Rashidov Bobur Dilmurodovichning
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon

I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): «Kremniyli p-n strukturalarning fotoelektrik xususiyatlariga lokal mexanik zo‘riqishning ta’siri» 01.04.07 – «Kondensirlangan holat fizikasi» (fizika-matematika fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2023.3.PhD/FM643
Ilmiy rahbar: Abduazimov Valijon Adhamovich, fizika-matematika fanlari nomzodi, dotsent Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Zahiriddin Muhammad Bobur nomidagi Andijon davlat universiteti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami: Farg‘ona politexnika instituti, PhD.03/27.02.2020.FM.106.01.
Rasmiy opponentlar: Rasulov Akbarali Maxammatovich – Toshkent axborot texnologiyalari universiteti Farg‘ona filiali professori, fizika-matematika fanlari doktori.
Zikrillaev Nurilla Fatxullaevich – Islom Karimov nomidagi Toshkent davlat texnika universiteti professori, fizika-matematika fanlari doktori.
Yetakchi tashkilot: Mirzo Ulug‘bek nomidagi O‘zbekiston Milliy universitet huzuridagi Yarimo‘tkazgichlar fizikasi va mikroelektronika ilmiy-tadqiqot instituti.
Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy va amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi: kremniyli p-n strukturalardagi fotoelektrik nomuvozanatli zaryad ko‘chish jarayonlariga lokal bosimning ta’sirini aniqlashdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
ilk marta zamonaviy materiallarni modellashtirishga imkon beruvchi “CASTEP” kodi yordamida kremniyga [100] yo‘nalishda  2 GPa va 6 GPa mexanik kuchlanish oralig‘ida taqiqlangan soha kengligi, elektron va og‘ir kovakning effektiv massalari  chiziqli kamayishi, mexanik kuchga nisbatan o‘zgarishlari mos ravishda 0,1238 eV/GPa, 6E-3 1/GPa va 7,9E-3 1/GPa ga teng bo‘lishi aniqlangan;
ilk marta lokal mexanik kuch ta’siri 4 ÷ 20 N oralig‘ida ortganda, monokristall kremniy asosli quyosh elementi uchun qisqa tutashuv toki zichligi 19 mA/sm2 ga nochiziqli, polikristall quyosh elementi uchun esa 2 mA/sm2 ga chiziqli ortishi aniqlangan;
lokal mexanik kuch ta’siri 4 ÷ 12 N oralig‘ida ortganda, monokristall kremniy asosli p-n o‘tishga ega quyosh elementi to‘ldirish koeffisienti FF~5,75 % ga ortishi, mexanik kuch 12 N dan 20 N ga ortganda, FF~1,23% ga kamayishi aniqlangan. Polikristall kremniy asosli p-n o‘tishga ega quyosh elementining FF~1 % kamayishi aniqlangan.
ilk marta lokal mexanik kuch ta’siri 4 ÷ 20 N oralig‘ida, mono-va polikristall kremniyli p-n o‘tishning yorug‘likdagi ideallik koeffisienti Sinton kompaniyasining Suns-Voc tajriba qurilmasida o‘lchandi. Monokristall kremniy asosli p-n o‘tishning n=0,467 ga, polikristall kremniy asosli p-n o‘tishning uchun esa n=0,172 ga kamayishi aniqlangan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi. Kremniyli p-n strukturalarning fotoelektrik xususiyatlariga lokal mexanik zo‘riqishning ta’sirini o‘rganish bo‘yicha olingan ilmiy natijalar asosida:    
fotoelektrik energiya o‘zgartirishlarning fotosezuvchanlikni oshirishning yangi usuli asosida “Fotoelektrik o‘zgartirgich”ga O‘zbekiston Respublikasi intellektual mulk agentligi tomonidan foydali model uchun patent olingan (Patent UZ № FAP 01801, Ariza № FAP 2020 0112; 26.05.2020. Rasmiy Byulleten № 2, 2022). Ishlab chiqilgan ushbu yangi texnologik usul yassi p-n o‘tishli kremniy sirtiga berilgan lokal mexanik kuchlanish ta’siri natijasida ko‘rinma nur sohasi doirasida ishlovchi qurilmaning fotosezgirligini oshirish imkonini bergan;
raqamli hisoblash usullari va bajarilgan tajribalar bo‘yicha olingan ma’lumotlar, xususan, lokal mexanik kuchlanish ta’sirida zamonaviy kremniyli fotoelektrik p-n strukturalarning volt-amper xarakteristikalari va asosiy fotoelektrik parametrlarining o‘zgarish xususiyatlari «FOTON» aksiyadorlik jamiyatida parametrlari yaxshilangan fotoelektrik qurilmalar ishlab chiqarishda qo‘llanilgan (“Uzeltexsanoat” uyushmasining 2022-yil 28-sentyabrdagi 264-sonli ma’lumotnomasi). Ilmiy natijalardan foydalanish hozirgi kunda ishlab chiqarish sharoitida kremniy asosli quyosh elementlarida kechadigan fotoelektrik jarayonlarni optimallashtirish va ularning samaradorligini oshirish imkonini bergan. Natijada turli qalinlikdagi kremniy plastinalarida va turli p-n o‘tish chuqurligiga ega strukturalarda lokal mexanik kuch ta’siri fotosezgirlikning namoyon bo‘lish shartlari va fizik mexanizmlari aniqlangan.