Sayt test rejimida ishlamoqda

Абдумаликов Улуғбек Зиёдилла ўғлининг
фалсафа доктори (PhD) Диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Ўрта толали ғўзанинг айрим қимматли хўжалик белгилари бўйича янги донорларни аниқлаш”, 06.01.05 – Селекция ва уруғчилик (Қишлоқ хўжалиги фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2022.4.PhD/Qx1009
Илмий раҳбар: Намазов Шадман Эргашович, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Андижон қишлоқ хўжалиги ва агротехнологиялар институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент давлат аграр университети, DSc.05/04.03.2022.Qx.13.01
Расмий оппонентлар: Аманова Махфурат Эшмуродовна, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор; Халикова Малоҳат Бабамуродовна, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: ЎзР ФА Генетика ва ўсимликлар экспериментал биологияси институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади Турли генотипга эга ғўза навларининг қимматли хўжалик белгилари бўйича донорлик қобилиятини топкросс услубида баҳолаш ҳамда генетик ва эколого-географик узоқ дурагайлаш асосида тезпишар, тола сифати ва чиқими юқори, вилтнинг агрессив ирқларига бардошлиликни ўзида мужассамлаштирган генетик ашёларни яратиш ва амалий селекцияга тавсия этишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк маротоба турли генотипга эга «Андижон-36», «Андижон-37», «ЎзПИТИ-201», «Наманган-34», «Наманган-77», «Омад», «Турон», «Келажак» ҳамда «Султон», «Жарқўрғон» ва «Бухоро-102» ғўза навларининг қимматли хўжалик белгилар бўйича умумий (УКҚ) ва махсус комбинатсион қобилияти (МКҚ) аниқланган;
топкросс дурагайлаш усулида яратилган Ф1 дурагайларида аксарият ўрганилган хўжалик учун қимматли белгиларнинг ижобий ва салбий оралиқ, тўлиқ доминантлик ҳамда гетерозис тарзда ирсийланиш юз бериши аниқланган;
ўрганилган Ф2-Ф3 топкросс дурагайларида тола чиқими, тола узунлиги ва бир дона кўсакдаги пахта вазни белгилари бўйича кенг трансгрессив ўзгарувчанлик юз бериши ҳамда ушбу белгиларнинг ижобий мажмуасига эга рекомбинантларни танлаш орқали қимматли селексион ашёларни яратиш мумкинлиги тасдиқланган;
топкросс тизимида яратилган Ф4 дурагайларининг лаборатория шароитида Фусариум охйспорум ф.сп.васинфеcтум замбуруғига толерантлиги 70-90%, Фусариум солани замбуруғига -70-100% ва Вертиcиллиум даҳлиае Клеб. замбуруғига толерантлиги 70-100 % эканлиги аниқланган;
генетик ва эколого-географик узоқ дурагайлаш асосида яратилган ғўза тизмаларининг лаборатория шароитида Фусариум охйспорум ф.сп.васинфеcтум микотоксинига толерантлиги 10-30%, Фусариум солани га толерантлиги 20%-70% ҳамда барча тизмаларнинг Вертиcиллиум даҳлиае Клеб. га толерантлиги 40%-90% эканлиги тасдиқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Ўрта толали ғўзанинг айрим қимматли хўжалик белгилари бўйича янги донорларни аниқлаш бўйича олиб борилган тадқиқот натижалари асосида:
қишлоқ хўжалигида қимматли хўжалик белгиларнинг юқори мажмуасига эга ва аксарият белгилар бўйича ишлаб чиқаришда экилаётган ғўза навларидан устун бўлган Т-105/21 (тола чиқими 38,2%, тола узунлиги 33,0 мм, микронейр кўрсаткичи 4,2-4,3, бир дона кўсакдаги пахта вазни 5,8 гр, 1000 дона чигит оғирлиги 115 гр, тезпишарлиги 118-120 кун), Т-118/21 (тола чиқими 39,6%, тола узунлиги 32,6 мм, микронейр кўрсаткичи 4,4-4,5, бир дона кўсакдаги пахта вазни 6,0 гр, 1000 дона чигит оғирлиги 110 гр, тезпишарлиги 122-124 кун) ва Т-135/21 (тола чиқими 41,2%, тола узунлиги 34,5 мм, микронейр кўрсаткичи 4,3-4,4, бир дона кўсакдаги пахта вазни 5,5 гр, 1000 дона чигит оғирлиги 110 гр, тезпишарлиги 124-125 кун) тизмалари яратилган (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2022 йил 29 августдаги №07/22-04/6098-сон маълумотномаси). Натижада, янги яратилган ғўза тизмаларидан генетик тадқиқотлар ва қимматли хўжалик белгилари мажмуига эга навлар селекцияси жараёнида бошланғич ашё сифатида фойдаланилмоқда;
қимматли хўжалик белгиларнинг юқори мажмуасига эга, Вертиcуллиум даҳлиае Клеб. касаллигига бардошли, ҳосилдор ва тола чиқими юқори бўлган янги С-7317 ғўза нави Пахта селекцияси, уруғчилиги ва етиштириш агротехнологиялари илмий-тадқиқот институтининг «Андижон тажриба хўжалиги» майдонларига 3,8 гектар майдонга жорий этилиб, бирламчи уруғчилиги ташкил этилган (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2022 йил 29 августдаги №07/22-04/6098-сон маълумотномаси). Натижада, мазкур навнинг ўртача пахта ҳосилдорлиги 37,2 с/га.ни ташкил этиб, андоза С-6524 навига нисбатан 4,0-5,5 с/га юқори ҳосил олинган ва  рентабеллик даражаси 25,5-30,0 фоизга ошган;
ўрта толали С-7317 ғўза нави 2021 йилда Қишлоқ хўжалик экинлари навларини синаш Марказининг «Грунтназорат» нав синовида ўрганилиб, нав тозалиги 96% дан юқори бўлганлиги учун 2022 йилдан Марказнинг турли тупроқ-иқлим шароитларида жойлашган нав синаш станция ва участкаларида фойдали белгилари бўйича конкурс нав синовига жорий этилган (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2022 йил 29 августдаги №07/22-04/6098-сон маълумотномаси). Натижада, ғўза генофондини қимматли хўжалик белгиларнинг ижобий мажмуасига эга ҳамда тола сифати ИВ-типга мансуб ва ҳосилдорлиги юқори бўлган нав билан бойитиш имконини берган.

 

Yangiliklarga obuna bo‘lish