Райимов Бехруз Неъмат ўғлининг
фалсафа доктори (PhD) Диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Ҳисор тоғ тизмасидаги дўлананинг (Cратаегус Л.) истиқболли шаклларини танлаш ва кўпайтириш технологияси”, 06.03.01 - Ўрмон экинлари. Селекция, уруғчилик ва шаҳарларни кўкаламзорлаштириш. Ўрмонлар агромелиоратсияси ва ҳимоя ўрмонларини барпо этиш (Қишлоқ хўжалиги фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2022.2.PhD/Qx946
Илмий раҳбар: Хамроев Хусен Фатуллаевич, қишлоқ хўжалиги фанлари фалсафа доктори, доцент.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент давлат аграр университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент давлат аграр университети, DSc.05/29.04.2022.Qx.13.04
Расмий оппонентлар: Тўхтаев Бобоқул Ёрқулович, биология фанлари доктори, профессор; Эшонкулов Бобомурод Иноятович, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори.
Етакчи ташкилот: Ўзбекистон Республикаси Экология, атроф-муҳитни муҳофаза қилиш ва иқлим ўзгариш вазирлиги ҳузуридаги ўрмон хўжалиги агентлиги.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади Ҳисор тоғ тизмасидаги дўланазорнинг табиий тарқалишини таҳлил этиш орқали биоиқлим моделини ишлаб чиқиш, истиқболли шаклларни танлаш ҳамда кўпайтириш технологиясини ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор Ҳисор тоғ тизмасининг денгиз сатҳидан 850-2000 метр баландликларида табиий тарқалган дўланазорларнинг тўлиқлиги шимолий экспозитсияларда (0,8 га тенг) жанубий экспозитсиядан 0,2 га юқори эканлиги аниқланган;
дўлананинг биоиқлим моделини ишлаб чиқиш орқали унинг тарқалишида ҳудуддаги ёғингарчилик миқдори катта аҳамиятга эга эканлиги аниқланган бўлиб, 2070-йилда Cратаегус понтиcанинг майдони 950 км2 (±25 км2), Cратаегус туркестаниcанинг майдони эса 1200 км2 (±25 км2) га тенг бўлиши башорат қилинган;
дўлана турларидаги мезокарп қатламининг чиқиш даражаси Cратаегус понтиcада Cратаегус туркестаниcага нисбатан юқори бўлиб, Cратаегус понтиcанинг Матмон-2, Жовуз-3 шаклларида 86,17-87,64%, Cратаегус туркестаниcанинг Матмон-7 шаклида 80,0% ни ташкил этиши ва бошқа танланган шакллардан 1,02-1,19-марта ёки 2,9-18,7% га юқори эканлиги аниқланган;
дўлана турларининг кўчатларини етиштиришда Cратаегус туркестаниcанинг уруғларини икки босқичли стратификатсиялаш, Cратаегус понтиcа уруғларини эса сулфат кислотанинг 3% ли эритмаси билан 30 дақиқа ишлов бериш самарали эканлиги аниқланган бўлиб, бунинг натижасида ниҳолларнинг униб чиқиш даражаси Cратаегус туркестаниcада 90%, Cратаегус понтиcада эса 5% бўлиши исботланган;
дўлана уруғлари мағзининг тўлиқлиги уларнинг ўсиш ареалига боғлиқ бўлиб, Cратаегус туркестаниcада 90%, Cратаегус понтиcада эса 10% эканлиги, денгиз сатҳидан 1100-1200 метр баландликларда ўсган Cратаегус понтиcа уруғлари мағзининг тўлиқлиги эса 37% гача бўлиши аниқланган;
Cратаегус понтиcанинг уруғкўчатларини етиштиришда қизил дўлананинг 2 йиллик уруғкўчатларини август ойида куртак пайвандлаш самарали эканлиги ҳамда пайвандланган куртакларнинг тутувчанлиги 70% ни ташкил этиши аниқланган;
Cратаегус туркестаниcа ва Cратаегус понтиcанинг уруғкўчатларини етиштиришнинг ҳисоб-технологик картаси ишлаб чиқилган бўлиб, унда келтириб ўтилган агротехник тадбирларга амал қилиш орқали Cратаегус туркестаниcанинг 40 минг дона/га, Cратаегус понтиcанинг эса 28 минг дона/га миқдордаги стандарт кўчатларини етиштириш мумкинлиги аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Ҳисор тоғ тизмасидаги дўлананинг (Cратаегус Л.) истиқболли шаклларини танлаш ва кўпайтириш технологияси бўйича олиб борилган изланишлар натижалари асосида:
дўлананинг (Cратаегус Л.) истиқболли шаклларини танлаш ишланмаси Китоб ва Жовуз давлат ўрмон хўжаликларининг 20 гектар майдонида жорий этилган (Ўрмон хўжалиги давлат қўмитасининг 2022-йил 9-декабрдаги 04/21-6276-сон маʼлумотномаси). Бунинг натижасида Матмон-2 ва Жовуз-3 шакллари танлаб олинган ҳамда ишлаб чиқаришда фойдаланиш учун тавсия этилган. Ушбу шакллардан фойдаланиш орқали қўшимча 10 000,0 минг сўм/га даромад олишга эришилган;
дўланани кўчатларини етиштириш технологияси номли ишланмаси Китоб давлат ўрмон хўжалиги кўчатхонасининг 1,2 гектар майдонида жорий этилган (Ўрмон хўжалиги давлат қўмитасининг 2022-йил 9-декабрдаги 04/21-6276-сон маʼлумотномаси). Бунинг натижасида қизил дўлананинг 2 йиллик кўчатларини куртак пайвандлаш орқали сариқ дўлананинг кўчатларини етиштириш ҳамда ушбу кўчатларни сотиш орқали қўшимча 12 000,0 минг сўм/га даромад олишга эришилган.