Hazratqulova Sevara Musinovnaning

falsafa doktori (PhD)dissertatsiyasihimoyasi haqida e’lon

I. Umumiy ma’lumotlar.

Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i): «Tabiiy oksikislotalar N-almashgan akrilamidlarini radikal polimerlanishi», 02.00.06–Yuqori molekulyar birikmalar (kimyo fanlari).

Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2017.1.PhD/K2.

Ilmiy rahbar: Muxamediev Muxtarjan Ganievich, kimyo fanlari doktori, professor.

Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: O‘zbekiston Milliy universiteti.

IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa (muassasalar) nomi, IK raqami: Polimerlar kimyosi va fizikasi instituti, DSc.27.06.2017.FM/K/T.03.01.

Rasmiy opponentlar: Rafiqov Adxam Salimovich, kimyo fanlari doktori, professor; Kudishkin Valentin Olegovich,kimyo fanlari doktori, professor.

Yetakchi tashkilot: Toshkent farmatsevtika instituti.

Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy ahamiyatga molik.

II. Tadqiqotning maqsadi: oksikislotalar asosidagi monomerlarni radikal polimerlanishi orqali stimul-sezgir polimerlar yaratish hamda ularning o‘ziga xos xususiyatlarini aniqlashdan iborat.

III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:

ilk bor tabiiy oksikislotalar asosida N-almashgan ionogen funksional guruhli monomerlar sintez qilingan, rN- va termosezgir, suvda eruvchan va bo‘kuvchan polimerlar olishning maqbul sharoitlari aniqlangan;

muhit-rN va eritmaning ion kuchi kabi omillarni monomerlarning radikal polimerlanishiga ta’siri tasdiqlangan, reaksiya kinetikasi hamda mexanizmi Kabanov va Topchievning ion juftlar nazariyasiga mos kelishi tasdiqlangan, monomerlarning radikal polimerlanish jarayonini boshqarish isbotlangan;

sintez qilingan monomerlarni dietilakrilamid, N-vinilpirrolidon bilan sopolimerlanishi orqali yangi termosezgir polimerlar olingan va ularning termosezgir xossalarining sopolimerlar tarkibini o‘zgartirish orqali boshqarish mumkinligi asoslangan;

poliakrilamido-N-metilen sut kislotasi o‘simliklar o‘sishining stimulyatori sifatida qo‘llanilishi bug‘doy urug‘larining unish samaradorligiga, poyalarining rivojlanishiga va hosildorligiga samarali ta’siri aniqlangan.

IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi:

Tabiiy oksikislotalar N-almashgan akrilamidlarning radikal polimerlanishi bo‘yicha olingan ilmiy natijalar asosida:

sut kislotasi asosida olingan polimerlar Qashqadaryo viloyati Shahrisabz tumanidagi «To‘xtaev Komil To‘xtaevich» fermer xo‘jaligi amaliyotiga tatbiq qilingan (Qishloq va suv xo‘jaligi vazirligining 2017 yil 18 yanvardagi 03/20-92-son ma’lumotnomasi). Natijada sut kislotasi asosida olingan polimer bug‘doy urug‘larining unushini 70% dan 95% gacha va sho‘rlangan tuproqlarda hosil unumdorligini 3-5% gacha oshirish imkonini bergan;

oksikislotalar akrilamidlarning stimul-sezgir polimerlarini radikal polimerlanish yordamida olinishi hamda polimerlanish jarayoni Kabanov va Topchievlar nazariyasiga mos kelishi, ularning fizik-kimyoviy xossalarini tadqiq qilish, tabiiy va sintetik funksional polimer olish usullaridan OT-Z-F-151 raqamli «Polimerlar biologik faol birikmalar tashuvchisi, ingibitorlar. Diterpenoidlarning ta’sir mexanizmi» (O‘zMU 2007–2011 yy.) ilmiy loyihada oksikislotalar asosida stimul-sezgir polimerlarni dorivor moddalarni maqsadli etkazib beradigan makromolekulyar terapevtik tizimlar olishga va ta’sir muddatini oshirishga imkon beradigan tadqiqotlarda foydalanilgan (Fan va texnologiyalarni rivojlantirishni muvofiqlashtirish qo‘mitasining 2017 yil 18 yanvardagi FTK-03-13/57-son ma’lumotnomasi). Ilmiy-tadqiqotlar natijasida yangi stimul-sezgir polimerlarning olish sharoitlari va fizik-kimyoviy xususiyatlari aniqlangan.