Alieva Munira Abdurashidovnaning
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon
I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): «Obstruktiv uyqu apnoesida surunkali miya ishemiyasining klinik va patogenetik xususiyatlari», 14.00.13 – Nevrologiya (tibbiyot fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2020.4.PhD/Tib1538.
Ilmiy raxbar: Gafurov Baxtiyor Gafurovich, tibbiyot fanlari doktori, professor.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa (muassasalar) nomi, IK raqami: Tibbiyot xodimlarining kasbiy malakasini rivojlantirish markazi, DSc.04/30.12.2019.Tib.31.01.
Rasmiy opponentlar: Raximbaeva Gulnara Sattarovna, tibbiyot fanlari doktori, professor; Raimova Malika Maxamedjanovna, tibbiyot fanlari doktori, dotsent.
Yetakchi tashkilot nomi: Samarqand davlat tibbiyot universiteti.
Dissertatsiyaning yo‘nalishi: amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi: turli og‘irlikdagi obstruktiv uyqu apnoe bilan og‘rigan bemorlarda serebral qon tomirlari buzilishlari mexanizmlari va xususiyatlarini aniqlash hamda ularni davolash va oldini olish bo‘yicha tavsiya va takliflar chiqishdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
obstruktiv uyqu apnoesi bilan xastalangan bemorlarda psevdobulbar buzilishlar bilan birgalikda joriy hodisalarga nisbatan amneziya, kunduzgi tetiklik darajasining pasayishi va og‘ir asteniya bilan namoyon bo‘luvchi klinik-nevrologik va neyrokognitiv xususiyatlar aniqlangan;
obstruktiv uyqu apnoesi bo‘lgan bemorlarda tungi uyqu tuzilishida tez-tez uyg‘onish bilan birga chuqur sekin uyqu (delta-uyqusi) ulushi keskin kamayishi va miyaning glimfatik tizimi funksiyasining buzilishi sababli obstruktiv uyqu apnoedagi kognitiv va hissiy buzulishlar rivojlanishi aniqlangan;
obstruktiv uyqu apnoe bilan og‘rigan bemorlarda ko‘krak qafasi ichki manfiy bosimi hisobiga miyaning magistral tomirlarida og‘ir venoz etishmovchiligi aniqlangan;
obstruktiv uyqu apnoe bilan og‘rigan bemorlarda surunkali miya ishemiyasini davolash RAR-terapiyasi va venotonizatsiya terapiyasining kombinatsiyasi ko‘rinishidagi kompleks yondashuv bilan optimallashtirilgan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi:
Tibbiyot xodimlarining kasbiy malakasini rivojlantirish markazi ekspertlar kengashining 2023 yil 23 iyundagi 5-son xulosasiga ko‘ra:
birinchi ilmiy yangilik: obstruktiv uyqu apnoesi bilan xastalangan bemorlarda psevdobulbar buzilishlar bilan birgalikda joriy hodisalarga nisbatan amneziya, kunduzgi tetiklik darajasining pasayishi va og‘ir asteniya bilan namoyon bo‘luvchi klinik nevrologik va neyrokognitiv xususiyatlar aniqlangan. Ilmiy yangilikning amaliyotga joriy qilinishi: Tibbiyot xodimlarining kasbiy malakasini rivojlantirish Markazining Ko‘p tarmoqli Klinikasida, Toshkent viloyati somatik kasalxonasida va Respublika shoshilinch tibbiy yordam ilmiy markazining amaliyotiga joriy qilingan (Sog‘liqni saqlash vazirligining 2022 yil 27 aprel 8n-z/200-son xulosasi bilan tasdiqlangan). Ilmiy yangilikning ijtimoiy samaradorligi: bemorni shifokorga dastlabki muroja’ati paytida aniqlangan obstruktiv uyqu apnoega xos bo‘lgan shikoyatlari obstruktiv uyqu apnoe bilan kechuvchi miya surunkali ishemiyasi xaqida o‘z vaqtida shubha qilish va ushbu holatni maxsus kognitiv va somnologik tekshiruvlar bilan erta aniqlash imkonini beradi. Ilmiy yangilikning iqtisodiy samaradorligi quyidagilardan iborat: obstruktiv uyqu apnoega xos bo‘lgan shikoyatlarni aniqlash bemor bilantaxminan 3-4 daqiqali suhbati davomida aniqlanishi maxsus pul xarajatlari bilan bog‘liq tekshiruvlarni talab qilmaydi va qabulxonada bemorni tekshirish vaqtida maxsus shkalalar bo‘yicha ajratib tanlash imkonini beradi. Xulosa: bemorda obstruktiv uyqu apnoega xos bo‘lgan shikoyatlarni aniqlash uchun shifokordankam vaqt talab qilinadi, biroq bemorni maxsus shkalalar yordamida keyingi tekshiruvlar uchun o‘z vaqtida tanlab ajratib olishga imkon beradi. Ilmiy yangilikdan kengaytirilgan xolda foydalanish: «Obstruktiv uyqu apnoesida surunkali miya ishemiyasining klinik va patogenetik xususiyatlari» mavzusida ilmiy yangiliklarni boshqa sog‘liqni saqlash muassasalariga joriy etish buyicha Sog‘liqni saqlash vazirligiga 2023 yil 28 aprel 01/08-658-sonli xulosasi yuborilgan.
ikkinchi ilmiy yangilik: obstruktiv uyqu apnoesi bo‘lgan bemorlarda tungi uyqu tuzilishida tez-tez uyg‘onish bilan birga chuqur sekin uyqu (delta-uyqusi) ulushi keskin kamayishi va miyaning glimfatik tizimi funksiyasining buzilishiga, zararli metabolitlarni chiqarishda qiyinchiliklarga olib kelishi oqibatida kognitiv va hissiy buzulishlarning rivojlanishiga sabab bo‘lishi aniqlangan. Ilmiy yangilikning amaliyotga joriy qilinishi: Tibbiyot xodimlarining kasbiy malakasini rivojlantirish Markazining Ko‘p tarmoqli Klinikasida, Toshkent viloyati somatik kasalxonasida va Respublika shoshilinch tibbiy yordam ilmiy markazining amaliyotiga joriy qilingan (Sog‘liqni saqlash vazirligining 2022 yil 27 aprel 8n-z/200-son xulosasi bilan tasdiqlangan). Ilmiy yangilikning ijtimoiy samaradorligi: delta uyqusi davomiyligining pasayishi uyqu samaradorligining pasayishiga olib keladi, natijada kunduzgi uyquchanlik paydo bo‘ladi. Shuni hisobga olib, bemorning hayot sifati yomonlashadi, uning ish qobiliyati pasayadi, bemorning mashina rulida uxlab qolishi tufayli yo‘l-transport hodisalari xavfi ortadi, bu oxir-oqibat kasallanish, nogironlik va o‘limni oshiradi. obstruktiv uyqu apnoeni o‘z vaqtida aniqlash va davolash ushbu holatlarning oldini oladi va hayot sifatini yaxshilaydi. Ilmiy yangilikning iqtisodiy samaradorligi quyidagilardan iborat: surunkali miya ishemiyasi bilan og‘rigan bemorlarni, shuningdek, miya travmatik shikastlanishi bilan og‘rigan bemorlarni davolash narxi 10 kun kasalxonada bo‘lish uchun har bir bemor uchun 6.011.050 so‘m turadi. obstruktiv uyqu apnoeni o‘z vaqtida aniqlash va davolash surunkali miya ishemiyasi kechishini yaxshilashi va uning rivojlanishini kamaytirishi mumkin, bu esa statsionar davolanishga bo‘lgan ehtiyojni kamaytiradi va uning narxini pasaytiradi. obstruktiv uyqu apnoe davolanmasa, insult xavfi (ishemik yoki gemorragik turdagi), ensefalopatiyaning demensiya bosqichiga o‘tishi ortadi. Ushbu toifadagi bemorlarni davolash va reabilitatsiya qilish xarajatlari har bir bemor uchun yiliga 6.011.050 dan 18.033.150 so‘mgacha. Xulosa: surunkali miya ishemiyasi bilan og‘rigan bemorlarda obstruktiv uyqu apnoeni o‘z vaqtida davolash SMI rivojlanishini sekinlashtiradi va boshqa patologiyalarni (birinchi navbatda insult, demensiya), nogironlik, o‘limni oldini oladi va xarajatlarni 2-5 baravar kamaytiradi. Ilmiy yangilikdan kengaytirilgan xolda foydalanish: «Obstruktiv uyqu apnoesida surunkali miya ishemiyasining klinik va patogenetik xususiyatlari» mavzusida ilmiy yangiliklarni boshqa sog‘liqni saqlash muassasalariga joriy etish bo‘yicha Sog‘liqni saqlash vazirligiga 2023 yil 28 aprel 01/08-658-sonli xulosasi yuborilgan.
uchinchi ilmiy yangilik: obstruktiv uyqu apnoe bilan og‘rigan bemorlarda ko‘krak qafasi ichki manfiy bosimi hisobiga miyaning magistral tomirlarida og‘ir venoz etishmovchiligi aniqlangan. Ilmiy yangilikning amaliyotga joriy qilinishi: Tibbiyot xodimlarining kasbiy malakasini rivojlantirish Markazining Ko‘p tarmoqli Klinikasida, Toshkent viloyati somatik kasalxonasida va Respublika shoshilinch tibbiy yordam ilmiy markazining amaliyotiga joriy qilingan (Sog‘liqni saqlash vazirligining 2022 yil 27 aprel 8n-z/200-son xulosasi bilan tasdiqlangan). Ilmiy yangilikning ijtimoiy samaradorligi: Instrumental tadqiqotlar davomida surunkali miya ishemiyasi bilan og‘rigan bemorlar, qoida tariqasida, miyaning magistral tomirlarining dopplerografiyasi tomonidan tekshiriladi. Ushbu tekshiruv davomida venoz tiqilishi ko‘rinishidagi aniqlangan o‘zgarishlar ushbu bemorlarda obstruktiv uyqu apnoeni o‘z vaqtida shubha qilish va ularni ushbu patologiyani keyingi tekshirish va davolash uchun yuborish imkonini beradi. Ilmiy yangilikning iqtisodiy samaradorligi quyidagilardan iborat: miyaning magistral tomirlarining dopplerografiyasi surunkali miya ishemiyasi bilan og‘rigan bemorlarni tekshirish standartiga kiritilgan. Ushbu protsedura narxi har bir bemor uchun o‘rtacha 87,500 so‘mdan baholanmoqda. Shu bilan birga, reoensefalografiya arzonroq narxga ega – o‘rtacha 34,070 so‘m, bu miyaning magistral tomirlarining dopplerografiya narxidan 2 baravar kam. Bizning tadqiqotimizga asoslanib, reoensefalografiya ko‘proq ma’lumotga ega ekanligi va kasallikning oldingi bosqichida obstruktiv uyqu apnoega xos bo‘lgan o‘zgarishlarni aniqlashga va terapiyani erta boshlashga imkon berishi aniqlandi. Xulosa: surunkali miya ishemiyasi bilan og‘rigan bemorlarda muntazam reoensefalografiya kasallikni eng engil darajada erta aniqlash, obstruktiv uyqu apnoe uchun xos bo‘lgan o‘zgarishlarni aniqlash va bu holatni o‘z vaqtida davolashni boshlash imkonini beradi, shu bilan surunkali miya ishemiyasi rivojlanishining sekinlashtirish, asoratlarni oldini olishga yordam beradi. Ilmiy yangilikdan kengaytirilgan xolda foydalanish: «Obstruktiv uyqu apnoesida surunkali miya ishemiyasining klinik va patogenetik xususiyatlari» mavzusida ilmiy yangiliklarni boshqa sog‘liqni saqlash muassasalariga joriy etish bo‘yicha Sog‘liqni saqlash vazirligiga 2023 yil 28 aprel 01/08-658-sonli xulosasi yuborilgan.
to‘rtinchi ilmiy yangilik: obstruktiv uyqu apnoesi bor surunkali miya ishemiyasi bilan kasallangan bemorlarda venotonik va PAP-terapiya kabi muolajalardan kompleks foydalanish ko‘rsatilingan. Ilmiy yangilikning amaliyotga joriy qilinishi: Tibbiyot xodimlarining kasbiy malakasini rivojlantirish Markazining Ko‘p tarmoqli Klinikasida, Toshkent viloyati somatik kasalxonasida va Respublika shoshilinch tibbiy yordam ilmiy markazining amaliyotiga joriy qilingan (Sog‘liqni saqlash vazirligining 2022 yil 27 aprel 8n-z/200-son xulosasi bilan tasdiqlangan). Ilmiy yangilikning ijtimoiy samaradorligi: Standart PAP-terapiyasidan tashqari, venotonizatsiya terapiyasi obstruktiv uyqu apnoe bilan og‘rigan bemorlar uchun ko‘rsatiladi, bu esa tiklanishni tezlashtirish va bemorlarning hayot sifatini yaxshilash, surunkali miya ishemiyasi va obstruktiv uyqu apnoe bilan og‘rigan bemorlarda insult, demensiya xavfini oldini olish yoki kamaytirish imkonini beradi. Ilmiy yangilikning iqtisodiy samaradorligi quyidagilardan iborat: PAP-terapiya uchun asboblarning narxi, ularning nisbatan yuqori narxiga qaramay (bitta bemor uchun bitta qurilmaning narxi taxminan 3-15 millionni tashkil qiladi, ishlab chiqaruvchiga, murakkablik darajasiga, qurilmaning qo‘shimcha funksiyalari mavjudligiga bog‘liq) yiqilish tufayli yo‘llarda jarohatlarning oldini olish orqali iqtisodiy foyda rulda uxlash, insult, demensiya kabi davolash 18.033.150 so‘mdan ortiqni tashkil qiluvchi qimmat muolajalardan foydaliroqdir. Davlat uchun bu qo‘shimcha ishchi kontingentdan mahrum qiluvchi yuqori nogironlik sonini oshiradi va ushbu bemorlarni reabilitatsiya qilish uchun qo‘shimcha xarajatlarni talab qiladi. Xulosa: PAP-terapiya uchun asboblarning nisbatan yuqori narxiga qaramay, ushbu davolash usuli samarali bo‘lib, kasalxonada qolish muddatini, kasalxonaga yotqizish chastotasini yiliga 3 baravar kamaytirishga, insult, jarohatlar va demensiya xavfini kamaytirishga imkon beradi, bu esa davlat byudjetini sezilarli darajada tejaydi va ish joylarida aholiish faoliyatini davom ettirishga imkon beradi. Ilmiy yangilikdan kengaytirilgan xolda foydalanish: «Obstruktiv uyqu apnoesida surunkali miya ishemiyasining klinik va patogenetik xususiyatlari» mavzusida ilmiy yangiliklarni boshqa sog‘liqni saqlash muassasalariga joriy etish bo‘yicha Sog‘liqni saqlash vazirligiga 2023 yil 28 aprel 01/08-658-sonli xulosasi yuborilgan.
