Тажибаева Лайло Рустамовнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар. 
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Водий шароитида ўпканинг сурункали обструктив касаллигини тарқалиши, фармакоэпидемиологияси ва профилактикасининг тиббий – экологик илмий асослари”, 14.00.43 – Профилактик тиббиёт (тиббиёт фанлари). 
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2022.2.PhD/Tib2988.
Илмий раҳбар: Мамасолиев Нематжон Солиевич, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Андижон давлат тиббиёт институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Андижон давлат тиббиёт институти, DSc.04/30.12.2019.Tib.95.02.
Расмий оппонентлар: Зохидова Машхура Зиёматовна, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Салохиддинов Зухриддин Салохиддинович, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Тошкент тиббиёт академияси.
Диссертациянинг йўналиши: амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: Фарғона водийси шароитида ўпканинг сурункали обструктив касаллигини тарқалиши, фармакоэпидемиологияси ва профилактикасининг тиббий – экологик илмий асосларини аниқлашдан иборат.    
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бора кўп йиллик проспектив эпидемиологик тадқиқотда ўпканинг сурункали обструктив касаллигининг эпидемиологик тавсифлари ўрганилди ва водий шароитида касаллик шаклланишининг ҳудудий механизмлари исботланган;
илк бора 10 йиллик эпидемиологик мониторингда ўпканинг сурункали обструктив касаллигининг ташқи ва ички хатар омиллари ўрганилди, ўзгариб бориши тенденцияларини Фарғона водийси шароитидаги ажралиб турадиган қирралари аниқланган;
илк бора Фарғона водийсининг экологик тафсилотини хисобга олиб ўпканинг сурункали обструктив касаллигини хатар омилларига боғликлиги даражалари ўрганилди ва унинг ҳудудий устуворлик қилувчи “кучли”, “ўртача” ва “паст” даражада таъсирини ўтказувчи эпидемиологик патоген шароитлари аниқланган;
илк бора проспектив экоэпидемиологик тадқиқотда ўпканинг сурункали обструктив касаллигининг келиб чиқиши ва авжланиб бориб асоратланишини маҳаллий саноат ишлаб чиқаришнинг ноорганик, органик ва биологик табиатли зарарли (хатар) омилларига боғлиқлиги аниқланган;
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. 
Андижон давлат тиббиёт институти эксперт кенгашининг 2023 йил 31 майдаги 06/6 -сон хулосасига кўра:
проспектив эпидемиологик тадқиқотда ўпканинг сурункали обструктив касаллигини эпидемиологик тавсифи ўрганилган, бунинг натижасида Фарғона водийси шароитида ушбу касалликни шаклланишининг худудий механизмлари исботлаб берилган. Республика шошилинч тиббий ёрдам марказининг Наманган филиали бўйича  23.11. 2023 йилдаги  419 сонли буйруқ хамда Республика ихтисослаштирилган терапия илмий – амалий тиббиёт марказининг Андижон филиали бўйича  23.11.2022 йилдаги  421 сонли буйруқ ва Наманган вилоят кўп тармоқли тиббиёт маркази  23.11.2022 йилдаги  420 сонли буйруқ билан амалиётига жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги таклиф этилган профилактика алгоритми ва комплекс ёндашувли скринингдан фойдаланиш ЎСОКни барвақт прогнозлаш, ташхислаш ва даволаш сифатини яхшилаган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: 1) ЎСОКни оддий  ва самарали бўлган эпидемиологик – сўровномали текширув усули орқали аниқланиши ва/ёки бошқа қўшимча хамда қимматбаҳо текширувлардан фойдаланмаслик ҳисобига иқтисод қилинган; 2) ЎСОК нафақат пульмонолог, балки бошқа мутахасислар (умумий амалиёт шифокори, тиббий бригада аъзолари, терапевт, эндокринолог, кардиолог ва б.қ.) томонидан хам осон ташхисланади, яъни унга махсус тайёрланган пульмонолог – шифокорнинг кераги йўқлиги исботланиб, ортиқча сарф харажатлар билан янги кадр тайёрлашни шарт  эмаслиги ҳисобига иқтисод қилишга эришилган. Хулоса: ишлаб чиқилган ЎСОКни аниқлашнинг эпидемиологик ва клиникик – экологик тизими ушбу касалликнинг континууми билан боғлиқ талофотларни (бевақт ўлим, касалхонага такроран тушиш, давомли даволаниш, ногирон бўлиб қолиш, касбий малакани йўқотиш) 3 баробарга камайтирган ёки хар бир беморга сарфланадиган бюджет ва бюджетдан ташқари маблағларни иқтисод қилишни уч мартага ошириш имконини берган. Хар бир бемордан ўртача 750000 минг сўмга етиб шифохонанинг бюджет маблағларини тежаб қолиш имконини берган. 
кўп йиллик эпидемиологик мониторингда ЎСОКни ташқи ва ички хатар омиллари аниқланган, ўзгариб бориши тенденцияларини Фарғона водийси шароитидаги ажралиб турадиган хос жиҳатлари исботланган. Республика шошилинч тиббий ёрдам марказининг Наманган филиали бўйича  23.11. 2023 йилдаги  419 сонли буйруқ хамда Республика ихтисослаштирилган терапия илмий – амалий тиббиёт марказининг Андижон филиали бўйича  23.11.2022 йилдаги  421 сонли буйруқ ва Наманган вилоят кўп тармоқли тиббиёт маркази  23.11.2022 йилдаги  420 сонли буйруқ билан амалиётига жорий этилган Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги ЎСОКни ўрганишда эпидемиологик усулни қўлланилиши орқали касалликни бошланғич босқичида ташхислаш орқали касбий махоратни йўқотишни камайишига (85 %) эришилган ва меҳнат қобилиятини йўқотмасдан яшаш даражасини беморларда 25,0 фоизга ошириш имкони яратилган. ЎСОКни назорат қилиш сифати яхшиланган (90 %). Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги эпидемиологик мониторингда ЎСОК хатар омилларини барвақт аниқланиши ва назорати таъминланиши сабабли беморларни шифохонага тушишини кескин камайишига эришилган ва/ёки беморнинг шифохонада қолиш муддатини қисқартириш имкони берилган. Натижада хар бир беморга шифохонани бюджет маблағидан 1 та ЎСОК билан беморда 470 мингдан 550 минг сўмгача, бюджетдан ташқариги маблағдан бўлса 200 минг сўмни тежаб қолиш/иқтисод қилиш имконини берган. Хулоса: ЎСОКнинг хатар омилларини бошқариш ва назорат қилиш тизимини тўғри ўтказиш ишлаб чиқилиб жами бемор хисобига бюджет маблағларини 814 млн 550 000 сўмгача ва бюджетдан ташқари маблағларни эса 22 000 000 сўмга тежаб қолиш имкони берилган.
Фарғона водийсининг экологик тафсилотини    хисобга    олиб   ЎСОКни     хатар    омилларига    боғлиқлиги даражалари аниқланган ва касалликнинг худудий устуворлик қилувчи “кучли”, “ўртача” ва “паст” даражали таъсирини ўтказувчи патоген шароитлар исботланиб хамда изоҳланиб берилган. Республика шошилинч тиббий ёрдам марказининг Наманган филиали бўйича  23.11. 2023 йилдаги  419 сонли буйруқ хамда Республика ихтисослаштирилган терапия илмий – амалий тиббиёт марказининг Андижон филиали бўйича  23.11.2022 йилдаги  421 сонли буйруқ ва Наманган вилоят кўп тармоқли тиббиёт маркази  23.11.2022 йилдаги  420 сонли буйруқ билан амалиётига жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат:  эпидемиологик экоскрининг негизида ишлаб чиқилган «Экопрофилактика дастури» ЎСОКни ахоли орасида барвақт аниқлаш ва даволаш ишлари самарасини 4 баробарга оширган, ташхисий самарадорликни 73 фоизга ортдирган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: 1) ЎСОК билан беморни шифохонага тушиш сони 100 % камайтирилган ва бу билан бюджет маблағлари хар бир бемор хисобига 470 мингдан 550 минг сўмгача иқтисод қилинган, умумий тадқиқотга жалб қилинса беморлар сонидан келиб чиқилса салкам 1 млрдга етиб иқтисодий самарадорликка эришиш имкони берилган. 2) беморларни шифохонадан ташқариги даври учун кетадиган бюджетдан ташқариги маблағлар (ташхисот ва даволаниш учун), ЎСОК тўлиқ назорат қилинганлиги учун, бир кунга хисобидан камайтирилган (1 кунга ўртача 200 000 минг сўмлик дори воситалари сарфланади). Хулоса: экопатоген омилларни эрта бартараф этиш чора тадбирларини ишлаб чиқиш ва амалиётда қўлланилиши 1 нафар бемор хисобига бюджет ва бджетдан ташқариги маблағларни 750 000 сўмга иқтисод қилиш имконини берган.
тадқиқотда илк бора Фарғона водийси учун ЎСОКнинг тиббий – экологик картографияси ишлаб чиқилган ва унинг самарадорлиги исботланган. Республика шошилинч тиббий ёрдам марказининг Наманган филиали бўйича  23.11. 2023 йилдаги  419 сонли буйруқ хамда Республика ихтисослаштирилган терапия илмий – амалий тиббиёт марказининг Андижон филиали бўйича  23.11.2022 йилдаги  421 сонли буйруқ ва Наманган вилоят кўп тармоқли тиббиёт маркази  23.11.2022 йилдаги  420 сонли буйруқ билан амалиётига жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги водий шароитида 95 % холларда ЎСОКни келиб чиқишини «экоифлосланиш» омилларига боғлиқ бўлиши исботланган. Асосий экоомиллар бўлиб холорорганик бирикмаларни, кремнийни, кадмийни ва органик чангларни атроф муҳитга 0,3 процентдан то 1,0 процентгача етиб ортиқ чиқарилиши изоҳланган ва исботланган «ЎСОКнинг тиббий – экологик картографияси» ишлаб чиқилган, натижада экопредиктив ва экопревентив фаолиятни амалга оширилиши даволаш ва профилактика жараёнини 95 %га яхшиланган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: 1) ишлаб чиқилган хронобиологик, хронотерапевтик ва хронопрофилактик тавсиялар, дастурлар ЎСОКни келиб чиқиш хавфини 3 баробарга етиб камайтириб иқтисодий самара олишни хар бир бемор хисобига 1 млн 650 минг сўмга кўтариш имкони берилган (беморларни шифохонага тушишларини камайтириш хисобига); 2) шифохонагача босқичда ЎСОКни асосан даволаш ёки профилактика қилиш хисобига дори – дармон кам талаб этилган ёки умуман ишлатилмаган. Хулоса: ЎСОКни экохронобиологик, экотерапевтик ва экохронопрофилактик дастур/тавсиялари касалликка нисбатан номақбул эпидемиологик шароитлар “туғдирадиган” ойлар хавфини мартда (13,2 %га), апрелда (10,6 %га) ва декабрда (10,4 %га), жами 3 баробарга камайтириши исботланган. Бунинг натижасида 1 нафар бемор хисобига бюджет маблағларини 470 000 сўмга ва бюджетдан ташқари маблағларни эса 160 мингдан 200 000 сўмгача тежаб қолиш имконини яратган.