Абдураманова Саломат Худайбергеновнанинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Гилос (Cерасус авиум) пайвандтагларини микроклонал кўпайтириш ва микропайвандлаш технологиясини илмий асослаш” мавзусидаги 06.01.07-Мевачилик ва узумчилик ихтисослиги (қишлоқ хўжалиги фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2023.2.DSc/Qx251.
Илмий маслаҳатчи: Исламов Сохибжон Яхшибекович қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Академик Махмуд Мирзаев номидаги боғдорчилик, узумчилик ва виночилик илмий-тадқиқот институти
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент давлат аграр университети, DSc.05/29.04.2022.Qx.13.04.
Расмий оппонентлар: Бўриев Хасан Чутбоевич – биология фанлари доктори, профессор;
Нормуратов Илхом Турғунович– қишлоқ хўжалик фанлари доктори, профессор;
Муродова Сайёра Собировна - биология фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Ўсимликлар генетик ресурслари илмий-тадқиқот институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: гилоснинг (Cерасус авиум) интродуксия қилинган пайвандтагларини микроклонлаш ва ин витро шароитида микропайвандлаш учун оптимал озуқа муҳитини танлаш ҳамда мутаносиблик, номутаносиблик шароитларини аниқлашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
Гисела-6, Cолт пайвандтагларини ва Баҳор Воловье сердце, Ревершон, Кара гелес ва Пушти Наполеон навларини ин витро шароитида клонал кўпайтириш учун эксплантларни стериллашнинг оптимал муддати аниқланган;
эксплантларни ўстириш учун ДКW (Драйвер ва Куниюки) озуқа муҳити оптимал озуқа муҳит эканлиги аниқланган;
пайвандтаг ва навларда микроклонал новдалар кўпайтириш учун ўстирувчи моддалар НАА - 0,02 мг/л ва ТДЗ - 1,50 мг/л таъсирида энг кўп новдалар ҳосил қилиш кўрсаткичи аниқланган;
илк бор ин витро шароитида гилос пайвандтагларини истиқболли навларга микропайванд қилинганидапайванд мутаносиблиги 72% ни ташкил қилиши аниқланган;
микропайванд қилинган ёш ниҳолларни иқлимлаштиришда ҳаво ҳарорати 250С ни ёруғлик 6000-6500◦ люксда “Агробалт-С” субстратида яхши ўсиб ривожланиши аниқланган;
гилос кўчатларини томчилатиб суғоришда сув сарфи 1250 м3 ни ва минерал ўғитларни Н75П60К40 (соф ҳолда) 3 хил муддатда беришнинг мақбул меъёри аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Гилос пайвандтаг ва навларини ин витро шароитида микроклонал кўпайтириш, микропайвандлаш учун оптимал озуқа муҳитларини танлаш ва ёш ниҳолларни ташқи муҳитга мослаштириш усулларини такомиллаштириш бўйича олиб борилган илмий-тадқиқот натижалари асосида:
пайвандтагларни ин витро шароитида кўпайтириш учун оптимал озуқа муҳити тури, пайвандтагларни стериллаш, микроклонал кўпайтириш, илдиз олдириш ва ностерил ташқи муҳитга мослаштиришнинг самарали усули академик М.Мирзаев номидаги боғдорчилик, узумчилик ва виночилик илмий тадқиқот институтининг Сурхондарё илмий-тажриба станциясининг «Биотехнология» лабораториясида жорий этилган (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2023 йил 4 июлдаги 05/23-06/657-сон маълумотномаси). Натижада данакли мева ўсимликлари пайвандтагларини ин витро шароитида клонал кўпайтиришда таянч ишланма сифатида хизмат қилмоқда;
гилоснинг ин витро шароитида микроклонал кўпайтирилган вируссиз Кримский-5, Гисела-5, Гисела-6, Cолт пайвандтаглари 2019-2022 йиллар Андижон вилоятида 1,0 гектарга, Самарқанд вилоятида 2,0 гектарга, Сурхондарё вилоятида 1,0 гектар ва ин витро шароитида микропайванд қилинган гилоснинг Баҳор Воловье сердце, Ревершон, Кара гелес ва Пушти Наполеон навларини Тошкент вилоятида 10 гектарга жами 14 гектар майдонда барпо этилган интенсив боғларга жорий этилган (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2023 йил 4 июлдаги 05/23-06/657-сон маълумотномаси). Натижада боғдорчиликга ихтисослаштирилган фермер хўжаликлари учун пакана ва ярим пакана пайвандтаг ва кўчатлар етиштириб, интенсив боғлар барпо қилишга эришилган.