Кодирова Саодат Абдирахимовнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи): “Зарбулмасал” мақоллари: семантик-структурал ва тадрижий такомилнинг қиёсий таҳлили”,  10.00.02 – Ўзбек адабиёти (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B.2023.1.PhD/Fil1742.
Илмий раҳбар: Тўхлиев Боқижон филология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Бухоро давлат университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Бухоро давлат университети, DSc.03/04.06.2021.Fil.72.09
Расмий оппонентлар: Эшонқулов Ҳусниддин Пиримович, филология фанлари доктори (DSc), доцент; Турдимов Шомирза Ғаниевич, филология фанлари доктори, профессор
Етакчи ташкилот: Наманган давлат педагогика институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади Гулханийнинг “Зарбулмасал” асаридаги мақоллар манбалари, уларнинг ривожланиш хусусиятларини очиб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
ёзма адабиётда мақолни қўллашда бир шоир бир мақолни ўзининг турли асарларида қўллаб, турлича поетик вазифа бажартириши, бир мақолни бир асрнинг турли даврларида, ҳатто турли асрларда шоирлар қўллаб, ўз асарларининг ғоявий-бадиий пишиқлигини таъминлашга эришишлари, бир мақолни бир даврда турли шоирлар турли поетик мақсад билан қўллаши каби ўзига хосликлари зуллисонайнлик анъанаси асосида далилланган;
асардаги мақолларнинг қадимги манбалар, хусусан, “Девону луғотит турк”даги вариантлари, ҳозирги ўзбек мақоллари асосида ўзбек халқ мақолларининг тадрижи қадимги асрларга бориб тақалиши исботланган;
“Зарбулмасал”даги мақолларнинг мавзу доираси белгиланиб, уларнинг семантик-структурасига оид меҳмон ва меҳмондўстлик, яхши сўз ва ёмон сўз, тўғри сўз ва ёлғончилик, умид ва умидсизлик, тўғрилик ва эгрилик, меъёр ва меъёрсизлик, нақд ва насия, қудрат ва ожизлик каби маъновий жиҳатлари аниқланган;
“Зарбулмасал” мақолларида маънога асосланган // шаклга асосланган // шакл ва маънога асосланган - мажоз, тазод, муболаға, таблиғ, ташхис, ружу, таносиб, истиора, тадриж, таносиб, мукаррар, тамсил каби бадиий санъатлар контекст мазмунини кучайтиришга, унинг маъносини таъсирчанлик даражасини оширишга хизмат қилиши асосланган.
IV.Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Олинган илмий натижалар қуйидаги ишларда жорийланган:
ёзма адабиётда мақолни қўллашда бир шоир бир мақолни ўзининг турли асарларида қўллаб, турлича поетик вазифа бажартириши, бир мақолни бир асрнинг турли даврларида, ҳатто турли асрларда шоирлар қўллаб, ўз асарларининг ғоявий-бадиий пишиқлигини таъминлашга эришишлари, бир мақолни бир даврда турли шоирлар турли поетик мақсад билан қўллаши каби хулосалардан ОТ-Ф1-030 рақамли “Ўзбек адабиёти тарихи” (2017-2020 й.й.) номли амалий лойиҳада фойдаланилган (Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университетининг 2023-йил 4-февралдаги 01/4-238-сон маʼлумотномаси). Натижада диссертация 2-3-бобига тегишли материаллардан лингвомаданий бўёқдор сўзлар лексиконини тузишда фойдаланилган;
асардаги мақолларнинг қадимги манбалар, хусусан, “Девону луғотит турк”даги вариантлари, ҳозирги ўзбек мақоллари асосида ўзбек халқ мақолларининг тадрижи қадимги асрларга бориб тақалиши каби хулосалардан ЎЗМТРК “Бухоро” телеканалининг “Ассалом, Бухоро”, “Саккизинчи мўжиза” каби туркум кўрсатувлари ҳамда Бухоро радиосининг “Ижод завқи” ва “Қадамият нафаси” эшиттиришларини ссенарийсини тайёрлашда фойдаланилган (Бухоро вилоят телерадиокомпанияси 2023-йил 11-апрелдаги 01-09-91-сон маълумотномаси). Натижада радио дастурларда берилган кўрсатувлар орқали тингловчиларнинг ўзбек халқ оғзаки ижодиёти маънавий ҳаётимизга дахлдорлиги ҳақидаги хулосалар бойитилган;
“Зарбулмасал”даги мақолларнинг мавзу доираси белгиланган, уларнинг семантик-структурасига оид меҳмон ва меҳмондўстлик, яхши сўз ва ёмон сўз, тўғри сўз ва ёлғончилик, умид ва умидсизлик, тўғрилик ва эгрилик, меъёр ва меъёрсизлик, нақд ва насия, қудрат ва ожизлик каби 49 та маъновий гуруҳларига оид хулосалардан Олий таълимнинг 5111700-Бошланғич таълим йўналишида таҳсил олувчи талабалар учун яратилган “Она тили ўқитиш методикаси” номли ўқув қўлланмада фойдаланилган (Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2022-йил 19-июлдаги 233-сон буйруғи, 233-0337-рақамли нашр рухсатномаси). Натижада она тили ва ўқиш саводхонлиги ҳамда синфдан ташқари ўқиш дарсларига оид ўқув адабиёти такомиллаштирилган.