орқали далилланган;
повестда қўлланган ўз қатлам ва ўзлашма қатлам терминларининг ички ва ташқи манбалар асосида ҳосил бўлишини тавсифлаш орқали систем, структур-семантик усуллари ҳамда генетик асослари аниқланиб, тилимизга кириб келишига таъсир этувчи лингвистик ва эксталингвистик омиллар исботланган;
“Судхўрнинг ўлими” повестида қўлланган аффиксация ва композиция усулида ясалган терминларининг грамматик-структур хусусиятлари аниқланиб, структур жиҳатдан содда, қўшма, жуфт каби термин шакллари бадиий матнда терминнинг поетик актуаллашиш имкониятларини очиб беришда ёзувчининг таъсирдорлик, эмоционаллик, экспрессивлик каби лингвопоетик мақсади асосланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Садриддин Айнийнинг “Судхўрнинг ўлими” повестида қўлланган терминларнинг генетик асосини аниқлаш, ўзлашма қатлам терминларининг қиссада қўлланиш хусусиятларини тадқиқ этишда олинган илмий-назарий натижалар асосида:
жаҳон терминологик тизимида термин, термин ва соъз, термин ва соъз бирикмаси масаласига назарий қарашлар орқали мустақил йондашилган фикрлардан; повестда қоълланган оъзлашма қатламга оид инглиз, немис, француз, италян тиллари терминларининг ташқи манбалар асосида ҳосил боълишининг усуллари, уларнинг генетик асоси ойдинлаштирилган ўринлардан Самарқанд давлат чет тиллар институтида Европа Иттифоқининг ТЕМПУС дастури 2014-2016 йилларга мўлжалланган Темпус Прожеcт 544161- ТЕМПУС-1-2013-1-УК-ТЕМПУС-ЖПCР Астон Университй ДеТЕЛ “Девелопинг тҳе Теачинг оф Эуропеан ЛангуаГЭС: Модернизинг Лангуаге Теачинг тҳроугҳ тҳе девелопмент оф блендед Мастерс Программес” лойиҳасида фойдаланилган (Самарқанд давлат чет тиллар институтининг 2023-йил 6-апрелдаги 919/30.02.01-сон маълумотномаси). Натижада терминларнинг келиб чиқиши, шаклланиши, ясалиши, ўзга тиллардан ўзлашиши, терминологиянинг бойиш манбаларининг батафсил таҳлили бўйича олинган натижалар билан такомиллаштирилган;
повестда қўлланган терминларнинг функсионал-семантик хусусиятлари аниқланган, терминларнинг муайян тушунчани номлаш тамойиллари ва мавзувий гуруҳлари таҳлилидан олинган илмий хулосалардан И-204-4-5 “Инглиз тили мутахассислик предметларидан ахборот-коммуникацион технологиялари асосида виртуал ресурслар яратиш ва ўқув жараёнига жорий этиш” номли инновацион тадқиқот лойиҳасида фойдаланилган (Самарқанд давлат чет тиллар институтининг 2023-йил 7-апрелдаги 928/30.02.01-сон маълумотномаси). Натижада тиллараро ўзаро алоқани таъминлашда терминология соҳасининг алоҳида хизматларини қайд этиш, ҳар бир тил тизимининг катта қисмини ташкил этувчи терминларни тартиблаш, системалаштириш, ахборот-коммуникацион технологиялар ёрдами билан ёзувчи ва шоирлар асарларида қўлланган терминларнинг изоҳли луғатларини яратиш ҳақидаги фикрлар билан такомиллаштирилган;
повестда қўлланган ўз қатлам ва ўзлашма қатлам терминларининг ички ва ташқи манбалар асосида ҳосил бўлишининг усуллари аниқланиб, уларнинг генетик асоси ойдинлаштирилган ўринлардан Самарқанд давлат чет тиллар институтида Европа Иттифоқининг ТЕМПУС дастури 2014-2016 йилларга мўлжалланган Темпус Прожеcт 544161- ТЕМПУС-1-2013-1-УК-ТЕМПУС-ЖПCР Астон Университй ДеТЕЛ “Девелопинг тҳе Теачинг оф Эуропеан ЛангуаГЭС: Модернизинг Лангуаге Теачинг тҳроугҳ тҳе девелопмент оф блендед Мастерс Программес” лойиҳасида фойдаланилган (Самарқанд давлат чет тиллар институтининг 2023-йил 6-апрелдаги 919/30.02.01-сон маълумотномаси). Натижада “Тожик-форс адабиёти тарихи”, “Адабиёт назарияси”, “Тожик тили тарихи”, “Матншунослик”, “Маданиятшунослик” курслари мазмуни янада бойитилган;
“Судхўрнинг ўлими” повестида қўлланган ясама терминларининг ясалиш усуллари ўрганилиб, терминларнинг структур жиҳатдан содда, қўшма, жуфт каби шаклларининг таҳлилидан чиқарилган назарий хулосалардан И-204-4-5 “Инглиз тили мутахассислик предметларидан ахборот-коммуникацион технологиялари асосида виртуал ресурслар яратиш ва ўқув жараёнига жорий этиш” номли инновацион тадқиқот лойиҳасида фойдаланилган (Самарқанд давлат чет тиллар институтининг 2023-йил 7-апрелдаги 928/30.02.01-сон маълумотномаси). Натижада бадиий асарларда қўлланган терминлар орқали давр муҳитини тўла-тўкис англашда ёзувчи Садриддин Айнийнинг “Судхўрнинг ўлими” повести юзасидан чиқарилган назарий-илмий хулосалар муҳим манба бўлиб хизмат қилган.