Тўхлиев Муслимбек Рустамбек ўғлининг
фалсафа доктори (PhD) Диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Интрогрессив ғўза тизмаларининг донорлик қобилиятини баҳолаш асосида селексион ашёлар яратиш”, 06.01.05 – Селекция ва уруғчилик  (Қишлоқ хўжалиги фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2022.1.PhD/Qx839
Илмий раҳбар: Намазов Шадман Эргашович, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент давлат аграр университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент давлат аграр университети, DSc.05/04.03.2022.Qx.13.01
Расмий оппонентлар: Аманова Махфурат Эшмуродовна, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор; Эгамбердиева Саида Абдусаматовна, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: ЎзР ФА Генетика ва ўсимликлар экспериментал биологияси институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади Генетик жиҳатдан бойитилган интрогрессив ғўза тизмаларининг қимматли хўжалик белгилари бўйича донорлик қобилиятини баҳолаш, мураккаб генетик асосга эга дурагайларда белгиларнинг ирсийланиши, шаклланиши ва коррелятсиясини ўрганиш асосида генотипи бойитилган селексион ашёлар яратишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
ўрганилган интрогрессив ғўза тизмаларнинг аксарияти “униб чиқиш-50% пишиш” даври ва 1000 дона чигит вазни бўйича, Т-4684-86, Т-4679-81 ва Т-470/1 тизмалари эса, белгилар мажмуаси бўйича умумий комбинатсион қобилияти юқори бўлган қимматли донорлар эканлиги тасдиқланган;
тадқиқотлар асосида интрогрессив ғўза тизмалари иштирокида яратилган Ф1 дурагайларида тезпишарликнинг асосан салбий оралиқ ва доминант, тола чиқимининг ижобий гетерозис, тола узунлигининг ижобий ва салбий доминант ёки оралиқ, бир дона кўсак вазнининг ижобий оралиқ ёки гетерозис, 1000 дона чигит вазнида барча хилдаги ирсийланиши аниқланган;
интрогрессив селекция услуби ҳамда Ф2 да ажралаётган ижобий рекомбинантларни танлаш орқали аксарият тескари коррелятсияга эга белгиларнинг ижобий мажмуасини ўзида намоён қилган ашёларни яратиш мумкинлиги аниқланган ҳамда тола чиқими ва узунлиги орасидаги, кучли ва ўрта даражадаги салбий коррелятсияни Ф3 авлодда кучсиз ва ўрта ижобий йўналишга айлантириш мумкинлиги тасдиқланган;
тадқиқотлар асосида қимматли хўжалик белгиларининг комплекс мажмуаси бўйича юқори бўлган генетик жиҳатдан бойитилган қимматли бошланғич ашёлар яратилиб, амалий селекция жараёни учун тавсия этилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Инртогрессив ғўза тизмаларининг донорлик қобилиятини баҳолаш асосида селексион ашёлар яратиш бўйича олиб борилган тадқиқот натижалари асосида:
интрогрессив селекция усули орқали ҳосилдор, тола чиқими ва сифати каби қимматли хўжалик белгиларининг юқори даражадаги ижобий мажмуаси ҳамда Вертиcиллиум даҳлиае Клеб. патогенига бардошли бўлган Т-6972, Т-1922, Т-1923, Т-9597 ва Т-1901 тизмалари яратилган (Ўзбекистон Республикаси қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2022-йил 8-сентябрдаги № 07/22-04/6362-сон маълумотномаси). Натижада, яратилган янги ғўза тизмаларидан генетика ва селекция соҳасидаги қимматли хўжалик белгиларга эга ашёларни яратишда бошланғич ашё сифатида фойдаланилмоқда;
қимматли хўжалик белгилари юқори мажмуасига эга, генетик жиҳатдан бойитилган янги ғўза тизмаларни Пахта селекцияси, уруғчилиги ва етиштириш агротехнологиялари илмий тадқиқот институтининг Сирдарё илмий-тажриба станциясида 2,0 гектар майдонга жорий этилиб, бирламчи уруғчилиги ташкил этилган (Ўзбекистон Республикаси қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2022-йил 8-сентябрдаги № 07/22-04/6362-сон маълумотномаси). Натижада, янги яратилган ғўза тизмаларининг тезпишарлиги 116,0-121,0 кунни, битта кўсакдаги пахта вазни 6,5-6,9 граммни, тола чиқими 38,8-41,2 фоизни ташкил этгани, Вертиcиллиум даҳлиае Клеб. касаллигига бардошлилиги ҳамда 40,0 сентенердан юқори ҳосил олинганлиги тасдиқланган;
интрогрессив селекция усули ва кўп мартали якка танлаш орқали ўрта толали ғўзанинг Т-1922, Т-1923, Т-1901, Т-6972 ва Т-9597 селексион тизмалари яратилган (Ўзбекистон Республикаси Фанлар Академиясининг 2022 йил 23-май №4/1255-1207-сон маълумотномаси). Натижада, Ўзбекистон Республикаси Фанлар Академияси Генетика ва ўсимликлар экспериментал биологияси институти “Ғўза генофонди” ноёб объект коллекцияси  ҳосилдорлиги, тола чиқими ва битта кўсак вазни белгиси бўйича юқори кўрсаткичларга эга бўлган бошланғич ашёлар билан бойитилган.