Султанов Жеткербай Давлетбаевичнинг
фалсафа доктори (PhD) Диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Қорақалпоғистон Республикаси шароитида қовун меваларини сақлаш ва қайта ишлаш технологиясини тадқиқ қилиш”, 06.01.11 – Қишлоқ хўжалик маҳсулотларини сақлаш ва қайта ишлаш (Қишлоқ хўжалиги фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2023.1.PhD/Qx1080
Илмий раҳбар: Умидов Шавкат Эргашевич, қишлоқ хўжалиги фанлари бўйича фалсафа доктори.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент давлат аграр университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент давлат аграр университети, DSc.05/29.04.2022.Qx.13.04
Расмий оппонентлар: Додаев Қўчқор Одилович, техника фанлари доктори, профессор; Абдисаттаров Бахтиёр Абдуғопбор уғли, қишлоқ хўжалиги фанлари бўйича фалсафа доктори.
Етакчи ташкилот: Наманган муҳандислик-технология институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади Қорақалпоғистон Республикасида етиштирилган қовуннинг сақлашбоп навларини танлаш, меваларини сақлаш ва қайта ишлаш технологиясини такомиллаштиришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор қовунни сақлашда қарабарақ (Ҳалостачйс cаспиcа) оъсимлиги экстракти билан ишлов бериб сақлаш муддатини узайтириш мумкинлиги исботланган ва 5 % экстракти билан ишлов бериб 120 кун сақланганда 9 та нав, 150 кун давомида сақланганда 4 та нав сифатли сақланиши аниқланган;
қовуннинг Ала-хамма местная, Бешек местная, Қорагулоби, Қорақашқа навлари тажрибадаги бошқа навларга нисбатан сақлаш ва қуритиш учун мос эканлиги исботланган, 150 кун давомида сақланганда органолептик коърсаткичлари 71 баллдан 81 баллгача баҳоланган;
маҳаллий қовун навларининг мевалар этининг зичлиги ва биокимёвий таркибининг қуритилган маҳсулот сифатига боғлиқлиги аниқланган, қанддорлик даражаси 12 % дан баланд боълган навларда қуритилган маҳсулотнинг товарбоплик коърсаткичлари юқори боълиши исботланган;
қовун меваларини маҳаллий усулда узоқ ва сифатли сақлашда қарабарақ оъсимлиги экстракти билан дастлабки ишлов бериб сақлашнинг мақбул технологияси ишлаб чиқилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Қовунни сақлашбоп навларини совиткичли омборларда узоқ муддат сақлашни ташкил этишда қарабарақ (Ҳалостачйс cаспиcа) оъсимлигининг 5 % ли экстрактидан фойдаланиш технологиясининг самарали элементларини ишлаб чиқиш боъйича олиб борилган тадқиқотлар натижалари асосида:
Қорақалпоғистон Республикаси Чимбой туманидаги “Алақамба” фермер хоъжалигида 1 гектар майдонга қовун навлари экилиб, узоқ муддат сақлаш боъйича тажриба натижалари жорий этилган (Қорақалпоғистон Республикаси Қишлоқ хоъжалиги вазирлигининг 2023 йил 18 майдаги 01/022-1727 сонли маълумотномаси). Бунинг натижасида сақлаш давомида қовуннинг сифатига бевосита таъсир оътказувчи ҳарорат, намлик, ҳаво айланиши каби муҳит омилларини назорат қилиш натижасида (1 га майдонда етиштирилган ҳосил ҳажмига нисбатан) олинадиган соф фойда миқдори 31840,0 минг соъмга, рентабеллик коърсаткичи 44% га юқори боълишига эришилган;
Қорақалпоғистон Республикаси Тахтакоъпир туманидаги “Алишер қараой” фермер хоъжалигида 1 гектар майдонга қовун навлари экилиб, узоқ муддат сақлаш боъйича тажриба натижалари жорий этилган (Қорақалпоғистон Республикаси Қишлоқ хоъжалиги вазирлигининг 2023 йил 18 майдаги 01/022-1727 сонли маълумотномаси). Бунинг натижасида сақлаш давомида қовуннинг сифатига бевосита таъсир оътказувчи ҳарорат, намлик, ҳаво айланиши каби муҳит омилларини назорат қилиш натижасида (1 га майдонда етиштирилган ҳосил ҳажмига нисбатан) олинадиган соф фойда миқдори 33909,0 минг соъмга, рентабеллик коърсаткичи 44% га юқори боълишига эришилган;
Қорақалпоғистон Республикаси Чимбой туманидаги “Садик Анварбек” фермер хоъжалигида 1 гектар майдонга қовун навлари экилиб, узоқ муддат сақлаш боъйича тажриба натижалари жорий этилган (Қорақалпоғистон Республикаси Қишлоқ хоъжалиги вазирлигининг 2023 йил 18 майдаги 01/022-1727 сонли маълумотномаси). Бунинг натижасида сақлаш давомида қовуннинг сифатига бевосита таъсир оътказувчи ҳарорат, намлик, ҳаво айланиши каби муҳит омилларини назорат қилиш натижасида (1 га майдонда етиштирилган ҳосил ҳажмига нисбатан) олинадиган соф фойда миқдори 32650,0 минг соъмга, рентабеллик коърсаткичи 48% га юқори боълишига эришилган;
Қорақалпоғистон Республикаси Чимбой туманидаги “Алаутдин” фермер хоъжалигида 1 гектар майдонга қовун навлари экилиб, узоқ муддат сақлаш боъйича тажриба натижалари жорий этилган (Қорақалпоғистон Республикаси Қишлоқ хоъжалиги вазирлигининг 2023 йил 18 майдаги 01/022-1727 сонли маълумотномаси). Бунинг натижасида сақлаш давомида қовуннинг сифатига бевосита таъсир оътказувчи ҳарорат, намлик, ҳаво айланиши каби муҳит омилларини назорат қилиш натижасида (1 га майдонда етиштирилган ҳосил ҳажмига нисбатан) олинадиган соф фойда миқдори 33885,0 минг соъмга, рентабеллик коърсаткичи 42% га юқори боълишига эришилган.