Каримова Гулчехра Алмардоновнанинг 
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Экспериментал гепатитда Дармонал ва фитин бирикмаларини жигар фаолиятига таъсири”, 14.00.17 – Фармакология ва клиник фармакология (тиббиёт фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2019.4.PhD/Tib1093.
.4.ПҳИлмий раҳбар: Аминов Салахитдин Джураевич, тиббиёт фанлари доктори.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент педиатрия тиббиёт институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Тошкент тиббиёт академияси, DSc04/30.12.2019.Tib 30.02.
Расмий оппонентлар: Даминова Лола Турғунпулатовна, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Аллаева Мунира Жўрақуловна, биология фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Абу Али ибн Сино номидаги Бухоро давлат тиббиёт институти
Диссертатсиянинг йўналиши: амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади экспериментал гепатитнинг турли тажриба моделларида буғдойнинг янги униб чиққан майсаларидан олинган Дармонал экстракти, ҳамда фитин ва унинг бирикмаларини фармакологик таъсирини ўрганишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
дармонал-таркибида аминокислоталар, оқсил, витаминлар, макро- ва микроелементларидан ташкил топган, тажриба ҳайвонларида захарсизлиги ўрганилганда, захарсизлиги бўйича дори воситаларнинг В синфига мансублиги аниқланган;
ўткир токсик гепатитни даволашда Дармонал 100 мг/кг миқдорда ва уни фитин-С билан биргаликда қўллаш цитолиз, холестаз синдромлари ривожланишини олдини олиши аниқланган; 
ўткир токсик гепатитни даволашда Дармонал 100 мг/кг миқдорда ва уни фитин-С билан биргаликда қўллаш жигар-ҳужайра етишмовчилиги ва мезенхимал яллиғланиш синдромлари ривожланишини олдини олиши, гликогенолиз ва анаероб гликолиз жараёнларини пасайиши, детоксикатсия жараёнларини тиклаши ва гепатотситларнинг синтетик фаолиятини фаоллаштириш ҳусусиятлари аниқланган; 
дармонал ва уни фитин-С билан биргаликда ўткир токсик гепатитни даволашда қўллаш жигарда ўт кислоталар синтези ва ресинтезини, сафро ҳосил қилиш ва ажратиш фаолиятларини, холестерин ва билирубин экскрециясини фаоллаштириши исботланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Тошкент педиатрия тиббиёт институти эксперт кенгашининг 2023 йил 10 июлдаги 03/62 сон хулосасига кўра (илмий янгиликларни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича Соғлиқни сақлаш вазирлигига Тошкент педиатрия тиббиёт институтининг 2022-йил 24-октябрдаги 03/2224-сонли хат юборилган):
биринчи илмий янгилик: дармонал-таркибида аминокислоталар, оқсил, витаминлар, макро- ва микроелементларидан ташкил топган, тажриба ҳайвонларида захарсизлиги ўрганилганда, захарсизлиги бўйича дори воситаларнинг В синфига мансублигини аниқлаш Ўзбекистон Республикаси Фанлар Академиясининг Академик С.Ю. Юнусов номидаги Ўсимлик моддалари кимёси институти фармакология, токсикология лабораторияси бўйича 01.07.23 йилдаги 04/02-27-сон буйруқ ҳамда Тошкент ваксина ва зардоб илмий тадқиқот институти бўйича 13.07.2023 йилдаги 16-сон буйруқ билан амалиётига жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги олинган натижалар экспериментал гепатитда дармонал субстанциясини жигар фаолиятига таʼсирини ўрганиш, жигар касалликларини даволаш сифатини яхшилаш имконини яратган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: Дармонал гурухи нутритсевтика воситасини ишлаб чиқаришга киритилиши тежамкор маҳсулотлар ишлаб чиқаришга ёрдам беради. Дармонал воситаси битта қадоғи нархи 30200 сўм эканлигини инобатга олинса хозирда бозордаги гепатопротекторлик хусусиятига эга бўлган энг арзон Лив.52 (HIMALAYa DRUG, Cо. (Индия) нинг бир қадоғи эса 38000 сўмни ташкил этади, шунда хар бир бемор учун 7800 сўмни, 100 та бемор учун эса 780000 сўм тежалишига эришилади. Хулоса: дармонал гурухи капсулалари турли этиологияли токсик гепатитни самарали даволашда, хориждан келтирилган Лив.52 дори воситасига нисбатан ўзимизда ишлаб чиқариладиган “Дармонал” гурухи капсулалари 1 нафар бемор учун 7800 сўмга иқтисод қилиш имконини берган. 
иккинчи илмий янгилик: турли этиологияли ўткир токсик гепатитни даволашда Дармонал 100 мг/кг миқдорда ва уни Фитин-С билан биргаликда қўллаш цитолиз, холестаз синдромлари ривожланишини олдини олиши аниқланган ва даволашнинг самараси Ўзбекистон Республикаси Фанлар Академиясининг Академик С.Ю. Юнусов номидаги Ўсимлик моддалари кимёси институти фармакология, токсикология лабораторияси бўйича 01.07.2023 йилдаги 04/02-27-сон буйруқ ҳамда Тошкент вакцина ва зардоб илмий тадқиқот институтида тадқиқот ишлари натижасида нутритсевтика воситаси “Дармонал” гурухи капсулаларига бўлган эҳтиёжни аниқлаш вазифаси бўйича бўйича 13.07.2023 йилдаги 16-сон буйруқ билан амалиётига жорий этилган.  Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: Дармонал экстрактини 100 мг/кг миқдорда гепатитли каламушларга юборилиши гиперферментемияни кескин пасайтирди. Қон зардобида АлАТ ва АсАТ фаоллиги назорат гуруҳи кўрсаткичларига нисбатан 1,85 ва 1,68 маротабага камайди, ҳамда интакт ҳайвонлар кўрсаткичлардан кўп ҳам фарқланмади. Де Ритис коеффитсийенти меёрий кўрсаткичларга етди ва ортишига мойиллик кузатилди, шу билан бирга ГГТ ва ИФ фаоллигини 2,51; 1,55 га пасайтирди ва 0,350±0,029;  1,48±0,21 мккат/л га туширди, меёрий кўрсаткичларга яқинлаштирди. Демак, Дармонал эхтрактини 100 мг/кг миқдорда қўллаш мақсадга мувофиқ бўлиб гепатотситлар цитолизини олдини олади.  Илмий янгиликнинг  иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: дармонал гурухи капсулалари турли этиологияли токсик гепатитни самарали даволаш курси нархи (ўртача 360 та капсула) 108  720 сўм эканлигини инобатга олинса хозирда бозордаги гепатопротекторлик хусусиятига эга бўлган энг арзон Лив.52 (HIMALAYa DRUG, Cо. (Индия) нинг бир даволаш курси эса 136 800 сўмни ташкил этади, шунда хар бир бемор учун 28 800 сўмни, 100 та бемор учун эса 2 880 000 сўм тежалишига эришилади. Хулоса: дармонал гурухи капсулалари турли этиологияли токсик гепатитни самарали даволашда, хориждан келтирилган Лив.52 дори воситасига нисбатан ўзимизда ишлаб чиқариладиган “Дармонал” гурухи капсулалари 1 нафар бемор учун даволаш курси 28 800  сўмга иқтисод қилиш имконини берган.
учинчи илмий янгилик: турли хил этиологияли гепатитли ҳайвонларга Дармонал экстрактини қўллаш жигарнинг гликогенни заҳиралаш фаолиятини тикланишига олиб келади. Унинг бундай хусусияти Лив.52 ва Фитин-С препаратидан қолишмайди. Дармонални Фитин-С ва Фитат-кобалт билан биргаликда қабул қилиш мақсадга мувофиқ, чунки бундай комплекс ҳайвонлар жигарининг гликоген заҳиралаш фаолиятини тикланишига олиб келиши Ўзбекистон Республикаси Фанлар Академиясининг Академик С.Ю. Юнусов номидаги Ўсимлик моддалари кимёси институти фармакология, токсикология лабораторияси бўйича 01.07.23 йилдаги 04/02-27-сон буйруқ ҳамда Тошкент вакцина ва зардоб илмий тадқиқот институти  бўйича 13.07.2023 йилдаги 16-сон буйруқ билан амалиётига жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: гепатитни даволаш мақсадида Дармонал экстракти билан биргаликда Фитат-кобалт, Фитин-С ва Фитин моддаларини каламушларга юборилиши жигарда сут кислота миқдорини ишонарли равишда 2,9; 2,82 ва 2,14 маротаба назорат гуруҳи кўрсаткичларига нисбатан камайтирди ва 1,73±0,057; 1,78±0,079 ва 2,34±0,13 мкмол НАДН/г гача пасайтирди. Агар Дармонал экстрактини Фитат кобалт ва Фитин-С билан биргаликда юборилганда бу кўрсаткичлар интакт гуруҳи кўрсаткичларига яқинлашган бўлса, Фитин билан биргаликда қўлланилганда улардан 1,59 маротаба юқорилигича сақланиб қолди. Кўриниб турибдики, жигарда сут кислота миқдорини самарали пасайиши Дармонални Фитат кобалт ва Фитин-С билан биргаликда юборилганда кузатилади, бу уларни алохида юборилганига қараганда хам самаралидир ва гликоген миқдорини жигарда ортиши билан мос келди. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: дармонал гурухи капсулалари турли этиологияли токсик гепатитни самарали даволашда, хориждан келтирилган Лив-52 дори воситасига нисбатан ўзимизда ишлаб чиқариладиган “Дармонал” гурухи капсулалари 7800 сўмга арзон бўлиб, иқтисод қилиш имконини берган. Хулоса: Дармонал экстрактини ва айниқса уни Фитин-С билан бирга, ўткир токсик гепатитда қўллаш, жигарда гликоген миқдорини ошишига, сут кислота миқдорини меёрлашишига, гексеналли уйқу давомийлигини қисқаришига олиб келади. Ушбу кўрсаткичлар асосида бир нафар бемор учун жигарда метаболик жараёнлар кўрсаткичларини 1,5 маротаба яхшиланиши, яъни бир курс даволаш самарасини 2 маротаба ортишига - олиб келади, яъни 1 нафар бемор ҳисобига бюджет маблағларини 54 360 сўмга иқтисод қилиш имконини берган.
тўртинчи илмий янгилик: дармонал ва уни фитин-С билан биргаликда ўткир токсик гепатитни даволашда қўллаш жигарда ўт кислоталар синтези ва ресинтезини, сафро ҳосил қилиш ва ажратиш фаолиятларини, холестерин ва билирубин экскресиясини фаоллаштириши Ўзбекистон Республикаси Фанлар Академиясининг Академик С.Ю. Юнусов номидаги Ўсимлик моддалари кимёси институти фармакология, токсикология лабораторияси бўйича 01.07.23 йилдаги 04/02-27-сон буйруқ ҳамда Тошкент вакцина ва зардоб илмий тадқиқот институти  бўйича 13.07.2023 йилдаги 16-сон буйруқ билан амалиётига жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: Дармонал экстрактини 100 мг/кг юборилиши сафро таркибидаги холестерин, билирубин ва ўт кислоталар миқдорини ишонарли 1,25 (Р<0,05), 1,71 ва 2,11 маротаба ошишига олиб келди. Агар сафро таркибида холестерин миқдори меёрий кўрсаткичлардан бирмунча паст бўлса (1,21 маротаба, Р<0,05), билирубин миқдори меёрдан фарқланмади, ўт кислоталар миқдори эса бирмунча ортди. Яʼни, Дармонал холестериндан ўт кислоталарини хосил бўлишини оширди. Бундай ўзгаришлар холато-холестерин коеффитсийентини назорат гуруҳига нисбатан 1,73 маротаба, интакт ҳайвонлар кўрсаткичларига нисбатан 1,25 (Р<0,05) маротаба ошишига олиб келди. Бу эса ҳайвонлар жигарининг ўт ҳосил қилиш ва ажратиш функсиясини тикланиши ва мембраналар мустаҳкамлигини тикланиши ҳисобига метаболик жараёнларни жадаллашиши натижасида бўлиши мумкин. Илмий янгиликнинг  иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: дармонал гурухи капсулалари турли этиологияли токсик гепатитни самарали даволашда, хориждан келтирилган Лив-52 дори воситасига нисбатан ўзимизда ишлаб чиқариладиган “Дармонал” гурухи капсулалари 7800 сўмга арзон бўлиб, иқтисод қилиш имконини берган. Хулоса: Дармонал холеретик ҳусусиятга эга бўлиб, жигарнинг сафро ҳосил қилиш ва ажратиш фаолиятларини тикланишига, холестерин ва билирубин экскрециясини жадаллашишига олиб келди. Унинг бу хусусияти Фитин-С ва Лив.52 дан юқори бўлиб, холестазни олдини олишда алоҳида ўзини қўллаш 1 нафар бемор учун 7800 сўмга иқтисод қилиш имконини берган.