Sayt test rejimida ishlamoqda

Хусенов Наим Нутфиллоевичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «МАС технологияси асосида фузариозли вилт касаллигига чидамлилик локусларининг ғўза генотипларига интрогрессияси», 03.00.14 – Геномика, протеомика ва биоинформатика (биология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2023.2.PhD/В230.
Илмий раҳбар: Кушанов Фахриддин Неъматуллаевич, биология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Геномика ва биоинформатика маркази.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами Генетика ва ўсимликлар экспериментал биологияси институти, DSc.02/30.12.2019.B.53.01.
Расмий оппонентлар: Убайдуллаева Хуршида Абдуллаевна, биология фанлари доктори, катта илмий ходим; Бобоев Сайфулла Ғафурович, биология фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Пахта селекцияси, уруғчилиги ва етиштириш агротехнологиялари илмий-тадқиқот институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади ДНК-маркер технологияси усулларидан фойдаланиб ғўза гермоплазмасидаги намуналар орасидан фузариоз вилт касаллигига чидамли бўлган генотипларни аниқлаш, ушбу патогенга чидамли ва тола сифати юқори бўлган специфик популяция яратиш, чидамлилик билан генетик бириккан QTL локусларини молекуляр хариталаш, шунингдек чидамлилиги, ҳосилдорлиги ҳамда тола сифати юқори бўлган янги селекцион тизмаларни олишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
Ўзбекистон ғўза гермоплазма коллекциясидан танлаб олинган ўрта толали ғўза намуналари Fusarium oxysporum f.sp. vasinfectum замбуруғи 4-расасига чидамлилик даражаси сунъий зарарлантириш асосида текширилиб, юқори чидамлилик намоён этган генотиплар танлаб олинган;
фузариоз вилт касаллигига чидамлилик билан генетик бириккан микросателлит маркерлар ажратиб олинган ва уларнинг панели яратилган;
МАС технологияси усуллари асосида мақсад қилинган QTL аллелларини тутган 20 та турли комбинацияда беккросс дурагайлари олинган;
ДНК-маркерлар технологиясидан фойдаланиб яратилган специфик популяцияда фузариоз вилт касаллигига чидамлилик билан генетик ассоциацияланган QTL локуслари молекуляр хариталаштирилган;
ғўзанинг МАС селекцияси дастурида фойдаланиш учун Ассоциациатив ва QTL хариталаш асосида фузариоз вилт касаллигига чидамлиликка алоқадор ДНК-маркерлари идентификация қилинган;
фузариоз вилт касаллигига чидамли ва тола сифати юқори беккросс дурагай тизмалари олинган;
Unipro UGENE (In silico ПЗР таҳлили) биоинформатик дастури, AUGUSTUS веб-иловаси, шунингдек, NCBI маълумотлар базаси BLAST глобал қидирув тизимидан фойдаланиб FOV патогенига чидамлилик белгиларининг юзага чиқишида иштирок этиш эҳтимоли бўлган номзод ген ва оқсиллар гуруҳи аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
МАС технологияси асосида фузариозли вилт касаллигига чидамлилик локусларининг ғўза генотипларига интрогрессияси бўйича олинган илмий натижалар асосида:
ғўзанинг фузариоз вилт касалликларига чидамли линияларидан ФА-Ф-ҚХ-2018-395 “Геном селекцияси” усулидан фойдаланиб ғўзанинг маҳаллий навларига тола сифати, вилт касалликлари ҳамда ғўзанинг асосий сўрувчи зараркунандаларига чидамлилик генларини киритиш асосида ғўзанинг бошланғич селекцион материаллари ҳамда линияларини яратиш” мавзусидаги амалий лойиҳанинг бажарилишида фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Фанлар академиясининг 2023 йил 22 майдаги 4/1255-1086-сон маълумотномаси). Натижада, “Геном селекцияси” усулидан фойдаланиб, PD-648, Coker-124, Las Brenas-347, Mebane B1, DPZ- 554085 ва Rex ғўза тизмаларидаги фузариоз вилт касаллигига чидамли QTL локусларини маҳаллий навларга ўтказиш орқали тола сифати юқори, вилт касаллиги ҳамда сўрувчи зараркунандаларга чидамли бошланғич селекцион материаллар олиш имконини берган;
ғўзанинг фузариоз вилт касаллигига чидамли PD-648, Coker-124, Las Brenas-347, Mebane B1, DPZ-554085 ҳамда Rex донор генотиплари ва BC3F2 [(R-M-2200×Las Brenas-347)×R-M-2200] беккросс дурагай комбинацияси тизмалари Геномика ва биоинформатика марказининг “Геном технологиялари асосида яратилган ноёб ғўза ва бошқа экинлар генофонди” ноёб объектига киритилган (Ўзбекистон Республикаси Фанлар академиясининг 2023 йил 22 майдаги 4/1255-1087-сон маълумотномаси). Натижада, МАС технологияси асосида олинган тизмалар ўрта толали ғўза коллекцияси генетик хилма-хиллигини бойитиш имконини берган;
ғўзанинг фузариоз вилт касаллигига чидамли донор (PD-648, Coker-124, Las Brenas-347, Mebane B1, DPZ- 554085 ҳамда Rex) генотиплари ва BC3F2 [(R-M- 2200×Las Brenas-347)×R-M-2200] беккросс дурагай комбинацияси тизмалари Пахта селекцияси, уруғчилиги ва етиштириш агротехнологиялари илмий тадқиқот институтининг ВА-ФА-Ф-5-020 “Ғўза ва буғдой УАК-популяцияларида QTL локусларини генетик карталаштириш ва уларнинг ўзгарувчанлик қонуниятларини аниқлаш” мавзусидаги фундаментал лойиҳанинг бажарилишида фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2023 йил 01 июндаги 05/06-510-сон маълумотномаси). Натижада, МАС технологияси асосида ғўзанинг тола сифати, ҳосилдорлик ва вилт касаллигига чидамли QTL аллеллари бир генотипга жамланган селекцион популяциялар олинган ва ушбу популяциялар ичидан фузариоз вилт касаллигига 25-30 фоиз чидамлиликни намоён этган тизмаларни танлаб олиш имконини берган;
ғўзанинг фузариоз вилт касаллигига чидамли BC3F2 [(R-M- 2200×Las Brenas-347)×R-M-2200] беккросс дурагай комбинацияси тизмалари 2021-2022 йиллар давомида Бухоро вилояти, Бухоро туманидаги “Diyorbek Obod Zamini” фермер хўжалигининг (табиий вилт билан зарарланган) 1,5 гектар майдонида жорий этилган (Ўзбекистон Фермер, деҳқон хўжаликлари ва томорқа ер эгалари кенгашининг 2023 йил 01-июндаги 01/03-1038 сон маълумотномаси). Натижада, ушбу дурагай комбинациясининг вилтга чидамли тизмалари ҳисобига ҳосилдорликни 8-10 фоизга ошириш имконини берган.

 

Yangiliklarga obuna bo‘lish