Нуруллаев Хасан Тўхтаевичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳақида эълон

I.Умумий маълумотлар.
    Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Немис ва ўзбек тиллари соматик фразеологизмларининг лингвомаданий хусусиятлари”, 10.00.06 – Қиёсий адабиётшунослик, чоғиштирма тилшунослик ва таржимашунослик.
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2020.4.PhD/Fil992.
Илмий раҳбар: Холияров Лутфулла Тошқувватович, филология фанлари номзоди, доцент.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Қарши муҳандислик-иқтисодиёт институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Ўзбекистон давлат жаҳон тиллари университети,  DSc.03/30.12.2019.Fil/Ped.27.01.
Расмий оппонентлар: Содиқов Зоҳиджон Якубжанович, филология фанлари доктори, доцент; Анорқулов Санжар Искандарович, филология фанлари бўйича фалсафа доктори (PhD), доцент.
Етакчи ташкилот: Ўзбекистон Миллий университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II.Тадқиқотнинг мақсади немис ва ўзбек тилларидаги соматик фразеологизмларни чоғиштирма таҳлил қилиш ва шу асосда уларнинг антропоцентрик, маданий, миллий ва таржима қилиниш хусусиятларини аниқлашдан иборат.
III.Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
фразеологизмлар тузилишига кўра мустақил сўз туркумлар ва сўзларни ўзаро боғлашда иштрок этувчи грамматик бирликлардан фойдаланган ҳолда бирикма шаклидаги лисоний синтактик қолипларга моделлаштириш ҳамда немис ва ўзбек тилларидаги соматик фразеологизмлар морфологик-синтактик жиҳатдан от, сифат, равиш, феъл фразеологизмлар каби турларга таснифлаш орқали уларнинг номинатив аспектда род, сон, келишик ҳамда коммуникатив аспектда замон, майл ва шахс-сон категорияларини ифодалаши исботланган;
немис ва ўзбек тилларидаги соматик фразеологизмларнинг морфологик-синтактик ва структур-семантик хусусиятларини очиб бериш орқали барча лисоний сатҳларда мос келадиган соматик фразеологизмлар мутлақ, бир хил коннотатив мазмун ифода этувчи, бироқ лексик ва тузилишига кўра фарқланадиган соматик фразеологизмлар қисман, барча муқобиллик мезонларида дифференциал хусусиятларни намоён этадиган ҳамда маданий тафовутларни кўрсатадиган соматик фразеологизмлар нолга тенг муқобилликка эга эканлиги аниқланган;
таржима қилишда муҳим ҳисобланган интралингвистик ва экстралингвистик омилларни аниқлаш ҳамда соматик фразеологизмларнинг таржима имкониятига кўра адекват таржима, фразеологик аналоглар ҳамда эркин тасвирий ифодалар билан таржима қилиш каби гуруҳларга ажратиш орқали таржима жараёнида лексик-фразеологик ва образли-услубий хусусиятларни инобатга олиш зарурати  исботланган;
немис ва ўзбек тилларидаги соматик фразеологизмлар воситасида инсон ташқи ва ички образларини гўзаллик, жозибасизлик, болалик, балоғат, қарилик, соғлик, ўлим, бойлик, камбағаллик, такаббурлик, нутқ фаолияти, оилавий муносабатлар, дўстлик, қўрқув, ғазаб, қайғу, қувонч, ажабланиш, ҳалоллик, меҳмондўстлик, ҳасадгўйлик, мақтанчоқлик, тамагирлик, текинхўрлик каби идеографик гуруҳлар асосида очиб бериш орқали маданий ўзига хос соматик фразеологизмларнинг ҳунармандчилик, халқ оғзаки ижоди, кундалик турмуш тарзи, хурофий қарашлар, анъана ва маросимлар ҳамда диний соҳалар негизида шаклланганлиги асосланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Немис ва ўзбек тиллари соматик фразеологизмларининг лингвомаданий хусусиятлари мавзусида олиб борилган илмий тадқиқот натижалари асосида:
фразеологизмлар тузилишига кўра мустақил сўз туркумлар ва сўзларни ўзаро боғлашда иштрок этувчи грамматик бирликлардан фойдаланган ҳолда бирикма шаклидаги лисоний синтактик қолипларга моделлаштириш ҳамда немис ва ўзбек тилларидаги соматик фразеологизмлар морфологик-синтактик жиҳатдан от, сифат, равиш, феъл фразеологизмлар каби турларга таснифига оид хулосалардан Европа Иттифоқининг Эрасмус+ дастури ИCМ, КА-107 - Интернатионал Cредит Мобилитй бетwеен Эуропеан Унион анд Узбекистан ҲЕИс, тҳроугҳ стафф анд студент мобилитй эхчанге прожеcц” номли лойиҳаси таржима йўналиши бўлимида фойдаланилган (Ўзбекистон давлат жаҳон тиллари университетининг 2021-йил 14-октябрдаги 02/8-10-сон маълумотномаси). Натижада немис ва ўзбек тиллари доирасида соматик фразеологизмларнинг таржима қилинаётган ифодага тўлиқ мос келиши, бошқа бир фразема билан алмаштириш орқали, қисқартириш ёки тўлдириш, эркин тасвирий ифода орқали таржима қилиниш имкониятлари муҳим аҳамият касб этиши, бу орқали таржимадаги муаммоларнинг бартараф этилиши ва унинг мукаммаллашиши мумкинлигини аниқлашга имкон берган;
немис ва ўзбек тилларидаги соматик фразеологизмларнинг морфологик-синтактик ва структур-семантик хусусиятларини очиб бериш орқали барча лисоний сатҳларда мос келадиган соматик фразеологизмлар мутлақ, бир хил коннотатив мазмун ифода этувчи, бироқ лексик ва тузилишига кўра фарқланадиган соматик фразеологизмлар қисман, барча муқобиллик мезонларида дифференциал хусусиятларни намоён этадиган ҳамда маданий тафовутларни кўрсатадиган соматик фразеологизмлар нолга тенг муқобилликка эга эканлигига оид илмий хулосалардан Европа Иттифоқининг Эрасмус+ дастури ИCМ, КА-107- Интернатионал Cредит Мобилитй бетwеен Эуропеан Унион анд Узбекистан ҲЕИс, тҳроугҳ стафф анд студент мобилитй эхчанге прожеcц бетwеен Узбек Стате Университй оф wорлд лангуаГЭС (Узбекистан) анд Руҳр Университй Бочум (Германй)-2020-1-ДЕ01-КА107-005433-сон лойиҳаси таржима йўналиши бўлимида фойдаланилган (Ўзбекистон давлат жаҳон тиллари университетининг 2021-йил 14-октябрдаги 02/8-11-сон маълумотномаси). Натижада турли тизимларга оид немис ва ўзбек тилларидаги соматик фразеологизмларнинг структурал ва семантик жиҳатларини аниқлаш ва фарқлашга эришилган;
немис ва ўзбек тилларидаги соматик фразеологизмларнинг морфологик-синтактик ва структур-семантик хусусиятларини очиб бериш орқали барча лисоний сатҳларда мос келадиган соматик фразеологизмлар мутлақ, бир хил коннотатив мазмун ифода этувчи, бироқ лексик ва тузилишига кўра фарқланадиган соматик фразеологизмлар қисман, барча муқобиллик мезонларида дифференциал хусусиятларни намоён этадиган ҳамда маданий тафовутларни кўрсатадиган соматик фразеологизмлар нолга тенг муқобилликка эга эканлиги тадқиқи билан боғлиқ илмий-назарий таҳлиллар, хулосалар, таклиф ва тавсиялардан Ўзбекистон Миллий телерадиокомпаниясининг “Ўзбекистон” телерадиоканали ДМ “Маданий-маърифий ва бадиий эшиттиришлар” муҳарририятининг “Таълим ва тараққиёт”, “Адабий жараён” номли дастурлари ссенарийсини (2021-2022-йиллар) тайёрлашда фойдаланилган (Ўзбекистон Миллий телерадиокомпаниясининг “Ўзбекистон” телерадиоканали ДМнинг 2022-йил 5-апрелдаги 04-36-717-сон маълумотномаси). Натижада, немис ва ўзбек тилларидаги соматик фразеологизмларнинг антропоцентрик таҳлили, улар воситасида немис ва ўзбек лингвомаданиятида инсон ташқи ва ички қиёфасининг акс эттирилиши ҳамда миллий-маданий хусусиятлари ҳақидаги маълумотлар ва хулосалардан фойдаланган ҳолда эшиттиришлар тайёрлаш ва эфирга узатиш муҳим аҳамиятга эга бўлиб, уларга амал қилиш лойиҳаларнинг сифати, мазмуни ва самарадорлиги ошишига хизмат қилган;
немис ва ўзбек тилларидаги соматик фразеологизмлар воситасида инсон ташқи ва ички образларини гўзаллик, жозибасизлик, болалик, балоғат, қарилик, соғлик, ўлим, бойлик, камбағаллик, такаббурлик, нутқ фаолияти, оилавий муносабатлар, дўстлик, қўрқув, ғазаб, қайғу, қувонч, ажабланиш, ҳалоллик, меҳмондўстлик, ҳасадгўйлик, мақтанчоқлик, тамагирлик, текинхўрлик каби идеографик гуруҳлар асосида очиб бериш орқали маданий ўзига хос соматик фразеологизмларнинг ҳунармандчилик, халқ оғзаки ижоди, кундалик турмуш тарзи, хурофий қарашлар, анъана ва маросимлар ҳамда диний соҳалар негизида шаклланганлигига оид хулосалардан Қарши муҳандислик-иқтисодиёт институтида бажарилаётган “Ўзбекистонда замонавий ахборот-коммуникация технологиялари асосида олий таълим тизимида масофавий таълимни ташкил этиш модели ва технологиясини ишлаб чиқиш” мавзусидаги илмий-тадқиқот ишининг масофавий таълимнинг дидактик таъминоти бўлимида фойдаланилган (Қарши муҳандислик-иқтисодиёт институтининг 2021-йил 14-августдаги 04/1-1886-сон маълумотномаси). Натижада, хорижий тил, хусусан, немис тилини мукаммал ўрганиш ва касбий таълимни хорижий тажрибалар асосида олиб бориш жараёнида самарали фойдаланиш, Олий таълим тизимида замонавий АКТларни қўллаш, масофавий таълимни ташкил этишда тадбиқ қилиш имкони яратилган.