Sayt test rejimida ishlamoqda

Абдуразаков Асқар Шералиевичнинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I.Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи): “Бензимидазоллар, хинолинлар ва хиназолинлар қаторида қишлоқ хўжалиги ҳамда тиббиёт учун юқори самарали препаратларни синтези ва технологияси”, 02.00.03 - Органик кимё, 02.00.14-Органик моддалар ва улар асосидаги материаллар технологияси (техника фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам В2022.2.DSc/T519.
Илмий маслаҳатчилар: Сагдуллаев Шамансур Шахсаидович, техника фанлари доктори, профессор; Элмурадов Бурхон Жураевич, кимё фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Ўсимлик моддалари кимёси институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Ўсимлик моддалари кимёси институти ҳузуридаги DSc. 02/30.01.2020.K/T.104.01 рақамли илмий кенгаш асосидаги бир марталик илмий кенгаш.
Расмий оппонентлар: Абдушукуров Анвар Кабирович, кимё фанлари доктори, профессор; Вапоев Ҳуснитдин Мирзоевич, техника фанлари доктори;  Халилов Равшанжон Мураджанович, техника фанлари доктори.
Етакчи ташкилот: Тошкент кимё-технология институти.
Диссертация ё'налиши: назарий-амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: бензимидазол, хинолин, би-, трициклик хиназолинлар ва уларнинг янги ҳосилаларини синтез қилиш усулларини ишлаб чиқиш, олинган моддаларнинг тузилишини, физик-кимёвий хоссаларини ва биологик фаоллигини тадқиқ қилиш, юқори биологик фаолликка эга бирикмаларни саноатда олиш технологиясини ишлаб чиқиш ва мавжуд технологияларни такомиллаштиришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
бензимидазол, хинолин, хиназолин ҳосилаларининг мақсадли синтези ва модификацияси тадқиқ этилиб 78 та бирикма синтез қилинган ва уларнинг тузилиши замонавий физикавий усуллар ёрдамида тасдиқланган;
илк бор албендазол ва пектин асосида олинган «алпек» препаратининг тузилиши физик-кимёвий тадқиқот усуллари (потенсиометрик титрлаш, рентген фазали таҳлил, ИҚ-спектроскопия) асосида “полимер комплекс” эканлиги ишончли тарзда исботланган;
медамин препарати чиқиндисидан ажратиб олинган 2-БМКни карбон кислоталар билан амалий аҳамиятга эга ациллаш реакциялари илк маротаба амалга оширилган, реакция боришига таъсир этувчи омиллар (субстрат тузилиши, кислота табиати, реакция ҳарорати ва давомийлиги) аниқланган ва реакциянинг тахминий механизми тавсия этилган;
2-БМКни алифатик ва ароматик карбон кислоталар билан реакциялари қўлланилган кислота тузилиши, реакциялар шароити ва катализатор турига қараб турли тузилишли бирикмалар: эндоН-асетил-ҳосилалар, асетат-тузлар ва гетероциклизация маҳсулотлари ҳосил бўлиши аниқланган;
илк бор 2-метил-5-хлорбензимидазол гидрохлорид ва глифосат асосида олинган Мефосин гербицид композициясининг сувда эрувчан барқарор препаратив шакли амалиётда қўллаш учун тавсия этилган;
синтез қилиниши қийин бўлган 6-аминохиназолин-4-онни олиш реакцияси муваффақиятли амалга оширилган ва уни арзон карбон кислоталар билан ациллашнинг муқобил ва самарали усули таклиф этилган, ҳамда маҳсулотлар унумига таъсир этувчи асосий омиллар аниқланган;
трициклик хиназолон алкалоидлари ва уларни алмашинган ҳосилаларининг турли ароматик алдегидлар билан конденсацияланиши кислотали катализаторлар иштирокида тизимли ўрганилган ҳамда реакцияларнинг фаол метилен гуруҳлари иштирокида бориши ва Э-изомер шаклдаги арилиден ҳосилалар ҳосил бўлиши аниқланган, реакциялар боришига ва маҳсулотлар унумига таъсир этувчи омиллар аниқланган, реакциялар механизми тавсия этилган;
алпек препаратининг гел, кукун ва таблетка шакллари, албендазолнинг 2.5%, 10% ли барқарор суспензион шакллари ишлаб чиқилган ҳамда мазкур препаратив шаклларнинг физик хусусиятларига таъсир этувчи омиллар тадқиқ этилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Бензимидазол, хинолин, хиназолонларнинг янги ҳосилаларини синтез қилиш, уларни тузилиши, реаксион қобилияти ва биологик хоссаларини аниқлаш, фаол субстанцияларнинг модификацияланган шаклларини олиш технологиясини ишлаб чиқиш ва амалиётга жорий этиш бўйича олинган натижалар асосида:
эхинококкозга қарши воситани (Алпек) олиш усули учун Ўзбекистон Республикаси Интеллектуал мулк агентлигининг ихтиро патенти олинган (№ИАП06408, 2021 й.). Натижада тиббиёт учун юқори самарали антигелминт восита яратиш имконини берган;
носелектив Мефосин гербицид композицияси учун Ўзбекистон Республикаси Интеллектуал мулк агентлигининг ихтиро патенти олинган (№ИАП05934, 2019 й.). Натижада қишлоқ хўжалигига мўлжалланмаган экин майдонларидаги бегона ўтларга қарши сувда осон эрувчан, кам заҳарли ва юқори самарали гербицид композиция яратиш имконини берган;
антигелминт фаолликка эга Алсус (2.5%; 10%) препарати суспензияларига, Асетамизол ва Хиназол субстанцияларига “Ўзстандарт агентлиги стандартлаштириш, Давлат назоратини мувофиқлаштириш ва ахборот технологияларини жорий этиш бошқармаси” томонидан техникавий шартлар (Алсус: Ц 03535440:028-2016; Асетамизол: Ц 03535440-32:2019; Хиназол: Ц 03535440-034:2019) тасдиқланган. Натижада Алсус, Асетамизол ва Хиназол препаратларининг янги ва иқтисодий жиҳатдан самарали саноат ишлаб чиқариш технологиясини амалиётга жорий этиш имконини берган;
“Ўзбекистон Республикаси қишлоқ ва сув хўжалиги Вазирлиги қошидаги Давлат ветеринария бош бошқармаси” томонидан Алсус препаратини ишлаб чиқариш технологик йўриқномаси (Алсус: ТИ 03535440-028:2017), “Ўзбекистон Республика Ветеринария дори воситалари ва озуқабоп қўшимчаларининг сифати ва муомаласини назорат қилиш Давлат бош бошқармаси” томонидан Асетамизол ва Хиназол субстанцияларини ишлаб чиқариш технологик йўриқномалари (Асетамизол: ТИ 03535440-32:2018; Хиназол: ТИ 03535440-033:2019) тасдиқланган. Натижада Алсус, Асетамизол ва Хиназол субстанцияларининг юқори самарали саноат ишлаб чиқариш технологияларини амалиётга жорий этиш имконини берган;
ЎзР ССВ ҳузуридаги “Дори воситалари, тиббий буюмлар ва тиббий техника экспертизаси ва стандартлаштириш давлат маркази” ДУК томонидан Нитроксолин субстанциясига ВФМ 42 Уз-3069-2017 ва таблетка шакли учун ВФМ 42 Уз-3070-2017 тасдиқланган. Натижада Нитроксолин препаратининг янги ва юқори самарали саноат ишлаб чиқариш технологиясини амалиётга жорий этиш имконини берган;
2-амино-1Ҳ-бензимидазол-1-ил)(фенил)метаноннинг РТТ натижалари Кембридж марказий кристаллографик маълумотлар базасига киритилган (Тҳе Cамбридге Струcтурал Датабасе, ҳттпс://www.ccдc.cам, CCДC 2049631). Натижада базага киритилган маълумотлардан ўхшаш янги бирикмаларнинг тузилишини аниқлашда фойдаланиш имконини берган.

 

Yangiliklarga obuna bo‘lish