Sayt test rejimida ishlamoqda

Косбергенов Эрназар Жусипбай ўғлининг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Никел билан легирланган кремний ва унинг асосидаги фотоелементлар параметрларига ҳарорат ва гамма нурланишнинг таъсири”, 01.04.10 – Яримўтказгичлар физикаси (физика-математика фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2022.4.PhD/FM769
Илмий раҳбар: Исмайлов Қанатбай Абдреймович, физика-математика фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Бердақ номидаги Қорақалпоқ давлат университети ва Ислом Каримов номидаги Тошкент давлат техника университети. 
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Ўзбекистон Миллий университети ҳузуридаги Яримўтказгичлар физикаси ва микроелектроника илмий-тадқиқот институти, DSc.03/30.12.2019.FM/Т.01.12
Расмий оппонентлар: Тургунов Нозимжон Абдуманнопович, физика-математика фанлари доктори, доцент; Йўлчиев Шахриёр Хусанович, физика-математика фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Наманган давлат университети. 
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади никел киришма атомлари билан легирланган моно-Си ва поли-Си ҳамда улар асосидаги ФЕлар параметрларига ҳарорат ва гамма-нурланиш таъсирининг ўзига хос жиҳатларини аниқлашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги қуйидагилардан иборат:
850÷1200 °C ҳарорат оралиғида диффузия усулида никел билан легирланган 
поли-Си сиртидаги никел киришма атомлари консентрацияси, моно-Си намуналаридагидан ~3÷4 марта катта эканлиги аниқланган;
диффузия ҳарорати 850°C дан 1200°С гача ошиши билан, поли-Си сиртидаги никел киришма атомларининг консентрацияси 9,43∙1013 см-2 дан 1,2∙1013 см-2 гача камайиши аниқланган;
поли-Си намуналарида диффузия ҳарорати 1200℃ бўлганда электрфаол никел атомлари консентрацияси ~4∙1013 см-3 га тенглиги ва бу қиймат моно-Си намуналаридагига нисбатан бир тартибга кичик эканлиги аниқланган;
диффузия усули билан легирланган поли-Си да никел киришма атомлари бирикмаларининг ўлчами моно-Си намуналарига нисбатан ~102 марта кичик эканлиги, уларнинг консентрацияси эса ~103 марта катта эканлиги инфрақизил микроскопия усули ёрдамида аниқланган; 
ўстириш жараёнида, никел билан легирланган моно-Си намуналарида никел бирикмалари ўлчами ~6÷8 мкм га ва уларнинг консентрацияси ~(5÷8)∙103 см-2 га тенглиги инфрақизил микроскопия усули ёрдамида аниқланган. Бундай намуналар ҳажмида никел киришма атомларининг консентрацияси ~(1÷2)∙1017 см-3 га тенг бўлиши иккиламчи ионли  масс спектроскопия усули ёрдамида аниқланган;
термик ишлов ҳарорати 450°C дан 1200°C гача оширилганда ўстириш жараёнида никел атомлари билан легирланган моно-Си сиртидаги никел киришма атомлари консентрацияси мос равишда 1,05∙1011 см-2 дан 5,07∙1012 см-2 гача ошиб бориши аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Никел киришма атомлари билан легирланган моно- ва поликристалл кремний ва улар асосидаги фотоелементлар параметрларига термик ишлов ва гамма нурланиш таъсирининг ўзига хос томонларини ўрганиш асосида:
никел билан диффузиявий легирланган поли-Си намуналарининг юзасидаги никел атомларининг консентрацияси моно-Си намуналаридагига нисбатан ~3÷4 марта катта эканлигидан, намуналар юзасидаги никел консентрацияси диффузия ҳарорати ошиши билан камайиб боришидан шунингдек термик ишлов ҳарорати 450°C дан 1200°C гача ошиши билан (термик ишлов вақти 2 соат), ўстириш жараёнида никел киришма атомлари билан легирланган кремний сиртидаги никел киришма атомлари консентрацияси мос равишда 1,05∙1011 дан 5,07∙1012 ат./см2 гача ошиб боришидан «ФОТОН» акциядорлик жамиятида поликристалл ва монокристалл кремнийнинг термик ишлов беришга ва гамма нурланишга чидамлилигини ошириш учун оптимал технологик ечимни аниқлашда фойдаланилган (“Узелтехсаноат” уюшмасининг 2022 йил 28 декабрдаги № 04-3/1894 сонли маълумотномаси). Илмий натижалардан фойдаланиш жаҳон аналоглари натижаларига мос ва гамма нурланишга чидамли бўлган тажриба намуналарини ишлаб чиқариш имоконини берган;
диффузия усулида легирланган поли-Си да, электрофаол никел атомлари консентрацияси, моно-Си даги электрофаол никел атомлари консентрациясидан бир тартибга кичик ва диффузия ҳарорати 1200℃ бўлганда қиймати ~ 4∙1013 см-3 га тенглигидан, диффузия ҳарорати ошиши билан (Т>1000℃), никел киришма атомлари билан легирланган, поли-Си асосидаги фотоелементлар параметрлари (қисқа туташув токи, салт юриш кучланиши), назорат фотоелементлари параметрларига нисбатан ошиб боришидан, легирлаш усулига боғлиқ бўлмаган равишда (диффузия усулида легирлаш, ўстирилаётганда легирлаш), никел атомларининг кремнийда мавжуд бўлиши, ~450℃ ҳароратли термик ишлов беришда ҳосил бўлувчи термодонорларнинг, тез совутиш билан якунланадиган термик ишловда ҳосил бўладиган термонуқсонларнинг ҳамда гамма нурланиш таъсирида ҳосил бўладиган радиацион нуқсонларнинг ҳосил бўлишига тўсқинлик қилишидан, термик ишлов (2 соат давомида) ҳарорати 450°C дан 1200°C гача ошиши билан ўстириш жараёнида никел киришма атомлари билан легирланган кремний сиртидаги никел атомлари консентрацияси мос равишда 1,05∙1011 дан 5,07∙1012 ат./см2 гача ошиб боришидан “Легирланган монокристал кремний ядро трансмутациясида радиацион-стимулланган жараёнлар” мавзусидаги Ф-2-41 фундаментал лойиҳасини бажаришда фойдаланилган (ЎзР ФА нинг 2022 йил 12 декабрдаги № 2/1255-3123 сонли маълумотномаси). Илмий натижалардан фойдаланиш ядровий трансмутация жараёнида легирланган намуналарда никел консентрациясини ва термик барқарорлигини аниқлаш имконини берган.
 

Yangiliklarga obuna bo‘lish