Арсланов Отабек Улугбековичнинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Протез қилингунгача ва қилингандан сўнг тиш қатори нуқсонларида тиш-жағ тизимини компенсатор мослашув механизмлари», 14.00.21-Стоматология, 14.00.36-Аллергология ва Иммунология (тиббиёт фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2020.2.DSc/Tib426.
Илмий маслахатчилар: Ирсалиев Хуснитдин Ибрагимович, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Ирсалиева Фатима Хуснитдиновна, тиббиёт фанлар доктори, доцент. 
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент Давлат стоматология институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Тошкент давлат стоматология институти DSc04/30.12.2019.Тib.59.01.
Расмий оппонентлар: Хабилов Нигман Лукманович, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Ахмедова Холида Юлдашевна, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Рузуддинов Саурбек Рузуддинович, тиббиёт фанлари доктори, профессор (Қозоғистон Республикаси); 
Етакчи ташкилот: Адена университети (Испания).
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: ортопедик даволаш сифати ва самарадорлигини ошириш учун тиш қаторлари нуқсонларида юзага келадиган тиш-жағ тизимдаги компенсатор-мослашув механизмларнинг асосий қонуниятларини ўрганишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
узоқ муддатли адентия тиш қаторлари нуқсонларини ортиши билан биргаликда кузатилганида чайнов мушакларининг гипертонусини ривожланиши билан юқори биоэлектрик фаолликни шаклланишига кўмаклашиши ва электромиографик тадқиқотлар маълумотлари бўйича функционал тавсифномасининг ҳаққоний фарқини акс эттириши аниқланган;
тиш қаторларининг ўрта ва катта нуқсонларини оғиз бўшлиғи иммунологик гемостаз, яъни иммуноглобулинлар (IgA, IgM, IgG, sIgA) фаоллигига салбий таъсири исботланган ва оғиз суюқлигидаги цитокинлар (ИЛ-1β, ИЛ-8, ФНО-α, ИЛ-10) миқдорини 3 баробар ошиши протезни травматик генези ва натижада ривожланган яллиғланиш жараёни оқибатида антиген юкламани ортишидан далолат бериши исботланган;
олинмайдиган тиш протезлари билан протезлашдан сўнг тиш-жағ тизимининг компенсатор-мослашув механизмлари протезлашнинг барча муддатларида функционал параметрларнинг тезда тикланиши ва қисман олинадигантиш протезлари билан протезлашда эрта муддатларда қисман тикланиш тенденциясига эгалиги исботланган; 
протезлашдан кейин беморларда иммун статус кўрсаткичларининг компенсатор-мослашув ўзгаришлари протезларнинг травматик ва токсико-аллергик таъсири туфайли оғиз бўшлиғи микробиоценозининг бузилишига жавобан уларнинг реактивлигидаги фарқлар билан боғлиқлиги аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Тошкент давлат стоматология институти эксперт кенгашининг 2023 йил 19 майдаги №04-Х/3 сон хулосасига кўра (илмий янгиликларни бошка соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича Соғлиқни сақлаш вазирлигининг 2022 йил 30 августдаги 8н-р/445-сон хулоса асосида): 
Узоқ муддатли адентия тиш қаторлари нуқсонларини ортиши билан биргаликда кузатилганида чайнов мушакларининг гипертонусини ривожланиши билан юқори биоэлектрик фаолликни шаклланишига кўмаклашиши ва электромиографик тадқиқотлар маълумотлари бўйича функционал тавсифномасининг ҳаққоний фарқини акс эттириши аниқланган. Илмий янгиликнинг аҳамияти: тадқиқот натижаларининг илмий аҳамияти олинган натижалар юз-жағ соҳаси аъзаларининг клиник, функционал ҳолати ҳусусиятларини батафсил таҳлили ҳисобига тиш қаторлари нуқсонларини протезлаш бўйича қўйилган вазифаларни ҳал қилишдаги муҳим ҳиссаси аниқланди. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: олинган илмий натижалар соғлиқни сақлаш амалиётига, жумладан “1-стоматологик поликлиника” ДУК  ва “5-стоматологик поликлиника” ДУК амалий фаолиятига тадбиқ этилган, Соғлиқни сақлаш вазирлигининг 2022 йил 30 августдаги 8н-з/445-сонли хулосаси. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат бўлган: компенсатор мослашув механизмларнинг олдини олиш учун тиш қаторлари нуқсонларини ортопедик даволашни тиш олингинидан сўнг эрта даврларда ўтказиш лозимлиги аниқланган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат бўлган: Олинмайдиган кўприксимон протезларни ишлаб чиқариш учун харажатлар ўртача 3.300.000 сўмни ташкил этади. Олинадиган протезларни ишлаб чиқариш учун ўртача 10.000.000 сўм сарфланади. Рухсат этилган протезлардан фойдаланишнинг ўртача давомийлиги 7-9 йил ва олинадиган протезлар давомийлиги ўртача 3-5 йилни ташкил этади. Хулоса: ўтказилган муолажалар самарадорлигини объектив баҳолаш ва назорат қилиш учун хизмат қиладиган электромиография усулидан фойдаланган ҳолда тиш-жағ тизими касалликларини ташхислашда ижобий натижаларга эришилади, сўнгра ортопедик даволаниш тадбиқ этилади. Илмий янгиликдан кенгайтирилган ҳолда фойдаланиши: “Протез қилингунгача ва қилингандан сўнг тиш қатори нуқсонларида тиш-жағ тизимини компенсатор мослашув механизмлари” мавзусида илмий янгиликларни бошка соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича Соғлиқни сақлаш вазирлигига ТДСИ ректори томонидан 2022 йил 16 июлдаги №01-1008-сонли юборилган хатга жавобан 2022 йил 30 августдаги 8н-р/445-сонли маълумотномаси билан хулоса такдим этилган. 
Тиш қаторларининг ўрта ва катта нуқсонларини оғиз бўшлиғи иммунологик гемостаз, яъни иммуноглобулинлар (IgA, IgM, IgG, sIgA) фаоллигига салбий таъсири исботланган ва оғиз суюқлигидаги цитокинлар (ИЛ-1β, ИЛ-8, ФНО-α, ИЛ-10) миқдорини 3 баробар ошиши протезни травматик генези ва натижада ривожланган яллиғланиш жараёни оқибатида антиген юкламани ортишидан далолат бериши исботланган. Илмий янгиликнинг аҳамияти: Тадқиқот натижаларининг илмий аҳамияти олинган натижалар юз-жағ соҳаси аъзаларининг клиник, иммунологик ҳолати ҳусусиятларини батафсил таҳлили ҳисобига тиш қаторлари нуқсонларини протезлаш бўйича қўйилган вазифаларни ҳал қилишдаги муҳим ҳиссаси, тиш қаторлари нуқсонларини комплекс даволаш ва жағ соҳасида нуқсон ва патологиялари бўлган беморларга ортопедик протезларни танлашда шифокорнинг тактикаси илмий асосланганлиги хисобланади. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: олинган илмий натижалар соғлиқни сақлаш амалиётига, жумладан “1-стоматологик поликлиника” ДУК ва “5-стоматологик поликлиника” ДУК амалий фаолиятига тадбиқ этилган, Соғлиқни сақлаш вазирлигининг 2022 йил 30 августдаги 8н-з/445-сонли хулосаси. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат бўлган: олинмайдиган ва олинадиган протезлар билан протезланган беморларнинг оғиз суюқлигини (тупуригини) комплекс иммунологик баҳолашнинг таклиф қилинган усули сезиларли фарқни кўрсатди. Иммунологик тадқиқотлар шуни кўрсатдики, кичик нуқсонларни протезлашдан кейин дентоалвеоляр тизимдаги компенсацион-адаптив механизмлар протезнинг барча босқичларида функционал параметрларни тезда тиклашга қодир. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат бўлган: ушбу банд амалиётига аҳамиятга эга ва олинган натижалар ишлаб чиқилган услубий тавсияларда акс этадиган. Илмий янгиликдан кенгайтирилган ҳолда фойдаланиши “Тиш қаторлари нуқсонларида ва протезлашдан кейин сўлакнинг иммунологик кўрсаткичлари” номли услубий тавсияномаси тасдиқланган, Соғлиқни сақлаш вазирлигининг 2022 йил 21 июлдаги 8н-р/819-сонли маълумотномаси.  
Олинмайдиган тиш протезлари билан протезлашдан сўнг тиш-жағ тизимининг компенсатор-мослашув механизмлари протезлашнинг барча муддатларида функционал параметрларнинг тезда тикланиши ва қисман олинадигантиш протезлари билан протезлашда эрта муддатларда қисман тикланиш тенденциясига эгалиги исботланган. Илмий янгиликнинг аҳамияти: компенсатор-мослашув механизмларни ошириш учун ортопедик протезлаш жараёнида чайнов мушакларининг функционал машқларини қўллаш лозимлиги исботланган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: олинган илмий натижалар соғлиқни сақлаш амалиётига, жумладан “1-стоматологик поликлиника” ДУК ва “5-стоматологик поликлиника” ДУК амалий фаолиятига тадбиқ этилган, Соғлиқни сақлаш вазирлигининг 2022 йил 30 августдаги 8н-з/445-сонли хулосаси. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат бўлган: олинмайдиган ва олинадиган протезлар билан протезланган тиш нуқсонлари бўлган беморларда комплекс баҳолашнинг таклиф қилинган усули сезиларли фарқни кўрсатди. Функционал тадқиқотлар шуни кўрсатдики, кичик нуқсонларни протезлашдан кейин дентоалвеоляр тизимдаги компенсацион-адаптив механизмлар протезнинг барча босқичларида функционал параметрларни тезда тиклашга эришилди. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат бўлган: ўтказилган муолажалар самарадорлигини объектив баҳолаш ва назорат қилиш учун хизмат қиладиган усулидан фойдаланган ҳолда тиш-жағ тизими касалликларини ташхислашда ижобий натижаларга эришилади, сўнгра ортопедик даволаниш тадбиқ этилади. Хўлоса: Олинмайдиган кўприксимон протезларни ишлаб чиқариш учун харажатлар ўртача 3.300.000 сўмни ташкил этади. Олинадиган протезларни ишлаб чиқариш учун ўртача 10.000.000 сўм сарфланади. Олинмайдиган протезлардан фойдаланишнинг ўртача давомийлиги 7-9 йил ва олинадиган протезлар давомийлиги ўртача 3-5 йилни ташкил этади. Илмий янгиликдан кенгайтирилган ҳолда фойдаланиши: “Протез қилингунгача ва қилингандан сўнг тиш қатори нуқсонларида тиш-жағ тизимини компенсатор мослашув механизмлари” мавзусида илмий янгиликларни бошка соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича Соғлиқни сақлаш вазирлигига ТДСИ ректори томонидан 2022 йил 16 июлдаги №01-1008-сонли юборилган хатга жавобан 2022 йил 30 августдаги 8н-р/445-сонли маълумотномаси билан хулоса такдим этилган. 
Протезлашдан кейин беморларда иммун статус кўрсаткичларининг компенсатор-мослашув ўзгаришлари протезларнинг травматик ва токсико-аллергик таъсири туфайли оғиз бўшлиғи микробиоценозининг бузилишига жавобан уларнинг реактивлигидаги фарқлар билан боғлиқлиги аниқланган. Илмий янгиликнинг аҳамияти: Тадқиқот натижаларининг илмий аҳамияти олинган натижалар юз-жағ соҳаси аъзаларининг клиник, иммунологик ҳолати ҳусусиятларини батафсил таҳлили ҳисобига тиш қаторлари нуқсонларини протезлаш бўйича қўйилган вазифаларни ҳал қилишдаги муҳим ҳиссаси, тиш қаторлари нуқсонларини комплекс даволаш ва жағ соҳасида нуқсон ва патологиялари бўлган беморларга ортопедик протезларни танлашда шифокорнинг тактикаси илмий асосланганлиги хисобланади. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: олинган илмий натижалар соғлиқни сақлаш амалиётига, жумладан “1-стоматологик поликлиника” ДУК ва “5-стоматологик поликлиника” ДУК амалий фаолиятига тадбиқ этилган, Соғлиқни сақлаш вазирлигининг 2022 йил 30 августдаги 8н-з/445-сонли хулосаси. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат бўлган: олинмайдиган ва олинадиган протезлар билан протезланган тиш нуқсонлари бўлган беморларда комплекс баҳолашнинг таклиф қилинган усули сезиларли фарқни кўрсатди. Функционал тадқиқотлар шуни кўрсатдики, кичик нуқсонларни протезлашдан кейин дентоалвеоляр тизимдаги компенсацион-адаптив механизмлар протезнинг барча босқичларида функционал параметрларни тезда тиклашга эришилди. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат бўлган: олинмайдиган протезлардан фойдаланишнинг ўртача давомийлиги 7-9 йил ва олинадиган протезлар давомийлиги ўртача 3-5 йилни ташкил этади. Олинмайдиган кўприксимон протезларни ишлаб чиқариш учун харажатлар ўртача 3.300.000 сўмни ташкил этади. Олинадиган протезларни ишлаб чиқариш учун ўртача 10.000.000 сўм сарфланади. Хўлоса: ўтказилган муолажалар самарадорлигини объектив баҳолаш ва назорат қилиш учун хизмат қиладиган усулидан фойдаланган ҳолда тиш-жағ тизими касалликларини ташхислашда ижобий натижаларга эришилади, сўнгра ортопедик даволаниш тадбиқ этилади. Илмий янгиликдан кенгайтирилган ҳолда фойдаланиши: “Протез қилингунгача ва қилингандан сўнг тиш қатори нуқсонларида тиш-жағ тизимини компенсатор мослашув механизмлари” мавзусида илмий янгиликларни бошка соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича Соғлиқни сақлаш вазирлигига ТДСИ ректори томонидан 2022 йил 16 июлдаги №01-1008-сонли юборилган хатга жавобан 2022 йил 30 августдаги 8н-р/445-сонли маълумотномаси билан хулоса такдим этилган.