Ортиқов Азим Аҳроровичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Паррандачилик фермалари ва фабрикалари ишловчилари меҳнат шароитини соғломлаштиришнинг гигиеник асослари», 14.00.07 – Гигиена (тиббиёт фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2022.1.Phd/Tib2426.
Илмий раҳбар: Касимов Хайриддин Олимович, тиббиёт фанлари номзоди, доцент.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Бухоро давлат тиббиёт институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Тошкент тиббиёт академияси, DSc.04/30.12.2019.Tib.30.03.
Расмий оппонентлар: Эрматов Низом Жумакулович, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Хасанова Маъмура Икрамовна, тиббиёт фанлари номзоди, доцент.
Етакчи ташкилот: Самарқанд давлат тиббиёт университети.
II. Тадқиқотнинг мақсади: паррандачилик фабрикалари ва фермаларида меҳнат шароити, улар атрофида яшайдиган аҳолининг ҳаёт фаолиятига таъсири, корхонанинг иш шароитини соғломлаштиришга қаратилган гигиеник тавсияларни ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
саноат туридаги паррандачилик тармоқлари ишчиларининг меҳнат шаротини баҳолаш натижасида асосий иш жойларидаги меҳнат жараёнининг оғирлиги ва кескинлиги, зарарлилик ва хавфлилик кўрсаткичларини оптималлаштиришнинг гигиеник хусусиятлари асосланган;
касбий гуруҳлар бўйича меҳнат шароитининг синфлари бўйича зарарли омиллар паррандачи операторлар иш жараёнининг оғирлиги бўйича 3.1 даражаси, жадаллиги даражаси бўйича 2 даражаси қайт қилинганлигини инобатга олиб, жисмоний ва руҳий юкламасини издан чиқишини олдини олишга қаратилган санитар-техник ва техник-технологик чора-тадбирлар ишлаб чиқилган;
паррандачилик  корхоналари ишчиларнинг вақтинчалик меҳнат қобилиятини йўқотишга таъсир қилувчи омилларни баҳолашда  паррандачи операторлар ва озуқа тайёрлаш цехлари  ишчилари умумий синфнинг 3 синф 3- даражасига таълуқллигини инобатга олиб, ушбу касбдаги ишчиларнинг саломатлик ҳолатини  даврий назорат қилиш тартиби исботланган;
паррандачилик  корхоналари меҳнат шароити синфлари таҳлилида чанг ва кимёвий омиллар паррандачи операторлар, озуқа таёрлаш цехида юқорилигини инобатга олиб, касалланиш ва вақтинчалик меҳнат қобилиятини йўқотилишини олдини олишга қаратилган комплекс профилактик чора-тадбирлар ишлаб чиқилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Бухоро давлат тиббиёт институти эксперт кенгашининг 2023 йилдаги 20 июндаги 6-сон хулосасига кўра (илмий янгиликни бошқа соғлиқни сақлаш муассаларига жорий  этиш бўйича Бухоро давлат тиббиёт институтининг 2023 йил 16 июндаги 05/5421-сонли хати Соғлиқни сақлаш вазирлигига тақдим этилган):
биринчи илмий янгилик: саноат туридаги паррандачилик тармоқлари ишчиларининг меҳнат шаротини баҳолаш натижасида асосий иш жойларидаги меҳнат жараёнининг оғирлиги ва кескинлиги, зарарлилик ва хавфлилик кўрсаткичларини оптималлаштиришнинг гигиеник хусусиятлари Бухоро вилояти санитария-эпидемиологик осойишталиги ва жамоат саломатлиги бошқармаси бўйича (23.06.2023 й.; № 994) ҳамда Бухоро вилояти Жондор туман санитария-эпидемиологик осойишталиги ва жамоат саломатлиги бўлими бўйича (21.06.2023 й.; № 350) буйруқ билан амалиётига жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: паррандачилик корхоналари ишчиларининг иш ўринларидаги меҳнат жараёнида ишчиларнинг функционал ҳолати ва касалланиш даражасига кўрсатаётган таъсирини олдини олиш, ишнинг оғирлик ва тиғизлик даражасини меъёрий гигиеник талабларга мослаштириш  ва зарарли омилларнинг таъсирини камайтириш орқали ишлаш қобиялтиини ошириш имконини берган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: 1) паррандачилик корхоналарида иш ўринларидаги микроиқлим параметрлари, меҳнат шароити ва кимёвий моддаларнинг салбий таъсирини камайтириш мақсадида меҳнат жараёнининг оғирлиги ва тиғизлиги, зарарлилик ва хавфлилик кўрсаткичлари таъсирини камайтириш орқали ишчилар вақтинчалик иш қобилиятини йўқотиши олди олинган (корхонада 1 кунлик иш ҳақи 100000 сўм бўлса, вақтинчалик иш қобилиятини йўқотиши варағи ўртача 15 кунда 1500000 сўмни ташкил қилади); 2) шифохона шароитида даволаниш талаб қилинганда (шифохонада 1 кун қолиш ўртача 373,33 минг сўмни ташкил қилади); 3) касбий касалликлар олди олиниб, имтиёзли нафақа пенсияси белгиланмаслиги ҳисобига иқтисод қилишга эришилган (1 нафар имтиёзли нафақа пенсияси ойига 747 минг сўмни ташкил қилади). Хулоса: паррандачилик корхонаси ишчиларининг иш ўринларидаги меҳнат жараёнининг оғирлиги ва тиғизлиги, зарарлилик ва хавфлилик кўрсаткичлари бўйича меҳнат шароитларини гигиеник баҳолаш орқали касбий касалликлар олди олиниб, 1 нафар ишчи ҳисобига бюджет маблағларини йилига 8 миллион 964 минг сўмга иқтисод қилиш имкоини берган;
иккинчи илмий янгилик: касбий гуруҳлар бўйича меҳнат шароитининг синфлари бўйича зарарли омиллар паррандачи операторлар иш жараёнининг оғирлиги бўйича 3.1 даражаси, жадаллиги даражаси бўйича 2 даражаси қайт қилинганлигини инобатга олиб, жисмоний ва руҳий юкламасини издан чиқишини олдини олишга қаратилган санитар-техник ва техник-технологик чора-тадбирлар Бухоро вилояти санитария-эпидемиологик осойишталиги ва жамоат саломатлиги бошқармаси бўйича (23.06.2023 й.; № 994) ҳамда Бухоро вилояти Жондор туман санитария-эпидемиологик осойишталиги ва жамоат саломатлиги бўлими бўйича (21.06.2023 й.; № 350) буйруқ билан амалиётига жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: паррандачилик корхоналарида айрим технологик жараёнларининг такомиллаштириши натижасида оғир жисмоний меҳнат, ишчи ўринларида физикавий ва кимёвий омилларни меъёрлаштириш  билан ишчилар орасида турли касбий касалланиш даражасига таъсирини камайтиришга олиб келган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: касбий гуруҳлар бўйича меҳнат шароитининг синфлари бўйича зарарли омилларни таъсирини олдини олишга қаратилган санитар-техник ва техник-технологик чора-тадбирлар ишлаб чиқиш натижасида: 1) ишчилар вақтинчалик иш қобилиятини йўқотиши олди олинган (корхонада 1 кунлик иш ҳақи 100000 сўм бўлса, вақтинчалик иш қобилиятини йўқотиши варағи ўртача 15 кунда 1500000 сўмни ташкил қилади); 2) шифохона шароитида даволаниш талаб қилинганда (шифохонада 1 кун қолиш ўртача 373,33 минг сўмни ташкил қилади); 3) касбий касалликлар олди олиниб, имтиёзли нафақа пенсияси белгиланмаслиги ҳисобига иқтисод қилишга эришилган (1 нафар имтиёзли нафақа пенсияси ойига 747 минг сўмни ташкил қилади). Хулоса: паррандачилик корхонаси ишчиларининг иш ўринларидаги меҳнат жараёнининг оғирлиги ва тиғизлиги, зарарлилик ва хавфлилик кўрсаткичлари бўйича меҳнат шароитларини гигиеник баҳолаш орқали касбий касалликлар олди олиниб, 1 нафар ишчи ҳисобига бюджет маблағларини йилига 8 миллион 964 минг сўмга иқтисод қилиш имкоини берган;
учинчи илмий янгилик: паррандачилик корхоналари ишчиларнинг вақтинчалик меҳнат қобилиятини йўқотишга таъсир қилувчи омилларни баҳолашда  паррандачи операторлар ва озуқа тайёрлаш цехлари  ишчилари умумий синфнинг 3 синф 3- даражасига таълуқллигини инобатга олиб, ушбу касбдаги ишчиларнинг саломатлик ҳолатини даврий назорат қилиш тартиби Бухоро вилояти санитария-эпидемиологик осойишталиги ва жамоат саломатлиги бошқармаси бўйича (23.06.2023 й.; № 994) ҳамда Бухоро вилояти Жондор туман санитария-эпидемиологик осойишталиги ва жамоат саломатлиги бўлими бўйича (21.06.2023 й.; № 350) буйруқ билан амалиётига жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: паррандачилик корхоналари ишчиларининг вақтинчалик меҳнат қобилиятини йўқотишга таъсир қилувчи омиллардан чанг ва иш соҳа хавосига турли газлар кўринишидаги кимёвий моддалар концентрациясининг юқорилиги гигиеник баҳоланган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: паррандачилик  корхоналари ишчиларининг вақтинчалик меҳнат қобилиятини йўқотишга таъсир қилувчи омилларни баҳолашда  паррандачи операторлар ва озуқа тайёрлаш цехлари ишчилари умумий синфнинг 3 синф 3- даражасига таълуқллигини инобатга олиб: 1) ишчилар вақтинчалик иш қобилиятини йўқотиши олди олинган (корхонада 1 кунлик иш ҳақи 100000 сўм бўлса, вақтинчалик иш қобилиятини йўқотиши варағи ўртача 15 кунда 1500000 сўмни ташкил қилади); 2) шифохона шароитида даволаниш талаб қилинганда (шифохонада 1 кун қолиш ўртача 373,33 минг сўмни ташкил қилади); 3) касбий касалликлар олди олиниб, имтиёзли нафақа пенсияси белгиланмаслиги ҳисобига иқтисод қилишга эришилган (1 нафар имтиёзли нафақа пенсияси ойига 747 минг сўмни ташкил қилади). Хулоса: вақтинчалик меҳнат қобилиятини йўқотишга таъсир қилувчи омилларни баҳолашда  паррандачи операторлар ва озуқа тайёрлаш цехлари  ишчилари умумий синфнинг 3 синф 3- даражаси гигеник мониторингини амалга ошириш орқали касбий касалликлар олди олиниб, 1 нафар ишчи ҳисобига бюджет маблағларини йилига 8 миллион 964 минг сўмга иқтисод қилиш имкоини берган;
тўртинчи илмий янгилик: паррандачилик  корхоналари меҳнат шароити синфлари таҳлилида чанг ва кимёвий омиллар паррандачи операторлар, озуқа таёрлаш цехида юқорилигини инобатга олиб, касалланиш ва вақтинчалик меҳнат қобилиятини йўқотилишини олдини олишга қаратилган комплекс профилактик чора-тадбирлар Бухоро вилояти санитария-эпидемиологик осойишталиги ва жамоат саломатлиги бошқармаси бўйича (23.06.2023 й.; № 994) ҳамда Бухоро вилояти Жондор туман санитария-эпидемиологик осойишталиги ва жамоат саломатлиги бўлими бўйича (21.06.2023 й.; № 350) буйруқ билан амалиётига жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: паррандачилик  корхоналари меҳнат шароити синфлари таҳлилида чанг ва кимёвий омиллар паррандачи операторлар, озуқа таёрлаш цехида юқорилигини инобатга олиб, касалланиш ва вақтинчалик меҳнат йўқотилишини олдини олишга қаратилган комплекс профилактик чора-тадбирлар ишлаб чиқилган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: паррандачилик корхоналари иш ўринларидаги микроиқлим параметрлари, иш шароити ва кимёвий моддаларнинг салбий таъсирини камайтириш мақсадида меҳнат жараёнининг оғирлиги ва тиғизлиги, зарарлилик ва хавфлилик кўрсаткичлари таъсирини камайтириш натижасида:  1) ишчилар вақтинчалик иш қобилиятини йўқотиши олди олинган (корхонада 1 кунлик иш ҳақи 100000 сўм бўлса, вақтинчалик иш қобилиятини йўқотиши варағи ўртача 15 кунда 1500000 сўмни ташкил қилади); 2) шифохона шароитида даволаниш талаб қилинганда (шифохонада 1 кун қолиш ўртача 373,33 минг сўмни ташкил қилади); 3) касбий касалликлар олди олиниб, имтиёзли нафақа пенсияси белгиланмаслиги ҳисобига иқтисод қилишга эришилган (1 нафар имтиёзли нафақа пенсияси ойига 747 минг сўмни ташкил қилади). Хулоса: паррандачилик корхонаси ишчиларнинг иш ўринларидаги меҳнат жараёнининг оғирлиги ва тиғизлиги, зарарлилик ва хавфлилик кўрсаткичлари бўйича меҳнат шароитларини гигиеник баҳолаш орқали касбий касалликлар олди олиниб, 1 нафар ишчи ҳисобига бюджет маблағларини йилига 8 миллион 964 минг сўмга иқтисод қилиш имкоини берган.