Очилов Мусирмон Абдурахимовичнинг
фалсафа доктори (PhD) Диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Хитойдан интродуксия қилинган унаби (Зизипҳус жужуба Милл.) кўчатларини кўпайтириш ва меваларидан сукат тайёрлаш технологияларини такомиллаштириш”, 06.01.07 – “Мевачилик ва узумчилик” ва 06.01.11 – “Қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини сақлаш ва қайта ишлаш” (Қишлоқ хўжалиги фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2023.2.PhD/Qx286
Илмий раҳбар: Шаумаров Хикмат Бахрамович, қишлоқ хоъжалиги фанлари номзоди, доцент.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент давлат аграр университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент давлат аграр университети, DSc.05/29.04.2022.Qx.13.04
Расмий оппонентлар: Муминов Нажмиддин Шамсиддинович, техника фанлари доктори, профессор; Холмирзаева Лола Бахромовна, қишлоқ хоъжалиги фанлари фалсафа доктори, доцент.
Етакчи ташкилот: Академик М.Мирзаев номли Боғдорчилик, узумчилик ва виночилик илмий тадқиқот институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади Хитойдан интродуксия қилинган унаби (Зизипҳус жужуба Милл.) кўчатларини кўпайтириш ва меваларидан сукат тайёрлаш технологияларини такомиллаштиришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор Ўзбекистонда унабининг 9 та нави Хитойдан интродуксия қилинган ва ташқи муҳитга мослашувчанлиги бўйича “Жунзао”, “Хиангзао”, “Занҳуангдазао” ва “Линйилизао” навлари бир хил 83 балл, “Дабаилинг”  ва “Донгзао” навлари мос равишда 78 ва 77 балл билан истиқболли нав, Тангзао” нави 66 балл, “Маябаизао” ва “Жихинзао” навлари эса 63 балл билан паст истиқболли нав сифатида баҳоланган;
унаби уруғларини экишга тайёрлашда скарификатсия усулидан фойдаланиш орқали уруғлар унувчанлиги 80-90 % га оширилган ва скарификатсия қилинмаган уруғларга нисбатан 4,6 марта, стратификатсияланган уруғларга нисбатан 1,3 марта юқори бўлиши аниқланган;
мулчалашда шаффоф полиетилен плёнкадан фойдаланиш орқали уруғлар унувчанлигини 90 % гача етказиш ҳамда мулчаланмаган назорат вариантига нисбатан 2,5 мартага ошириш мумкинлиги аниқланган;
унаби кўчатларини етиштиришда искана пайвандлашдаги пайвандтаг ва пайвандуст ўлчамларининг бир хил бўлиши ёки 0,8-0,9 мм бўлганда компонентларнинг тутиш самарадорлиги 88,2 % ни ташкил этиб, пайвандлаш ишларини март ойининг иккинчи декадасида амалга ошириш юқори самара бериши исботланган;
унаби меваларидан сукат тайёрлашда уч босқичли шакарли қиёмда тўйинтириш технологиясини қўллаш орқали меваларни сорбсияланиш жараёни давомийлиги “Жунзао” навида 4-5 соатни, бошқа навларга нисбатан 2,2-2,4 мартага қисқартирилишига эришилган ва энг мақбул шакарли қиём консентратсияси 50 % бўлиши аниқланган;
қиёмда тўйинтирилган унаби меваларини конвектив қуритиш усулда 12 соат вақт давомида 4 соатлик интервал билан 3 босқичда 40-50-60 оC ҳароратда қуритиш энг мақбул параметр эканлиги исботланган;
меваларнинг сорбсияланиш хусусиятларини жадаллаштириш мақсадида “Унаби мевалари сиртига механик ишлов бериш” ускунаси яратилган ва ихтирога патент олиш учун Интеллектуал мулк марказига ҳужжат топширилган (№ ИАП 20220041).
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Хитойдан интродуксия қилинган унаби (Зизипҳус жужуба Милл.) кўчатларини кўпайтириш ва меваларидан сукат тайёрлаш технологияларини такомиллаштириш бўйича олиб борилган тадқиқот натижалари асосида:
боғдорчиликка ихтисослашган фермер хўжаликлари ва қайта ишлаш корхоналари учун “Унабининг янги навлари биокимёвий таркиби ва мевларидан сукат тайёрлаш технологияси” номли тавсиянома тасдиқланган (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2023-йил 3-августдаги 04/34-05/3855-сон маълумотномаси). Ушбу тавсиянома боғдорчиликка ихтисослашган фермер хўжаликлари ва қайта ишлаш корхоналарида унабидан (чилонжийда) сифатли сукат маҳсулотлари тайёрлашда қўлланма сифатида хизмат қилмоқда;
унаби уруғ кўчатларини етиштиришда “скарификатсиялаш” ва “мулчалаш” усулларидан фойдаланиш ишланмаси Тошкент вилояти, Юқори Чирчиқ тумани “Шохрух Агро Тинчлик” фермер хўжалигида 1,0 га майдонда жорий қилинган (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2023-йил 3-августдаги 04/34-05/3855-сон маълумотномаси). Бунинг натижасида уруғ кўчат униб чиқиши анъанавий усулга нисбатан 51,3 % га, ўсиш кўрсаткичлари эса 1,07-3,10 мартага ошган. Олинган молиявий даромад гектарига 28799,0 минг сўмни ташкил этган;
искана пайванд қилишни стандарт кўчатлар чиқишига таъсири бўйича ишланмаси Қашқадарё вилояти Қамаши туманидаги “Бойқобул бобо асл боғлари” фермер хўжалигида 2,0 га майдонда жорий қилинган (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2023-йил 3-августдаги 04/34-05/3855-сон маълумотномаси). Бунинг натижасида 1 га майдондан стандарт кўчатларни чиқиши 32159 донани, кўчат ишлаб чиқаришдан олинадиган даромад миқдори 93160 минг сўмни, рентабеллик кўрсаткичи эса 185,2 % ни ташкил этган;
унаби меваларидан сукат тайёрлаш технологиясини такомиллаштириш бўйича ишланмаси Тошкент вилояти Зангиота тумани “Бест Тастес Течнологй” масъуляти чекланган жамиатида жорий қилинган (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2023-йил 3-августдаги 04/34-05/3855-сон маълумотномаси). Бунинг натижасида гектар ҳисобидан олинган унаби ҳосили 19,6 тонна атрофида бўлиб, ундан ишлаб чиқарилган сукат маҳсулоти реализатсиясидан олинган иқтисодий самарадорлик 147882,0 минг сўмни, рентабеллик кўрсаткичи эса 191,5 фоизни ташкил этган.