Кушманов Жасур Баходировичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I.Умумий маълумотлар.
“Ўзбек ва инглиз тилларида фразеологик бирликлар градуонимияси”, 10.00.06 – Қиёсий адабиётшунослик,  чоғиштирма тилшунослик ва таржимашунослик (филология фанлари).
    Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2019.3.PhD/Fil988.
    Диссертация бажарилган муассаса номи: Урганч давлат университети.
    Илмий раҳбар: Джумабаева Жамила Шариповна, филология фанлари доктори, профессор.    ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Урганч давлат университети, PhD.03/30.12.2019.Fil.55.02.
Расмий оппонентлар: Жуманиёзов Зохид Отабоевич, филология фанлари номзоди, доцент; Расулов Зубайдулло Изомович, филология фанлари доктори, доцент.
Етакчи ташкилот: Қорақалпоқ давлат университети.
Диссертация ё'налиши: назарий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади ўзбек ва инглиз тилларидаги фразеологик бирликлар градуонимиясини тузиш тамойиллари ҳамда уларнинг фарқли ва ўхшаш жиҳатларини очиб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
инглиз ва ўзбек тилларидаги турғун ибора ва фразеологик бирликларнинг маъно устунлиги ҳамда эмотивлик ва экспрессивликка кўра семантик, улардаги даража жиҳатдан мослиги ҳар икки тилдаги ўхшаш жиҳатлари ҳамда қўлланилиш кўламига кўра маъно ўзгаришидаги фарқли бўлган прагматик хусусиятлари аниқланган;
ўзбек ва инглиз тилларидаги фразеологик бирликларнинг лексикографияда изоҳланишига кўра маъно торлиги ва кенглигининг батафсил берилиши ҳамда уларни талқин қилишда инглиз тили фразеологик бирликлар луғатида мукаммал ва тўлиқ маълумотнинг берилишида устунлик мавжудлиги очиб берилган;
лексик градуонимия тамойилларига асосланиб фразеологик бирликлар даражаланиш қаторларини ҳосил қилишда уларнинг экспрессивлик, эмотивлик ҳамда ишлатилиш кўламига кўра маъно кучайиши ёки пасайишини эътиборга олиш лозимлиги далилланган;
ўзбек ва инглиз тилларидаги фразеологик бирликлар градуонимиясининг семантик жиҳатдан ўхшаш томонлари изоморф хусусият ва миқдор жиҳатдан фарқланиши алламорф хусусият эканлиги асосланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Инглиз ва ўзбек тилларида фразеологик бирликлар градуонимик қаторларининг ўзаро ўхшаш ҳамда фарқли жиҳатларини аниқлаш юзасидан олинган натижалар асосида:
инглиз ва ўзбек тилларидаги турғун ибора ва фразеологик бирликларнинг маъно устунлиги ҳамда эмотивлик ва экспрессивликка кўра семантик, улардаги даража жиҳатдан мослиги ҳар икки тилдаги ўхшаш жиҳатлари ҳамда қўлланилиш кўламига кўра маъно ўзгаришидаги фарқли бўлган прагматик хусусиятлари аниқланган таҳлиллардан “Ичан Қалъа” давлат музей қўриқхонасининг экспозитсияларидаги экспонатларнинг аннотатсиялари ва буклетларини тайёрлашда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Маданият вазирлигининг 2021-йил 27-апрелдаги 05-12-08-2159-сон маʻлумотномаси). Натижада “Ичан Қалъа” давлат музей-қўриқхонасига ташриф буюрган сайёҳлар учун тайёрланадиган қисқача маʻлумотларни инглиз тилига ўгиришга – матннинг таржимаси равон, стилистик бўёқдорликка эʻтибор берган ҳолда адекват таржима қилинишига эришилган, айниқса, қадимий Хива шаҳри бўйлаб экскурсияда гид-ёʻлбошчилик қилувчилар учун диссертатсия натижалари фойдали манба сифатида хизмат қилган;
ўзбек ва инглиз тилларидаги фразеологик бирликларнинг лексикографияда изоҳланишига кўра маъно торлиги ва кенглигининг батафсил берилиши ҳамда уларни талқин қилишда инглиз тили фразеологик бирликлар луғатида мукаммал ва тўлиқ маълумотнинг берилишида устунлик мавжудлигини аниқлаш юзасидан хулосалардан Хоразм вилояти туризм ва спорт бошқармаси томонидан Хоразм ва Хива шахри тарихи ва анъаналарига доир туристик тарқатма материаллар (буклет, брашура, тақдимотлар) таржимасида ҳамда Хива “Ичан Қалъа” давлат музей         қўриқхонаси тарихий обидалари ва асори атиқалари борасидаги гид таржимонларнинг тил    кўникмаларини ривожлантириш жараёнида фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси туризм ва спорт вазирлигининг 2021-йил 7-июлдаги 03-17-02/3724-сон маʻлумотномаси). Натижада таржима матнларининг асл мазмунини сақлаб қолган ҳолда қўлланишига ҳамда сайёҳларга тўлиқ маʻлумот этказилишига эришилган;
лексик градуонимия тамойилларига асосланиб фразеологик бирликлар даражаланиш қаторларини ҳосил қилишда уларнинг экспрессивлик, эмотивлик ҳамда ишлатилиш кўламига кўра маъно кучайиши ёки пасайишини эътиборга олиш лозимлиги далилланган натижалардан лойиҳа ҳужжатларини таржима қилиш, лойиҳа ҳисоботларини инглиз тилида тайёрлашда Эрасмус+дастурининг 561574-ЭПП-1-2015-1-ЭС-ЭППКА2-CБҲЕ-ЖП-ЭCCУМ: “Эстаблишмент оф Cомпутинг Cентерс анд Cурриcулум Девелопмент ин Матҳематиcал Энгинееринг Мастерррограмме” грант лойиҳасида фойдаланилган (Урганч давлат университетининг 2021-йил 4-февралдаги 06-28/4-сон маʻлумотномаси). Натижада тадқиқот ишида асослаб берилган инглиз ва ўзбек тилларида ҳосил қилинган фразеологик градуонимик қаторларнинг семантик таҳлили, уларнинг қўлланилиш кўламига оид назарий фикрлардан мавжуд инглиз тили корпусидаги синонимик ва антонимик фразеологик бирликлар ёрдамида градуонимия ҳосил қилиниши мумкин бўлган фразеологик бирликларни ажратиб олиш, яратилажак ўзбек тили корпусида ҳам шу каби ишларни амалга ошириш юзасидан ишлаб чиқилган тавсиялари лойиҳа иштирокчилари томонидан фойдаланилган;
ўзбек ва инглиз тилларидаги фразеологик бирликлар градуонимиясининг семантик жиҳатдан ўхшаш томонлари изоморф хусусият ва миқдор жиҳатдан фарқланиши алламорф хусусият эканлиги асосланган мисоллар таҳлилидан Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университетида 2020-2021 йилларда бажарилган И-ОТ-2019-42 рақамли “Ўзбек ва инглиз тилларининг электрон (инсон қиёфаси, феъл-атвори, табиат ва миллий тимсоллар тасвири) поетик лугъатини яратиш” мавзусидаги лойиҳада фойдаланилган (Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университетининг 2021-йил 13-июлдаги 01/4-1257-сон маʻлумотномаси). Натижада олинган илмий хулоса ва тавсиялар “Ўзбек ва инглиз тилларининг электрон (инсон қиёфаси, феъл-атвори, табиат ва миллий тимсоллар тасвири) поетик лугъати”ни бойитишда янги манба бўлиб хизмат қилган;
инглиз ва ўзбек тилларидаги турғун ибора ва фразеологик бирликларнинг маъно устунлиги ҳамда эмотивлик ва экспрессивликка кўра семантик, улардаги даража жиҳатдан мослиги ҳар икки тилдаги ўхшаш жиҳатлари ҳамда қўлланилиш кўламига кўра маъно ўзгаришидаги фарқли бўлган прагматик хусусиятлари аниқланган амалий тавсиялардан Хоразм вилояти телерадиокомпанияси томонидан 2021-йил 11-январ куни эфирга узатилган “Ассалом, Хоразм!” дастурида фойдаланилган (Ўзбекистон Миллий телерадиокомпанияси Хоразм вилояти телерадиокомпаниясининг 2021-йил 4-февралдаги 145-сон маʻлумотномаси). Натижада оғзаки нутқ ва бадиий нутқда қўлланиладиган фразеологик бирликларнинг даражаларини ҳисобга олган ҳолда қўллаш, уларни таржима қилиш жараёнида эквивалентларини танлаш юзасидан ишлаб чиқилган тавсияларни тил ўрганувчиларга, чоғиштирма тилшунослик соҳасида олиб бориладиган тадқиқотларда қўллаш бўйича материал тайёрлаш ва бойитишда янги манба бўлиб хизмат қилган.