Шакиров Сардор Абдусаминовичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертатсияси ҳимояси ҳақида эълон

I.Умумий маълумотлар.
Диссертатсия мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража берадиган фан тармоғи номи): “COVID-19 инфекциясида буйракнинг патологик анатомияси”  14.00.15 – Патологик анатомия.
Диссертатсия мавзуси рўйҳатга олинган рақам:  B2022.4.PhD/Тиб 3179.
Илмий раҳбар: Маматалиев Авазбек Рузиваевич тиббиёт фанлари номзоди, доцент.                                                                    
Диссертатсия бажарилган муассаса номи: Андижон давлат тиббиёт институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи: Фарғона жамоат саломатлиги тиббиёт институти ҳузуридаги PhD.04/30.09.2020.Tib.122.01 рақамли илмий кенгаш асосидаги бир марталик илмий кенгаш.  
Расмий оппонентлар: Эшбаев Эркин Абдухалимович, тиббиёт фанлари доктори, доцент; Юлдашев Баҳром Собержонович, тиббиёт фанлари номзоди, доцент. 
Етакчи ташкилот: Самарқанд давлат тиббиёт университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II.Тадқиқотнинг мақсади.  SARS-CoV-2 вируси таъсирида буйрак пўстлоқ қават коптокчалар, оралиқ тўқима ва мағиз қавати перитубуляр қон томирлари, каналчалар эпителийсида ривожланадиган патоморфологик ўзгаришларнинг морфогенези ва характерли структур белгиларини аниқлашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
COVID-19 инфектсияси гломерулонефрит  касаллиги билан биргаликда кузатилса, катталашган ола-була буйракнинг ривожланиши, сурункали пиелонефрит билан биргаликда кузатилса ўчоқли кортикал некрозларнинг  ривожланиши исботланган; 
COVID-19да буйраклар ёйсимон артериясининг шикастланиши, афферент артерия деворида лимфоид инфилтраттсия, эфферент артерияси  эндотелийси пролифератсияси, микротомирларда лимфоцитар тромб пайдо бўлиши, коптокча капиллярлар тўрида подоцит ва мезангиумнинг пролиферацияси юз бериши исботланган; 
COVID-19да ШИФФ-мусбат тузилмалар базал мембранада ва буйрак каналчаларининг оралиқ моддасида кўп миқдорда тўпланиб, каналчалар эпителийсида некротик ўзгаришларни кескин ошириб бориши аниқланган;
COVID-19 инфекциясида 40-59 ёшдагилар буйрак тўқимаси пўстлоқ  ва мағиз қаватидаги функционал фаол сохаларнинг шикастланиши кўрсаткичлари  кўпайганлиги исботланган. 
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Андижон давлат тиббиёт институти эксперт кенгашининг 2023 йил 27 июндаги 06/17 -сон хулосасига кўра: 
биринчи илмий янгилик: COVID-19 инфекциясида буйрак тўқимасида юзага келадиган морфологик ва морфогенетик ўзгаришлар характерини ўрганиш ва келажакда COVID-19 инфекциясида асоратланиши мумкин бўлган буйрак касалликларини проспектив прогнозини ёритилган. Наманган вилояти Патологик анатомия бюроси 12.06.2023 й; 35-сонли буйруғи, Фарғона вилояти Патологик анатомия бюроси 12.06.2023 й; 14-сонли буйруғи, Андижон вилояти Патологик анатомия бюроси 14.06.2023 й; 40-сонли буйруғлари билан  амалиётга жорий этилди. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: COVID-19 билан хасталанган беморларни дифференциал диагностика қилишда тавсия қилинаётган усуллар патологик анатомиянинг ижро муддатини ва дифернциал диагностика муддатини қисқаришига олиб келганлиги исботланган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: Андижон вилояти ахолисининг 27,8% ни COVID-19 инфекциясидан даволаш мақсадида  дифференциал ташхислаш ва патологоанатомик ижро муддатини  қисқартириш  ўртача 20-25% га қисқариб, хар бир бемордан  187500 сўм миқдорида иқтисод қилинади (ЎзССВ томонидан берилган маълумот бўйича даволаш 2020 йил 23 мартдан 30 сентябргача хар бир бемор стациоанр палатадаги даволаниш учун  кунига 750 000 сўмни ташкил этган. Оғир ахволдаги беморларни даволаш учун суткалик сарф харажатлар 1,2 млн сўмни ташкил этган). Хулоса: Андижон виоляти шаҳар аҳолисида COVID-19 инфекцияси билан хасталанган беморларни  мақсадли текшириш  ва даволаш пайтида ўртача хар бир бемор хисобига 187500 сўм бюджетдан ташқари маблағларни иқтисод қилиш имконини беради.
иккинчи илмий янгилик: COVID-19 таъсирида буйракнинг ёйсимон артерияси шикастланиши, афферент артерия деворида лимфоид инфилтрация, эфферент артерияда эндотелийсининг пролиферацияси, мушак қавати қалинлашиши, микротомирларда лимфоцитар тромб пайдо бўлиши, каптокча капиллярлар тўрида подоцит ва мезангиумнинг пролиферацияси аниқланди. Наманган вилояти Патологик анатомия бюроси 12.06.2023 й; 35-сонли буйруғи, Фарғона вилояти Патологик анатомия бюроси 12.06.2023 й; 14-сонли буйруғи, Андижон вилояти Патологик анатомия бюроси 14.06.2023 й; 40-сонли буйруғлари билан  амалиётга жорий этилди. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: беморларда одиндан буйрак касаллиги мавжуд лекин клиник жиҳатдан бирор бир белиглар билан намоён бўлмасдан, COVID-19 инфекциясида ушбу касалликларни қўзиши даволаш тактикасини кескин нотўғри амалга оширилганлиги ва вафот этган беморларни  патологоанатомик текшириш пайтида аниқланган COVID-19 инфекцияси томонидан  юзага келиши мумкин бўлган асоратлардан, буйрак етишмовчилигини олдиндан эҳтиёт  чораси сифатида  даволаш профилактика қилиш, ўткир буйрак етишмов-чилигини  камайтиришга  имкон берди. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: COVID-19 инфекциясида буйракда юзага келадиган ўзгаришларни ретроспектив тахлил маълумотларига асосланиб, лаборатор текшириш учун   тайинланган тахлихлар битта беморнинг 1 кунлик шифохонадаги текширувчи ўртача амалга ошиши учун ўртача 121 минг сўм, агар ўртача 14 кундан 20 кунгача шифохонада бўлса, 1миллион 694 минг сўмдан  2миллион 420 минг сўмгача бюджетдан иқтисод қилиш имконини берган. Хулоса  битта беморнинг 1 кунлик шифохонада сийдикни лаборотор тахили  учун  ўртача 121 минг сўм сарф харажат талаб этса, 14 кундан 20 кунгача шифохонада даволанса ўртача 1694000 сўмдан 2420000 сўмгача бюджетдан иқтисод қилиш имконини берган.
учинчи илмий янгилик: SARS-CoV-2нинг S-оқсили репликатсияланувчи АПФ2-ферменти аксарият буйрак каналчалар базал мембранаси ва оралиқ моддасида жойлашганлиги сабабли, COVID-19 инфектсияси билан хасталанган беморларда  ўткир буйрак етишмовчилигига олиб келиши исботланган. Наманган вилояти Патологик анатомия бюроси 12.06.2023 й; 35-сонли буйруғи, Фарғона вилояти Патологик анатомия бюроси 12.06.2023 й; 14-сонли буйруғи, Андижон вилояти Патологик анатомия бюроси 14.06.2023 й; 40-сонли буйруғлари билан  амалиётга жорий этилди. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: Андижон  шаҳар аҳолисида COVID-19 инфекцияси аниқланган ёки клиник белгилар орқали шубха қилинганда АПФ2-ферменти етишмовчилигини  аниқлашда оммавий ПЦР қилиш орқали ўткир буйрак етишмовчилигини олдини олиш имконини берган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: COVID-19 инфекциясида комплекс текширишлар мажмуаси таркибида бўлмаган лекин ўткир буйрак етишмовчилигини асосий маркерларидан бўлган АПФ2-ферментининг ПЦР қилиш (20000 сўмни ташкил этиб) ўртача бемор бошига 101000 сўмлик харажатларини қисқартириш ва иқтисод қилиш имконини берган. (ЎзССВ 2021 йил июн ойи маълумотига кўра 1 та беморни сийдик тахлили учун ўртача 121000 сўмни ташкил қилади). Хулоса: ўртача хар бир COVID-19 инфектсияси билан хасталанган беморни ПЦР қилиш хисобига бюджет маблағларидан бемор бошига 110 000 сўмдан бюджетдан ташқари мабларғларни иқтисод қилиш имконини берган.
тўртинчи илмий янгилик: COVID-19 инфекwиясида буйрак тўқимаси  пўстлоқ қавати ва мағиз қаватидаги функционал фаол тузилмаларнинг ёшга доир шикастланиш ўлим кўрсаткичлари энг кўп 40-59 ёшда бўлиши ва сабаб қилиб, буйрак коптокчалари ва проксимал каналчаларининг ҳажмий каттлашганлиги, қон томирлар деворидаги хужайраларнинг сон жиҳатдан ошганлиги ва морфофункционал мажрух холатни юзага келиши  морфометрик таҳлил натижалари билан тасдиқланиб     ташхислаш  алгоритм ишлаб чиқилган. Наманган вилояти Патологик анатомия бюроси 12.06.2023 й; 35-сонли буйруғи, Фарғона вилояти Патологик анатомия бюроси 12.06.2023 й; 14-сонли буйруғи, Андижон вилояти Патологик анатомия бюроси 14.06.2023 й; 40-сонли буйруғлари билан  амалиётга жорий этилди. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: қуйидагилардан иборат: Андижон шаҳар аҳолисида COVID-19 инфекциясидан хасталанган беморларда ўткир буйрак етишмовчилигини юзага келишини олдини олиш ва ўлим кўрсаткичи даражасини камайтириш мақсадида,  оммавий ПЦР қилиш ва алгоритмда келтирилган маълумотлар кетма кетлигига асосланган ташхислаш босқичларини тадбиқ этиш, буйрагида олдиндан фон касаллиги бор бўлган ва алохида эътиборли бўлган хомиладор аёллардаги буйрак касаллиги бор бўлган беморларга тадбиқ этишлик COVID-19 инфектсиясида ўлим кўрсаткичини кескин даражада 2021 йил август ойи мисолида камайганлигини кўрсатган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: Андижон шаҳар аҳолисида COVID-19 инфекцияси билан стационар даволаш муддати  ўртача 14-21 кун бўлган бўлса, 2021 йил 20 августдан кейин ушбу кўрсаткичлар 2 баробарга қисқарганлиги кузатилди. 2021 йил  август ойи бўйича COVID-19 инфекциясидан даволанаётган беморларга суткалик маблағ ўртача 1150000 сўмни ташкил этиб, 16 млн 100000 сўмдан 24 млн 150000 минг сўмгача  давлат бюджетидан сарфланган. Тадбиқ этилган  ташхислаш алгоритм ва усуллардан кейин (2021 йил 10 июлдаги ЎзРПАМ директори иштирокидаги COVID-19 бош штаби навбатдаги  йиғилишидаги тавсияси ва ОАВ орқали берган маълумотларга асосланган чиқишларида) статционарда COVID-19 инфекцияси билан даволаниш муддати ўртача 7-10 кунгача қисқарганлиги ва бу холат давлат бюджетидан ўртача 8 млн 50000 сўмдан 12 млн 75000 сўмни давлат бюджетидан иқтисод қилинишига олиб келган. Хулоса: Андижон виолятида COVID-19 билан хасталаниб даволанаётган беморларда даволаниш муддати ўртача 7-10 кунгача қисқарганлиги ва бу холат давлат бюджетидан ўртача 8 млн 50000 сўмдан 12 млн 75000 сўмни давлат бюджетидан иқтисод қилиш имконини берди.