Рахманов Қосим Эрдановичнинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Эхинококкоз хирургияси ва химиотерапияси аспектлари», 14.00.27 – Хирургия (тиббиёт фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2021.1.DSc/Tib521.
Илмий маслаҳатчи: Курбаниязов Зафаржон, тиббиёт фанлар доктори.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Самарқанд давлат тиббиёт университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Бухоро давлат тиббиёт институти, DSc.04/30.04.2022.Tib.93.01.
Расмий оппонентлар: Сафоев Бакодир Барноевич, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Бюлент Юнал, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Акбаров Миршавкат Миролимович, тиббиёт фанлари доктори, профессор
Етакчи ташкилот: Смоленск давлат тиббиёт университети (Россия Федерацияси).
Диссертация йўналиши: амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: жарроҳлик тактикасини такомиллаштириш ва касаллик қайталанишини камайтиришнинг самарали усулларини ишлаб чиқиш орқали эхинококкозни даволаш сифатини оширишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
тажрибада жигарда бирламчи доминант эхинококк кистасидан узоқ тўқималарда рақобатбардош бўлмаган, микроскопик идентификацияланадиган бошланғич микрокисталар аниқланиши мумкин, ўпкада эса макрокистадан узоқ жойлашган тўқималарда микрокисталар аниқланмайди, аниқланган ҳолда эса макрокистанинг доминантлик қилиш белгилари йўқ ва микрокисталар ўсиш қобилиятига эга эканлиги исботланган;
фиброз капсуланинг морфологик структураси ўрганилган, унинг қатламида эхинококкоз бирламчи локализациясининг қайталанишига олиб келиши мумкин бўлган яшовчан протосколекслар аниқланган ва эхинококкоз асоратланган шакллари фиброз капсуласи морфологик ўзгаришлар асосида хирургик даво тактик – техник аспектлари такомиллаштирилган;
жигар ва ўпка эхинококкозини жарроҳлик даволашда топик мини-лапаротомия ва мини-торакотомия кесими билан эхинококкэктомия бажариш учун балли баҳолаш тизими ишлаб чиқилган;
радикал эхинококкэктомияда кавитацион ультратовуш диссектор аспираторни қўллаш орқали операциядан кейинги бевосита ва узоқ даврдаги самарадор натижаларга эришилиши исботланган;
операциядан кейинги даврда қолдиқ бўшлиқ йиринглаши ва унда суюқлик йиғилишини олдини олиш, чоклар орасида герметикликни бўшлиқни тўлдириш билан ошириш мақсадида ўпкадан эхинококкэктомиядан сўнг қолдиқ бўшлиқни бартараф этиш усули такомиллаштирилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. 
Самарқанд давлат тиббиёт университети эксперт кенгашининг 2023 йил 10 июль №41-сон хулосасига кўра:
биринчи илмий янгилик: тажрибада жигарда бирламчи доминант эхинококк кистасидан узоқ тўқималарда рақобатбардош бўлмаган, микроскопик идентификацияланадиган бошланғич микрокисталар аниқланиши мумкин, ўпкада эса макрокистадан узоқ жойлашган тўқималарда микрокисталар аниқланмаган, макрокистанинг доминантлик қилиш белгилари йўқ ва микрокисталар ўсиш қобилиятига эга эканлиги исботланган. Жигар эхинококкози билан оғриган беморга операциядан сўнг албатта профилактик химиотерапия (албендазол ўтказилиши шарт, ўпка эхинококкози бўлган беморларга эса операциядан сўнг агар беморда жигар сурункали касалликлари бўлса, албендазолнинг ноъжўя таъсири кузатилса кичик дозада профилактик химиотерапия ўтказиш мумкин. Бунинг натижасида албендазол салбий таъсирлари кузатилмаган бўлиб, Самарқанд давлат тиббиёт университетининг кўп тармоқли клиникасида, Шаҳрисабз шаҳар тиббиёт бирлашмаси ва Ургут тумани тиббиёт бирлашмаси амалий фаолиятига (Соғлиқни сақлаш вазирлигининг 2022 йил 29 декабрдаги 8н-з/726-сон маълумотномаси) татбиқ этилган. Тадқиқот натижаларининг амалиётга татбиқ этилиши кўрсатиладиган тиббий ёрдам сифатини операциядан кейинг  вақтидаги, амалиётдан кейинги асоратлар частотасини ва касалликнинг қайталанишини камайтириш имконини берган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: эхинококкоз билан оғриган беморлар ишга ва жамиятдаги фаол ҳаётга қайтиш, тиббий ёрдамдан қониқиши, умр кўриш давомийлигининг ошиши, ўлим ва ногиронликнинг камайиши имконини берган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: Жигар диффуз сурункали касалликлари бўлган беморлар эхинококкэктомия операциясини ўтказганидан сўнг касаллик қайталанишини олдини олиш мақсадида буюриладиган профилактик химиотерапиянинг (ЖССТ тавсиясига кўра 10-12 мг/кг 28 кун давомида 3 курс, 14 оралиғи билан) кичик дозаси (албендазол 5 мг/кг) 1 ой давомида тавсия этилади. Тавсия этиладиган дозада албендазолнинг ноъжўя таъсири кузатилмайган. Хулоса: Эхинококкэктомия операциясини ўтказган беморларга касаллик қайталанишини оллдини олиш учун тавсия этиладиган кичик дозадаги профилактик химиотерапия, шунингдек албендазолнинг ноъжўя таъсири кузатилмаслиги ҳисобига, 1 нафар бемор ҳисобига бюджет маблағларини 54 000 сўмга ва бюджетдан ташқари маблағларни 18 000 сўмга иқтисод қилиш имконини берган.
иккинчи илмий янгилик: фиброз капсуланинг морфологик структураси ўрганилган, унинг қатламида эхинококкоз бирламчи локализациясининг қайталанишига олиб келиши мумкин бўлган яшовчан протосколекслар аниқланган ва эхинококкоз асоратланган шакллари фиброз капсуласи морфологиясини ўрганиш асосида хирургик даво тактик – техник аспектлари такомиллаштирилган. Ушбу янгиликнинг илмий аҳамияти шундаки, эхинококк кистаси йиринглаганда, унинг фиброз капсуласи қалинлашади, оҳакланади ва маҳаллий гермицид воситалар фиброз қават қатламидаги яшовчан протосколекс ва асефалоцисталарга таъсир этмайди, шунингдек операциядан кейин буюриладиган профилактик химиотерапия ҳам касаллик қайталанишини олдини ҳар доим ҳам ололмайди, шунинг учун асоратланган, қалинлашиб оҳакланган фиброз капсулаларни олиб ташлаш натижасида касаллик қайталаниши анча камайган. Шу билан бирга операциядан кейинги яқин даврда қолдиқ бўшлиқ йиринглаши, қолдиқ бўшлиқ узоқ вақтгача чузилган редуксияси каби асоратлар кузатилмаган, бўлиб Самарқанд давлат тиббиёт университетининг кўп тармоқли клиникасида, Шаҳрисабз шаҳар тиббиёт бирлашмаси ва Ургут тумани тиббиёт бирлашмаси амалий фаолиятига (Соғлиқни сақлаш вазирлигининг 2022 йил 29 декабрдаги 8н-з/726-сон маълумотномаси) татбиқ этилган. Тадқиқот натижаларининг амалиётга татбиқ этилиши кўрсатиладиган тиббий ёрдам сифатини операциядан кейинг  вақтидаги, амалиётдан кейинги асоратлар частотасини ва касалликнинг қайталанишини камайтириш имконини берган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги: ушбу янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги асоратланган эхинококкоз туфайли эхинококкэктомия ўтказган беморлар реабилитацияси тезлашган, ишлаш қобилиятига эга беморлар ҳар доим бажариб турадиган ишига эрта қайтганлиги билан баҳоланади. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: Асоратланган эхинококкоз туфайли эхинококкэктомия операциясини ўтказган беморнинг шифохонада қолиш муддатини 17,5 кундан 12,08 кунгача кунга қисқартиртириб, шифохонада қолиш тўлов миқдори 210 минг сўмга камайтирган (РПМ нинг прейскурантига кўра шифохонада 1 кун қолиш 76.000 сўмни ташкил қилади); шифохонада бўлиш даврининг бир неча кунга қисқартирилиши ҳисобига дори-дармон кам талаб этилган (1 кунга ўртача150 000 сўм дори воситалари сарфланади). Хулоса: Асоратланган эхинококкоз туфайли эхинококкэктомия операциясини ўтказган беморларда операция жараёнида фиброз капсулани олиб ташлаш натижасида операциядан кейинги эрта асоратлар камайганлигини хисобга олиб, 1 нафар бемор ҳисобига бюджет маблағларини 58 000 сўмга ва бюджетдан ташқари маблағларни 23 000 сўмга иқтисод қилиш имконини берган.
учинчи илмий янгилик: жигар ва ўпка эхинококкозини жарроҳлик даволашда топик мини-лапаротомия ва мини-торакотомия кесими билан эхинококкэктомия бажариш учун балли баҳолаш тизими ишлаб чиқилган ва самарадорлиги ўрганилган. Қиёслаш гуруҳида 78,3% ҳолатда кенг ўрта кесим бажарилди, 21,7% беморларда – кенг қовурға ёйи ости. Асосий гурҳда эхинококкэктомия кенг лапаротом кесим билан 60,9% ҳолатда ва 39,1% ҳолатда эхинококкэктомия кам инвазив усуллар билан, хусусан кичик кесим орқали ва лапароскопик усул орқали мос равишда 34,3% ва 4,7% ҳолатларда. Касаллик кечиш оғирлик даражасини балларда баҳолаш дастури ва жароҳатни кенгайтириш учун ишлаб чиқилган модификацияланган қўрилмани қўллаш натижасида асосий гурҳда миниторакотом кесим орқали адекват эхинококкэктомия 43,5% ҳолатларда бажарилди, бу эса анъанавий кенг кесимлар частотасини 56,5% гача камайтирилган, бўлиб Самарқанд давлат тиббиёт университетининг кўп тармоқли клиникасида, Шаҳрисабз шаҳар тиббиёт бирлашмаси ва Ургут тумани тиббиёт бирлашмаси амалий фаолиятига (Соғлиқни сақлаш вазирлигининг 2022 йил 29 декабрдаги 8н-з/726-сон маълумотномаси) татбиқ этилган. Тадқиқот натижаларининг амалиётга татбиқ этилиши кўрсатиладиган тиббий ёрдам сифатини операциядан кейинг  вақтидаги, амалиётдан кейинги асоратлар частотасини ва касалликнинг қайталанишини камайтириш имконини берган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги Операция жараёнида кам инвазив кесимлар билан эхинококкэктомия бажариш оқибатида операция давомийлиги қисқарган, шунингдек операциядан кейинги даврда беморларда оғриқ кам кузатилган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: 1) беморларнинг стационарда бўлиш вақти камайган; 2) беморларда операциядан кейинги оғриқ кам кузатилганлиги ҳисобига оғриқ қолдирувчи дориларга эҳтиёж кам кузатилган. Хулоса: Қорин бўшлиғи аъзолари ва кўкрак қафаси аъзолари эхинококкозида жарроҳлик даволаш аспектларини такомиллаштириш ва амалиётда қўлланилиши 1 нафар бемор ҳисобига бюджет маблағларини 72 000 сўмга ва бюджетдан ташқари маблағларни 27 000 сўмга иқтисод қилиш имконини берган.
тўртинчи илмий янгилик: радикал эхинококкэктомияда кавитацион ултратовуш диссектор аспираторни қўллаш орқали операциядан кейинги бевосита ва узоқ даврдаги самарадор натижаларга эришилиши исботланган. Амалиётга ултратовушли диссектор аспиратор кенг жорий қилинганидан сўнг имконият бўлганда тотал перицистектомия (18,6%) ва идеал эхинококкэктомия (11,4%) операциялари тез-тез бажарилган, бу эса операциядан кейинги бевосита ва узоқ даврдаги натижаларга ижобий таъсир кўрсатган бўлиб, Самарқанд давлат тиббиёт университетининг кўп тармоқли клиникаси амалий фаолиятига (Соғлиқни сақлаш вазирлигининг 2022 йил 29 декабрдаги 8н-з/726-сон маълумотномаси) татбиқ этилган. Тадқиқот натижаларининг амалиётга татбиқ этилиши кўрсатиладиган тиббий ёрдам сифатини операциядан кейинг  вақтидаги, амалиётдан кейинги асоратлар частотасини ва касалликнинг қайталанишини камайтириш имконини берган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги Радикал эхинококкэктомия ўтказган беморлар реабилитацияси тезлашган, ҳар кунлик турмуш тарзига эрта қайтишган, ишлаш қобилияти эрта тикланган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат радикал эхинококкэктомия бажарилиши хисобига сарф харажатларни 24.5% каматириш имконини берган. Хулоса: Операция хонаси юқори технологияли жиҳозлар билан жиҳозланиши ва радикал эхинококектомия амалиётга татбиқ этилиши ҳисобига 1 нафар бемор ҳисобига бюджет маблағларини 68 000 сўмга ва бюджетдан ташқари маблағларни 24 000 сўмга иқтисод қилиш имконини берган.
бешинчи илмий янгилик: операциядан кейинги даврда қолдиқ бўшлиқ йиринглаши ва унда суюқлик йиғилишини олдини олиш, чоклар орасида герметикликни бўшлиқни тўлдириш билан ошириш мақсадида жигардан эхинококкэктомиядан сўнг қолдиқ бўшлиқни бартараф этиш усули такомиллаштирилган, бронхоплеврал алоқани олдини олиш ва адекват гермитизацияга эришиш мақсадида ўпкадан эхинококкэктомиядан сўнг қолдиқ бўшлиқни бартараф этиш усули такомиллаштирилган. “Жигардан эхинококкэктомиядан сўнг қолдиқ бўшлиқни бартараф қилиш усули”ни амалиётга кенг татбиқ қилиш натижасида жигардан паренхиматоз қон кетиши кузатилмаган. Биологик ёстиқчаларда чокларни қўллаш афзаллиги шундаки, жигардан эхинококкэктомиядан сўнг биологик ҳимоя ёстиқчаларда қолдиқ бўшлиқни бартараф қилиш жигар тўқималари тортилишини хавфсизлик ёстиқчалари орқали тақсимлашга ёрдам берган, уни боғлашда ҳаддан ташқари кучланишдан ҳимоя қилган ва аъзо йиртилиши хавфини камайтирган. Ўпкадан эхинококкэктомиядан сўнг қолдиқ бўшлиқни бартараф қилишнинг тавсия этилаётган усулини қўллаш оқибатида операциядан кейинги эрта асоратлар камайган, беморлар реабилитацияси тезлашган, бўлиб Самарқанд давлат тиббиёт университетининг кўп тармоқли клиникасида, Шаҳрисабз шаҳар тиббиёт бирлашмаси ва Ургут тумани тиббиёт бирлашмаси амалий фаолиятига (Соғлиқни сақлаш вазирлигининг 2022 йил 29 декабрдаги 8н-з/726-сон маълумотномаси) татбиқ этилган. Тадқиқот натижаларининг амалиётга татбиқ этилиши кўрсатиладиган тиббий ёрдам сифатини операциядан кейинг  вақтидаги, амалиётдан кейинги асоратлар частотасини ва касалликнинг қайталанишини камайтириш имконини берган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги Операция вақтида ва операциядан кейинги эрта даврда асоратлар сони камайиши ҳисобига беморларнинг стационардан даволаниб чиқиши тезлашган ва ишлаш қобилияти ёшидаги беморлар ҳар кунлик иш тарзига эрта қатган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: беморнинг шифохонадаги даври учун: беморнинг шифохонада қолиш муддатини 10 кундан 8 кунгача кунга қисқартиртириб, шифохонада қолиш тўлов миқдори тахминан 210 минг сўмга камайтирган (РПМ нинг прейскурантига кўра шифохонада 1 кун қолиш 76.000 сўмни ташкил қилади); шифохонада бўлиш даврининг бир неча кунга қисқартирилиши ҳисобига дори-дармон кам талаб этилган (1 кунга ўртача 150 000 сўм дори воситалари сарфланади); реабилитация харажатларини камайтирган (1 кунга ўртача реабилитация учун ишлатиладиган 35.000 сўм дори воситалари сарфланади). Хулоса: Эхинококкэктомиядан сўнг қолдиқ бўшлиқни бартараф этиш усулини такомиллаштириш ва амалиётда қўлланилиши 1 нафар бемор ҳисобига бюджет маблағларини 72 000 сўмга ва бюджетдан ташқари маблағларни 27 000 сўмга иқтисод қилиш имконини берган. Рахманов Қосим Эрдановичнинг “Эхинококкоз хирургияси ва химиотерапияси аспектлари” мавзусида диссертацион тадқиқотда олинган юқоридаги 6та илмий янгиликларни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича Соғлиқни сақлаш вазирлигидан 2022 йил 29 декабрдаги 8н-з/726-сонли маълумотномаси олинган. Илмий янгиликларнинг амалиётга жорий қилиниши натижасида 1 нафар бемор ҳисобига давлат бюджетидан 396 минг сўм ва бюджетдан ташқари маблағлар ҳисобидан 146 минг. сўм иқтисод қилинган.