Дадабаев Омонжон Талибджановичнинг 
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Қандли диабет кузатилган беморларда диабет тўпиғи синдроми патогенезининг клиник-лаборатор, молекуляр-генетик жиҳатлари», 14.00.16 – Нормал ва патологик физиология  (тиббиёт фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2022.2.PhD/Tib2812.
Илмий раҳбар: Алейник Владимир Алексеевич, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Андижон давлат тиббиёт институти. 
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Тошкент тиббиёт академия, DSс.04/30.12.2019.Tib.30.03. 
Расмий оппонентлар: Азимова Севара Баходировна, тиббиёт фанлари доктори, доцент; Бегманов Саттор Аманкулович, тиббиёт фанлари номзоди, доцент.
Етакчи ташкилот: Бухоро давлат тиббиёт институти.
Диссертация йўналиши: амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: қандли диабет беморларида диабетик тўпиқ  синдроми кечишини башорат қилиш ва клиник лаборатор хусусиятлар билан қон томир эндотелийсининг ўсиш омиллари (VEGFA) гени, интерлейкин 6 (IL6) ҳамда ўсма некрози омили α (TNF - α) мутацияларининг ўзаро боғлиқлигини баҳолашни такомиллаштиришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги: 
диабетик тўпиқ синдроми этиопатогенезида қон томир эндотелийсининг ўсиш омиллари (VEGFA) гени, интерлейкин 6 (IL6) ҳамда ўсма некрози омили α (TNF - α) генлари полиморфизмларининг ўрни биринчи марта асосланган; 
диабетик тўпиқ синдроми кузатилган беморларда цитокинлар гени интерлейкин 6 (IL6) ҳамда ўсма некрози омили α (TNF - α) генлари полиморфизмларининг учраши ва диабетик тўпиқ синдроми кечиш вариантларининг инструментал ва клиник–лаборатор кўрсаткичларига боғлиқликда бу генетик полиморфизмларнинг тақсимланиш хусусиятлари исботланган; 
қандли диабетда диабетик тўпиқ синдроми шаклланиши ва тараққий этишида қон томир эндотелийсининг ўсиш омиллари (VEGFA) гени вазифаси танқислиги, унинг даражаси ва прогностик аҳамияти, патология ривожланиши асосида ётувчи ангиогенез жараёнларининг бузилиши ривожланишида VEGFA гени G308A полиморфизмининг мутацион варианти ўрни исботланган; 
диабетик тўпиқ  синдроми кузатилган беморларда касалликни башоратлашда ёмонлашганда ва кечиши тараққий этганда IL6 (С174G), TNF - α (G308A) ва VEGFA(G634C) генлари бир нуклеотидли полиморфизмлар комбинациясининг сезиларли аддитив самараси исботланган. 
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Андижон давлат тиббиёт институти эксперт кенгашининг 2023 йилдаги 31 майдаги 06/12-сон хулосасига кўра (илмий янгиликни бошқа соғлиқни сақлаш муассаларига жорий этиш бўйича Соғлиқни сақлаш вазирлигига Андижон давлат тиббиёт институтининг 2023 йилдаги 31 майдаги 06/12-сонли хати тақдим этилган):
биринчи илмий янгилик: диабет тўпиғи синдроми этиопатогенезида қон томир эндотелийсининг ўсиш омиллари (VEGFA) гени, интерлейкин 6 (IL6) ҳамда ўсма некрози омили α (TNF - α) генлари полиморфизмларининг ўрни биринчи марта асослангани Aндижон давлат тиббиёт институти шифохонаси бўйича (09.11.2022 й.; № 91/1), Aндижон вилоят эндокринологик касалликлар диспансери бўйича (18.11.2022 й.; № 29/1), Aндижон вилояти кўп тармоқли тиббиёт маркази бўйича (14.11.2022 й.; № 34/1), Республика шошилинч тиббий ёрдам илмий маркази Aндижон вилояти филиали бўйича (19.11.2022 й.; № 255/1), Наманган вилояти филиали бўйича (16.11.2022 й.; № 256/13) ҳамда Фарғона вилояти филиали бўйича (19.11.2022 й.; № 257/1) буйруқ билан амалиётга жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: ДТС ривожланишига олиб келадиган кўплаб омилларни аниқлаш бўйича давом этаётган башоратли чора-тадбирлар, клиник белгилар пайдо бўлишидан олдин, беморларнинг аҳволини яхшилашга олиб келадиган шахсийлаштирилган профилактика ва даволаш тадбирлар мажмуасини олдиндан бошлаш, уларнинг ҳаёт сифатини яхшилаш ва ҳалокатли асоратларни камайтиришга эришилган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: тиббий генетик маслаҳат ва пресимптоматик ДНК тести қандли диабет 2-тури ижобий ирсий мойиллиги ва хавф омили бўлган инсонлар учун диабетнинг оғир асоратларни камайтиришга имкон берадиган ДТС ривожланиши учун хавф гуруҳларини ташхислаш натижасида беморларни 14 кунлик стационар даволашга эҳтиёж қолмаслиги ҳисобига 2 660 000 сўм иқтисод қилишга эришилган (Андижон давлат тиббиёт институти шифохонасининг прейскурантига кўра шифохонада 1 кун даволаниш 190 000 сўмни ташкил қилади). Хулоса: ДТС ривожланиш хавфи бўлган аҳолида таклиф этилган текширув усулларидан фойдаланиб, 1 нафар бемор ҳисобига бюджет маблағларни 1 862 000 сўмга ва бюджетдан ташқари маблағларни 798 000 сўмга иқтисод қилиш имконини берган;
иккинчи илмий янгилик: диабет тўпиғи синдроми кузатилган беморларда цитокинлар гени интерлейкин 6 (IL6) ҳамда ўсма некрози омили α (TNF - α) генлари полиморфизмларининг учраши ва диабет тўпиғи синдроми кечиш вариантларининг инструментал ва клиник–лаборатор кўрсаткичларига боғлиқликда бу генетик полиморфизмларнинг тақсимланиш хусусиятлари исботлангани Aндижон давлат тиббиёт институти шифохонаси бўйича (09.11.2022 й.; № 91/1), Aндижон вилоят эндокринологик касалликлар диспансери бўйича (18.11.2022 й.; № 29/1), Aндижон вилояти кўп тармоқли тиббиёт маркази бўйича (14.11.2022 й.; № 34/1), Республика шошилинч тиббий ёрдам илмий маркази Aндижон вилояти филиали бўйича (19.11.2022 й.; № 255/1), Наманган вилояти филиали бўйича (16.11.2022 й.; № 256/13) ҳамда Фарғона вилояти филиали бўйича (19.11.2022 й.; № 257/1) буйруқ билан амалиётга жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: қандли диабет билан хасталанган беморларда IL6 генида  C174G ва TNF - α генида G308A полиморфизмини баҳолаш даволаш сифатини яхшилаш, ампутациялар сонини камайтириш ва беморларнинг ногиронлигининг олдини олишга эришилган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: қандли диабет билан хастланган беморларда ДТС бўйича ампутациялар сонини камайиши натижасида беморларга 2-гуруҳ ногиронлиги тайинланиши эҳтиёж қолмаслиги ҳисобига иқтисод қилишга эришилган (1 нафар 2-гуруҳ ногиронга нафақа пули ойига 747 000 сўмни ташкил қилади). Хулоса: қандли диабет 2-тури кузатилган беморларда IL6 гени C174G полиморфизми ва TNF - α генида G308A полиморфизмини текшириш ДТСнинг олдини олиш ва даволашнинг предектив усуллари ишлаб чиқилиб, 1 нафар 2-гуруҳ ногирон ҳисобига бюджет маблағларини 747 000 сўмга иқтисод қилиш имконини берган;
учинчи илмий янгилик: қандли диабетда диабет тўпиғи синдроми шаклланиши ва тараққий этишида қон томир эндотелийсининг ўсиш омиллари (VEGFA) гени вазифаси танқислиги, унинг даражаси ва прогностик аҳамияти, патология ривожланиши асосида ётувчи ангиогенез жараёнларининг бузилиши ривожланишида VEGFA гени G308A полиморфизмининг мутацион варианти ўрни исботлангани Aндижон давлат тиббиёт институти шифохонаси бўйича (09.11.2022 й.; № 91/1), Aндижон вилоят эндокринологик касалликлар диспансери бўйича (18.11.2022 й.; № 29/1), Aндижон вилояти кўп тармоқли тиббиёт маркази бўйича (14.11.2022 й.; № 34/1), Республика шошилинч тиббий ёрдам илмий маркази Aндижон вилояти филиали бўйича (19.11.2022 й.; № 255/1), Наманган вилояти филиали бўйича (16.11.2022 й.; № 256/13) ҳамда Фарғона вилояти филиали бўйича (19.11.2022 й.; № 257/1) буйруқ билан амалиётга жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: G нинг мавжудлиги аллел ва G634G генотипи диабет тўпиғи  синдроми кузатилган беморларда ДТС ривожланиш хавфини камайтириш, узоқ муддатли шифо бермайдиган оёқ яраларининг шаклланишига олиб келишини олдини олиш  ва даволаш сифати яхшилашга эришилган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: диабет тупик синдроми оғир шаклларининг камайиши натижасида шифохонада бўлиш вақтини 14 кундан 10 кунгача қисқартириб, шифохонада қолиш тўлов миқдори 760 000 сўмга камайтирган (Андижон давлат тиббиёт институти шифохонасининг прейскурантига кўра шифохонада 1 кун қолиш 190 минг сўмни ташкил қилади). Хулоса: қандли диабет билан оғриган беморларда VEGFA генидаги мутацияли полиморфизмларни аниқлаш диабет тўпиғи синдромининг ривожланиши ва авж олиш прогнози бўлиб, ДТС билан оғриган беморларда диагностика, профилактика ва даволашга индивидуал ёндашувлар ишлаб чиқилиб, бюджет маблағларини 532 000 сўмга ва бюджетдан ташқари маблағларни 228 000 сўмга иқтисод қилиш имконини берган;
тўртинчи илмий янгилик: диабет тўпиғи синдроми кузатилган беморларда касалликни башоратлашда ёмонлашганда ва кечиши тараққий этганда IL6 (С174G), TNF - α (G308A) ва VEGFA(G634C) генлари бир нуклеотидли полиморфизмлар комбинациясининг сезиларли аддитив самараси исботлангани Aндижон давлат тиббиёт институти шифохонаси бўйича (09.11.2022 й.; № 91/1), Aндижон вилоят эндокринологик касалликлар диспансери бўйича (18.11.2022 й.; № 29/1), Aндижон вилояти кўп тармоқли тиббиёт маркази бўйича (14.11.2022 й.; № 34/1), Республика шошилинч тиббий ёрдам илмий маркази Aндижон вилояти филиали бўйича (19.11.2022 й.; № 255/1), Наманган вилояти филиали бўйича (16.11.2022 й.; № 256/13) ҳамда Фарғона вилояти филиали бўйича (19.11.2022 й.; № 257/1) буйруқ билан амалиётига жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: таклиф этилган генлардаги мутациялар текширилиши, беморда ўрганилаётган генлардаги мутацияларни баҳолашда ДТС шаклланишини юқори аниқлик билан тахмин қилиш имконини бериб, хасталикни эрта ташхислаш орқали даволаш сифатини яхшилаган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: қандли диабет билан хастланган беморларда диабет тўпиғи синдромини эрта ташхислаш ва олдини олиш натижасида беморларни 14 кунлик стационар даволашга эҳтиёж қолмаслиги ҳисобига 2 660 000 сўм иқтисод қилишга эришилган (Андижон давлат тиббиёт институти шифохонасининг прейскурантига кўра шифохонада 1 кун даволаниш 190 000 сўмни ташкил қилади). Хулоса: қандли диабет билан хастланган беморларда "ген-ген" ўзаро таъсирини ҳисобга олган ҳолда, диабет тўпиғи синдромининг пайдо бўлиши учун ишлаб чиқилган хавф алгоритмидан фойдаланиб, 1 нафар бемор ҳисобига бюджет маблағларни 1 862 000 сўмга ва бюджетдан ташқари маблағларни 798 000 сўмга иқтисод қилиш имконини берган.