Sayt test rejimida ishlamoqda

Ахмеджанова Зумрад Бахрамовнанинг 
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Коронавирус инфекциясига учраган сурункали мия ишемияси билан оғриган беморларда ўртача когнитив бузилишининг клиник-неврологик ва биокимёвий хусусиятлари», 14.00.13 – Неврология (тиббиёт фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2020.4.PhD/Тib1540.
Илмий раҳбар: Маджидова Яқутхон Набиевна, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент Педиатрия тиббиёт институти
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Тиббиёт ходимларининг касбий малакасини ривожлантириш маркази, DSc.04/30.12.2019.Tib.31.01
Расмий оппонентлар: Мирджураев Элбек Миршавкатович, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Махкамова Наргиза Уткуровна, тиббиёт фанлари доктори.
Етакчи ташкилот номи: Тошкент тиббиёт академияси
Диссертациянинг йўналиши: амалий аҳамиятга молик. 
II. Тадқиқотнинг мақсади коронавирус инфекциясига учраган ҳамда сурункали мия ишемияси билан оғриган беморларда ўртача когнитив бузилишининг клиник-неврологик, биокимёвий ва нейрофизиологик хусусиятларини аниқлаш бўйича таклиф ва тавсиялар ишлаб чиқишдан иборат. 
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
сурункали мия ишемияси бўлган беморларда CОVID-19 инфекцияси ўтказгандан кейин нейрон алоқаларининг номутаносиблиги туфайли когнитив чақирув потенциалининг (Р300) амплитудаси ортиши ва латентлик даврининг кенгайиши аниқланган;
сурункали мия ишемияси бўлган беморларда коронавирус инфекцияси ўтказгандан кейин SARS-CoV-2 вирусининг глиал ҳужайраларга  таъсир этиши натижасида антитаначалар (GFAP, S100 оқсили) фаоллашуви когнитив етишмовчиликнинг авж олишига таъсири аниқланган;
сурункали мия ишемияси бўлган беморларда коронавирус инфекцияси ўтказгандан кейин SARS-CoV-2 вирусининг липогенез фаоллашишувига ва тромбоцитлар агрегацияси кучайишига олиб келиши туфайли липид профилининг ва коагулограмма кўрсаткичларининг мувозанати бузилиши аниқланган; 
илк бор сурункали мия ишемияси бўлган беморларда коронавирус инфекцияси ўтказгангандан кейин SARS-CoV-2 вирусининг нейротрансмиттер тизимига таъсир этиши натижасида когнитив бузилишларнинг эрта предикторлари бўлган нейробиомаркерлар фаоллашуви (серотонин ва дофамин рецепторларига бўлган антитаначалар) аниқланган.      

IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши:        
Тошкент педиатрия тиббиёт институти эксперт кенгашининг 2023 йил 29 майдаги 03/37-сон хулосасига кўра (илмий янгиликларни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича Соғлиқни сақлаш вазирлиги Тошкент педиатрия тиббиёт институтининг 2022 йил 12 сентябрдаги 03/1749-сонли хати юборилган.): 
биринчи илмий янгилик: сурункали бош мия ишемияси бўлган беморларда COVID-19 инфекцияси ўтказгандан кейин нейрон алоқаларининг номутаносиблиги туфайли когнитив чақирув потенциалининг (Р300) амплитудаси ортиши ва латентлик даврининг кенгайиши аниқланиб, бу ўз навбатида беморларга ўз вақтида махсус йўналтирилган даво тайинланганлиги Ўзбекистон Республикаси Администрацияси ҳузуридаги тиббиёт бош бошқармасининг 1 – сонли Марказий консультатив-диагностик поликлиникаси бўйича 06.09.2022 йилдаги 8-сонли далолатнома билан ва 2 - сонли Марказий консультатив-диагностик поликлиникаси бўйича 06.09.2022 йилдаги 8-сонли далолатнома билан амалиётига жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: таклиф этилган диагностика усули COVID-19 ўтказган сурункали мия ишемияси бўлган беморларда когнитив чақирув потенциалининг P 300 амплитудасини ва латентлик даври кўрсаткичларини ўрганиш беморларда когнитив бузилишларнинг даражасини аниқлаш имконини берган ва қўпол когнитив бузилишларни ўз вақтида олдини олишга эришилган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: сурункали мия ишемияси бор бўлган беморларнинг COVID-19 ўтказгандан кейинги когнитив бузилишларнинг яширин белгиларини эрта аниқлашда когнитив чақирув потенциали катта ахамиятга эга бўлиб, ушбу усул билан нейровизуализацион тасвирларда кўринмайдиган электронейрофизиологик тўлқинлар аниқланган ва бир нафар бемор учун 60 минг сўм сарфланган ва қиммат нейровизуализацион усулни қўлланилишига нисбатан 240 минг сўм тежаш имконини берган. Шифохонада йилига 1 маротаба госпитализация қилинишига эришилган, шифохонада қолиш муддатини 10 кундан 8 кунга камайтирилишига эришилган. Беморларнинг шифохонадан ташқаридаги даври учун (бошқа тиббий муассасаларда даволаниши учун) даволаниши бир неча кунга қисқариши ҳисобига дори-дармон нисбатан кам талаб этилган. Хулоса: Р 300 когнитив чақирув потенциали COVID-19 ўтказган сурункали мия ишемияси бўлган беморларда самарали текширув усули бўлиб ўртача когнитив бузилишларни аниқлашда иқтисодий самарадорликка эга. Когнитив чақирув потенциали беморларни деменцияга ўтиб кетиш хавфини башорат қилган ва тавсия қилинган чора тадбирлардан кейин ижтимоий ногиронлик олди олган; нейровизуализацион усулларга нисбатан иқтисодий тежамкорликка эга.
иккинчи илмий янгилик: сурункали бош мия ишемияси бўлган беморларда коронавирус инфекцияси ўтказгандан кейин SARS-CоV-2 вирусининг глиал ҳужайраларга таъсир этиши натижасида антитаначалар (GFAP, S100 оқсилига) фаоллашуви когнитив етишмовчиликнинг авж олишига таъсири аниқланганлиги Ўзбекистон Республикаси Администрацияси ҳузуридаги тиббиёт бош бошқармасининг 1 – сонли Марказий консультатив-диагностик поликлиникаси бўйича 06.09.2022 йилдаги 8-сонли далолатнома билан ва 2 - сонли Марказий консультатив-диагностик поликлиникаси бўйича 06.09.2022 йилдаги 8-сонли далолатнома билан амалиётига жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: COVID-19 ўтказган сурункали мия ишемия бўлган беморларда ўртача когнитив бузлишларни ўз вақтида ташхислаш орқали қўпол когнитив асоратларни (деменция) камайишига эришилган; таклиф қилинган баллик шкала орқали махсус мутахассислар кўриги давомийлиги аниқ белгилаб берилган; сурункали мия ишемияси бўлган беморларда нейроиммунологик текширувларнинг касалликнинг эрта даврларида ўтказилиши бош миядаги патологик жараёнларни эрта ташҳислаш ва даволашни оптималлаштирилган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: сурункали мия ишемияси мавжуд бўлган ҳар бир беморнинг ташхисоти учун ўрта ҳисобда 1,2 миллион сўм сарфланади. COVID-19 ўтказган беморларнинг когнитив фаолиятининг бузилиши узоқ муддатли медикаментоз коррекцияни талаб этади. Беморларни ўз вақтида ташҳислаш, когнитив фаолиятини нейроиммунологик усул ёрдамида баҳолаш касалликнинг оғир асоратларини олдини олиш имконини берди. Бош мия фаолиятини мутаносиблигини ташхислаш мақсадида Eli-N тести кўрсткичлари (12 та) орасида (360 минг сўм) бош мия зарарланишини аниқловчи диагностик аҳамиятга эга бўлган 2 та кўрсаткичлар аниқланган (GFAP, S 100 оқсилига антитаначалар); битта бемор учун 75 минг сўм сарфланиб, 285 минг сўм тежашга эришилди. Шифохонада йилига 1 маротаба госпитализация қилинишига эришилган, шифохонада қолиш муддатини 10 кундан 8 кунга камайтирилишига эришилган. Беморларнинг шифохонадан ташқаридаги даври учун (бошқа тиббий муассасаларда даволаниши учун) даволаниши бир неча кунга қисқариши ҳисобига дори-дармон нисбатан кам талаб этилган. Хулоса: сурункали мия ишемияси бўлган беморларда COVID-19 инфекцияси ўтказгандан кейин нерв тизимидаги нейроиммунологик жараёнларнинг ўзгаришлари глиал хужайраларининг фаоллашуви билан исботланди. Бу замонавий нейроиммунологик усул ёрдамида текширилиб, қўпол когнитив бузилишлари вужудга келиши мумкин бўлган беморлар сараланиб, баллик шкала ёрдамида махсус мутахассислар томон йўналтириб ташҳислаш ва даволаш сифати яхшиланган.
учинчи илмий янгилик: Илмий янгиликнинг моҳияти: сурункали бош мия ишемияси бўлган беморларда коронавирус инфекцияси ўтказгандан кейин SARS-CоV-2 вирусининг липогенез фаоллашишувига ва тромбоцитлар агрегацияси кучайишига олиб келиши туфайли липид профилининг ва коагулограмма кўрсаткичларининг мувозанати бузилиши аниқланганлиги Ўзбекистон Республикаси Администрацияси ҳузуридаги тиббиёт бош бошқармасининг 1 – сонли Марказий консультатив-диагностик поликлиникаси бўйича 06.09.2022 йилдаги 8-сонли далолатнома билан ва 2 - сонли Марказий консультатив-диагностик поликлиникаси бўйича 06.09.2022 йилдаги 8-сонли далолатнома билан амалиётига жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: COVID-19 инфекциясини ўтказган сурункали мия ишемияси бўлган беморларда липид спектри ҳамда коагулограмма кўрсаткичларининг номутаносиблигини эрта аниқлаш қўпол асоратлар кузатилишини олдини олади; таклиф этилган баллик шкаласидан фойдаланиш ўртача когнитив бузилишларнинг деменцияга айланишини олдини олган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: 1) Беморларда стационар даволаш шароитида қондаги липид профили ва коагулограмма кўрсаткичларини эрта ташхислаш беморларда ривожланиши мумкин бўлган қўпол асоратларни олдини олишга эришилди; 2) Қўпол когнитив асоратлари мавжуд бўлган ҳар бир беморнинг стасионар даволаниши учун ўрта ҳисобда 3,6 млн сўм сарфланади, бу беморлар йилига икки маротаба госпитализацияга мухтож бўлиб йилига 6,2 млн сўмга айланади. Липид профил ва коагулограмма кўрсаткичларини аниқлаш ва маҳсус йўналтирилган даволашни ташкил қилиш орқали COVID-19 ўтказган беморларни йилига 1 маротаба госпитализация қилинишига эришилиб, 3,6 млн сўм тежашга эришилган. Шифохонада йилига 1 маротаба госпитализация қилинишига эришилган, шифохонада қолиш муддатини 10 кундан 8 кунга камайтирилишига эришилган. Беморларнинг шифохонадан ташқаридаги даври учун (бошқа тиббий муассасаларда даволаниши учун) даволаниши бир неча кунга қисқариши ҳисобига дори-дармон нисбатан кам талаб этилган. Хулоса: Липогенез жараёнининг бузилиши ва коагулопатия сурункали мия ишемияси бўлган беморларда қон томир деменциясининг ривожланишига сабаб бўлувчи асосий омил деб ҳисобланади. Сурункали мия ишемияси бўлган беморларда COVID-19 инфекциясини ўтказгандан кейин липид профилида ва коагулограмма кўрсаткичларининг номутаносиблигини аниқлаш орқали ўртача когнитив бузилишларнинг қон-томир деменциясига айланишини олдини олишга эришилди.
тўртинчи илмий янгилик: Илмий янгиликнинг моҳияти: илк бор сурункали бош мия ишемияси бўлган беморларда коронавирус инфекцияси ўтказгангандан кейин SARS-CоV-2 вирусининг нейротрансмиттер тизимига таъсир этиши натижасида когнитив бузилишларнинг эрта предикторлари бўлган нейробиомаркерлар фаоллашуви (серотонин ва дофамин рецепторларига бўлган антитаначалар) аниқланганлиги Ўзбекистон Республикаси Администрацияси ҳузуридаги тиббиёт бош бошқармасининг 1 – сонли Марказий консультатив-диагностик поликлиникаси бўйича 06.09.2022 йилдаги 8-сонли далолатнома билан ва 2 - сонли Марказий консультатив-диагностик поликлиникаси бўйича 06.09.2022 йилдаги 8-сонли далолатнома билан амалиётига жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: COVID-19 ўтказган сурункали мия ишемия бўлган беморларда қондаги нейробиомаркерларни (серотонин ва дофамин рецепторларига бўлган антитаначалар) аниқлаш усули касалликнинг эрта даврда ташхислаш, когнитив бузилишларнинг оғир асоратларини олдини олишга эришилган; таклиф қилинган баллик шкала орқали махсус мутахассислар кўриги давомийлиги аниқ белгилаб берилган. Серотонин ва дофамин рецепторларга бўлган антитаначаларни аниқлаш беморларда когнитив етишмовчиликнинг эмоционал фони номутаносиблиги билан кечиши аниқланиб психиатр маслаҳатига ўз вақтида юборилган ва оғир депрессив ҳолатнинг юзага келиши олди олинди. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: 1) Сурункали мия ишемияси мавжуд бўлган ҳар бир беморнинг ташхисоти учун ўрта ҳисобда 1,2 миллион сўм сарфланади. Беморларни ўз вақтида ташҳислаш, когнитив фаолиятини нейроиммунологик усул ёрдамида баҳолаш касалликнинг оғир асоратларини олдини олиш имконини берди. Бош мия фаолиятини мунатосиблигини ташхислаш мақсадида Eli-N тести кўрсткичлари (12 та) орасида (360 минг сўм) бош мия зарарланишини аниқловчи диагностик аҳамиятга эга бўлган 2 та кўрсаткичлар аниқланиб (серотонин ва дофамин рецепторларига антитаначалар) битта бемор учун 75 минг сўм сарфланиб, 285 минг сўм иқтисод қилишга эришилган. Шифохонада йилига 1 маротаба госпитализация қилинишига эришилган, шифохонада қолиш муддатини 10 кундан 8 кунга камайтирилишига эришилган. Хулоса: сурункали мия ишемияси бўлган беморларда COVID-19 инфекцияси ўтказгандан кейин нерв тизимидаги нейроиммунологик жараёнларнинг ўзгаришлари нейротрансмиттер тизимига таъсири билан исботланди. Бу замонавий нейроиммунологик усул ёрдамида текширилиб, қўпол когнитив бузилишлари ҳамда оғир ташвиш ва депрессия синдромлари вужудга келиши мумкин бўлган беморлар сараланиб, баллик шкала ёрдамида махсус мутахассислар томон йўналтириб ташхислаш ва даволаш сифати яхшиланган. Беморларнинг шифохонадан ташқаридаги даври учун (бошқа тиббий муассасаларда даволаниши учун) даволаниши бир неча кунга қисқариши ҳисобига дори-дармон нисбатан кам талаб этилган.

Yangiliklarga obuna bo‘lish