Хакимова Зулхумор Каримовнанинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар. 
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Эпидемиология, факторы риска и инновационные аспекты профилактики заболеваний органа зрения у долгожителей в условиях Узбекистана”, 14.00.43 – Профилактик тиббиёт, 14.00.08 – Офтальмология (тиббиёт фанлари). 
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2022.2. DSc /Tib730.
Илмий раҳбарлар: Мамасолиев Нематжон Солиевич, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Камилов Холиджан Махамаджанович, тиббиёт фанлари доктори, профессор. 
Диссертация бажарилган муассаса номи: Андижон давлат тиббиёт институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Андижон давлат тиббиёт институти, PhD.04/30.12.2019Tib.95.02.
Расмий оппонентлар: Салохиддинов Зухриддин Салохиддинович, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Икрамов Азизбек Фазилович, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Янгиева Нодира Рахимовна, тиббиёт фанлари доктори, доцент.
 Етакчи ташкилот: Бухоро давлат тиббиёт институти 
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: Ўзбекистон Республикаси айрим худудларида узоқ умр кўрувчилар орасида кўз касалликлари эпидемиологияси ва хамрох турли хил хавф омилларида уларнинг ривожланишини ўрганиш, хаёт ва тиббий хизмат сифатини бахолаш, шунингдек офтальмо континуумни самарали инновацион дастурларини ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
узоқ умр кўрувчиларида кўз касалликларини эпидемиологик аниқлашда янгича методик ёндашувлар ва профилактик алгоритмлар ишлаб чиқилган;
илк бор шахар ва қишлоқ, эркак ва аёл узоқ умр кўрувчилар (УУК) орасида кўз касалликларини тарқалиши даражаси ва УУК ни электрон назорати, диспансеризацияси амалга ошириш асосланган;
турли хил иқлимий географик худудларида яшовчи УУКда кўриш аъзоси касалликларини (КАК) тарқалиши холати, шаклланиш хусусиятлари, уларни қиёсий таққосланиши, келтириб чиқарувчи хавф омиллари ва уларнинг коморбидлиги ахамияти аниқланган; 
аналитик проспектив тадқиқот йўли билан УУКда кўз касалликларини ривожланишига таъсир этувчи асосий омиллар аникланган;
илк бор Ўзбекистон УУК орасида кўз касалликларини диагностикаси, диспансеризациясини электрон дастури, назорати, даволаш ва олдини олиш чора тадбири ишлаб чиқилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. 
Андижон давлат тиббиёт институтининг 2023 йил 27 июньдаги 06/14 сонли хулосасига кўра: 
биринчи илмий янгилик: тадқиқотлар натижасида Фарғона водийси, Жиззах ва Қашқадарё вилоятларида узоқ умр кўрувчи аҳолиси орасида энг кўп кўз касалликларидан катаракта, рефракция аномалиялари ва тўр парда қон томирларини гипертония касаллигидаги ўзгаришлари кўпроқ учрашини аниқланганлиги изланувчини асосий илмий янгилигидир. Республика ихтисослаштирилган кўз касалликлари микрохирургияси илмий амалий маркази Фарғона филиали бўйича 2023 йил 19 июньдаги 80-сонли, Республика ихтисослаштирилган кўз касалликлари микрохирургияси илмий амалий маркази Наманган филиали бўйича 2023 йил 19 июньдаги 204-А/Ф-сонли ва Андижон вилояти кўз касалликлари шифохонаси бўйича 2023 йил 19 июньдаги 11-сонли буйруқлар билан амалиётга жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: узоқ умр кўрувчиларда кечаётган кўз касалликларини Фарғона водийси, Жиззах ва Қашқадарё вилоятининг узоқ умр кўрувчиларида эса кўриш органи касалликлари аксарият мия қон томирларининг атеросклерози, ошқозон-ичак тракти, сийдик тизими ва ЛОР аъзолари касалликлари билан бирга кечиши аниқланган. Бу янгилик кўз касалликларининг ривожланишини олдини олишда муҳим аҳамият касб этади. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: кўз касалликларидан ёрдамчи аппарат ва гавҳар касаллигини умумий касалликлардан гипертония ва анемия билан боғлиқлигини шифокор билиши беморларни кўз касалликларини ривожланиши ва келиб чиқадиган асоратларни олдини олиш билан бирга даволашда кетадиган сарф-харажатлардан 2050000 сўм маблағни иқтисод қилиш имконини берди. Хулоса: Фарғона водийси, Жиззах ва Қашқадарё вилоятларида яшовчи узоқ умр кўрувчиларда кўриш аъзоси касалликларидан кўз ёрдамчи аппарати ва гавҳар касалликларини, умумий касаллик билан боғлиқлигини, келтириб чиқарувчи хавф омилларини билиш орқали ногиронлик ва кўрликни олдини олишга эришилади. Тўғри ва вақтида клиник ташхис қўйишга ва даволашга эришилиши ва 1 нафар узоқ умр кўрувчини бир марта кўз бўлимида қайта ётиб даволаниши учун ўртача (ҳозирги кунда клиникамизда офтальмология бўлимида 1 кун ётиш 75000 сўм, дори-дармонга 23000 сўм) бир кун ётиб даволанишдан 773 000 сўм маблағни иқтисод қилиш имконини берган.
иккинчи илмий янгилик: Ўзбекистоннинг турли иқлимий географик зоналарида яшовчи кўз касалликлари бўлган узоқ умр кўрувчиларида касалликнинг коморбидлик ҳолатини, боғлиқлигини ўрганиш изланувчининг асосий илмий янгилигидир. Изланишлар шуни кўрсатдики, турли иқлимий географик зоналарида яшовчи узоқ умр кўрувчиларда кўз гавҳари касаллиги (р= 0,301) ва гипертония касаллиги (р= -0,106) ўртасида ўзаро боғлиқлик бор. Бу янгилик кўз касалликларидан кўрлик ва ногиронликнинг  ривожланишини олдини олишда муҳим аҳамият касб этади. Республика ихтисослаштирилган кўз касалликлари микрохирургияси илмий амалий маркази Фарғона филиали бўйича 2023 йил 19 июньдаги 80-сонли, Республика ихтисослаштирилган кўз касалликлари микрохирургияси илмий амалий маркази Наманган филиали бўйича 2023 йил 19 июньдаги 204-А/Ф-сонли ва Андижон вилояти кўз касалликлари шифохонаси бўйича 2023 йил 19 июньдаги 11-сонли буйруқлар билан амалиётга жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: ўрганилган регионларда яшовчи узоқ умр кўрувчиларда кўз ёрдамчи аппарати касалликлари, гавҳар касалликлари, гипертония касаллигидаги кўздаги патологик ўзгаришлар умумий касалликлар билан коморбидлик ҳолатини аниқлаш касалликнинг даволашда, асоратларини олдини олишда муҳим кўрсаткич эканлигини кўрсатади. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги беморларда кўз касалликларидан ва умумий касаллигидан келиб чиқадиган асоратларни, ногиронлик ва кўрликнинг олдини олишга ва беморларни кўз ёрдамчи аппарати касалликларидан 34,9% ҳолатда тузалиб кетишига олиб келди, 26,2% ҳолларда яхшиланишга; гавҳар касалликларида мос равишда 56,2% тузалиш ва 16,0% ҳолатда яхшиланишга олиб келди. Катарактани жарроҳлик йўли билан даволаш учун кетадиган ўртача (3 кунлик офтальможарроҳлик бўлимларда барча таҳлиллар нархи билан бирга ётиш 660000 сўм ва катарактани жарроҳлик йўли билан олиш ва сунъий гавҳар қўйиш учун 916 000 сўм) 1 576 000 сўм маблағни иқтисод қилишга эришилди. Хулоса: Умумий касалликни даволаш ва бу билан биргина гавҳарнинг лойқаланиши, катарактанинг олдини олиш натижасида узоқ умр кўрувчиларда кўзни жарроҳлик усулида даволанишдан 30% ҳолатда олдини олишга эришилди ва битта беморда ўртача (3 кунлик офтальможарроҳлик бўлимларда ётиш барча таҳлиллар билан биргаликда 660000 сўм ва катарактани жаррохлик йўли билан даволаш ва сунъий гавхар қўйиш учун 916 000 сўм) 1 576 000 сўм маблағни иқтисод қилиш имконини берган.
учинчи илмий янгилик: касалликни наслдан наслга ўтиши омили ҳам ҳудудларда асосий омиллардан эканлиги аниқланган. Гипертоник ретинопатия ривожланишида энг муҳим факторлардан аксарият углеводли овқатланиш (24,03%) ва алкоголизмнинг мавжудлиги (17,14%) аниқланди. Глаукома аниқланган беморларда нафас олиш органларининг патологияси (р = 0,110) ва гипертония касаллиги (р = 0,107) мавжудлиги ўртасида тўғридан-тўғри боғлиқлик аниқланди. Республика ихтисослаштирилган кўз касалликлари микрохирургияси илмий амалий маркази Фарғона филиали бўйича 2023 йил 19 июньдаги 80-сонли, Республика ихтисослаштирилган кўз касалликлари микрохирургияси илмий амалий маркази Наманган филиали бўйича 2023 йил 19 июньдаги 204-А/Ф-сонли ва Андижон вилояти кўз касалликлари шифохонаси бўйича 2023 йил 19 июньдаги 11-сонли буйруқлар билан амалиётга жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: Ўзбекистонда турли хил иқлимий шароитларда яшовчи узоқ умр кўрувчиларда ривожланадиган кўз касалликларига сабаб бўлувчи хавф омилларини аниқлаш ва уларни хавфлилик даражасини ва бир неча хавф омилининг биргаликда кечишини офтальмолог ва умумий амалиёт шифокорларининг билишлари бу ёшдаги аҳолини кўз касалликларини ривожланишини, кўрлик ва ногиронлик ҳолатининг олдини олишга хизмат қилади, кўп факторли профилактик чора-тадбирларни қўллашни талаб этади. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: Бирламчи тиббий ва ихтисослаштирилган тиббий ёрдам кўрсатишни такомиллаштиришга қаратилган электрон мониторинг тизими асосида ишлаб чиқилган алгоритм прогнозларга кўра, узоқ умр кўрувчиларда кўриш аъзоси касалликларини самарали аниқлаш, мониторинг қилиш, бошқариш, даволаш ва олдини олишга хизмат қилади дастуридан фойдаланиш қуйидаги натижаларга эришишга имкон беради. Тўғри ва вақтида клиник ташхис қўйиш хисобига 1 нафар узоқ умр кўрувчини бир марта кўз бўлимида қайта ётиб даволаниши учун ўртача (ҳозирги кунда клиникамизда офтальмология бўлимида 10 кун ётиш 1 420 000 сўм, дори-дармонга 550000 сўм) 1 970 000 сўм маблағни иқтисод қилишга эришилган. Хулоса: Кўз касалликларининг ривожланишига олиб келувчи юқори инсоляция, наслий омил, чекиш, алкоголь истеъмол қилиш, аксарият углеводли овқатланиш тартиби, семизлик каби хавф омилларини билиш орқали кўрлик ва ногиронликни 30% олдини олишга эришилган, натижада узоқ умр кўрувчиларни кўз касалликларини даволаш учун кетадиган ўртача (ҳозирги кунда клиникамизда офтальмология бўлимида 10 кун ётиш 1 420 000 сўм, дори-дармонга 550000 сўм) 1 970 000 сўм маблағни иқтисод қилиш имконини берган.
тўртинчи илмий янгилик: Ўзбекистоннинг турли иқлимий географик худудларида яшовчи узоқ умр кўрувчиларининг орасида кўз касалликлари туфайли ногиронланиш хусусиятларини ўрганиш. Республика ихтисослаштирилган кўз касалликлари микрохирургияси илмий амалий маркази Фарғона филиали бўйича 2023 йил 19 июньдаги 80-сонли, Республика ихтисослаштирилган кўз касалликлари микрохирургияси илмий амалий маркази Наманган филиали бўйича 2023 йил 19 июньдаги 204-А/Ф-сонли ва Андижон вилояти кўз касалликлари шифохонаси бўйича 2023 йил 19 июньдаги 11-сонли буйруқлар билан амалиётга жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: узоқ умр кўрувчиларни кўз касалликлари ва бир вақтдаги умумий касалликлари туфайли ногиронланиш кўрсатгичларини билиш соғлиқни сақлашнинг бирламчи бўғинидаги офтальмолог ва умумий амалиёт шифокорларига узоқ умр кўрувчилардаги ногиронликка сабаб бўлувчи омилларини бартараф этишда ва олдини олишда профилактик чора тадбирларни ишлаб чиқишга асос бўлиб хизмат қилади.     Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: Узоқ умр кўрувчилардаги ногиронликка сабаб бўлувчи касалликларнинг 20% га олдини олишга эришилди, ўз вақтида даво муолажаларини белгилашга имкон яратди ва натижада узоқ умр кўрувчиларда шифохонада ётиб даволаниш ва даволанишга сарфланадиган иқтисодий харажатларни 50% ҳолатда кўз касалликларининг ривожланиб кетишини тўхтатишга сабаб бўлди. Битта беморни 10 кун стационар даволанишидан 1 970 000 сўм иқтисод қилиш имконини берди. Хулоса: узоқ умр кўрувчиларни кўз касалликлари ва бир вақтдаги умумий касалликлари туфайли ногиронланиш кўрсатгичларини билиш соғлиқни сақлашнинг бирламчи бўғинидаги офтальмолог ва умумий амалиёт шифокорларига узоқ умр кўрувчилардаги ногиронликка сабаб бўлувчи омилларини бартараф этишда ва олдини олишда профилактик чора тадбирларни ишлаб чиқишга асос бўлиб хизмат қилди ва натижада битта беъморни 10 кун стационар даволанишидан 1 970 000 сўм иқтисод қилиш имконини берди. 
бешинчи илмий янгилик:  ишлаб чиқилган алгоритм ўз ичига КАК пайдо бўлиш хавфи даражасини ва офтальмологик патологияни эрта аниқлашни ўз ичига олади; Республика ихтисослаштирилган кўз касалликлари микрохирургияси илмий амалий маркази Фарғона филиали бўйича 2023 йил 19 июньдаги 80-сонли, Республика ихтисослаштирилган кўз касалликлари микрохирургияси илмий амалий маркази Наманган филиали бўйича 2023 йил 19 июньдаги 204-А/Ф-сонли ва Андижон вилояти кўз касалликлари шифохонаси бўйича 2023 йил 19 июньдаги 11-сонли буйруқлар билан амалиётга жорий этилган. Илмий янгилик натижаларининг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: яратилган алгоритм бирламчи тиббий-санитария ёрдами даражасида кўз шифокори ва оилавий шифокорнинг клиник кўрикдан ўтказиш, ўз вақтида ташхис қўйиш ва УУКда КАКни олдини олиш бўйича фаолиятини такомиллаштириш имконини беради. Илмий янгилик натижаларининг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: профилактик тиббий кўрик алгоритмидан фойдаланиш бирламчи тиббий-санитария ёрдами даражасида ККни ўз вақтида ташхислаш ва олдини олиш натижасида касалликни эрта аниқлаш, ташхис қўйиш ва ўз вақтида даволаш имконини беради; ва бунинг натижасида УУКлар ҳолатини 3,5 баробарга яхшилайди, 89% ҳолларда кўз касалликларининг ривожланишини тўхтатишга олиб келади. Бу Фарғона водийсида кузатувда бўлган 60 та УУК даволанишига 3 миллион 360 минг сўм маблағни тежаш имконини берди. Хулоса: бирламчи тиббий-санитария ёрдами даражасида ККни клиник кўрикдан ўтказиш, ўз вақтида ташхислаш ва олдини олиш бўйича ишлаб чиқилган алгоритм касалликни барвақт аниқлаш, ташхис қўйиш ва ўз вақтида даволаш имконини беради ва бунинг натижасида УУК лар аҳволини 3,5 баробарга яхшилайди, КАК 89% ҳолларда ривожланишини тўхташига олиб келади. Бунинг натижасида Фарғона водийсидаги кузатувда бўлган 60та УУК даволанишига 3 миллион 360 минг сўм маблағни иқтисод қилиш имконини берган.