Шарафова Инобат Ахмеджоновнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Болаларда юз нерви невропатияси касаллигида реабилитацион тадбирларни оптималлаштириш», 14.00.12 – Тиббий реабилитология (тиббиёт фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2020.3.PhD/Tib1424.
Илмий раҳбар: Мавлянова Зилола Фархадовна, тиббиёт фанлари доктори, доцент.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Самарқанд давлат тиббиёт университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Республика спорт тиббиёти илмий-амалий маркази, Phd.10/30.12.2019.Tib.69.01.
Расмий оппонентлар: Садикова Гулчеҳра Кабуловна, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Бутко Дмитрий Юрьевич, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот номи: РФ ССВ ФДБО ТМ “Приволжск тадқиқот тиббиёт университети”.
Диссертациянинг йўналиши: амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади юз нерви невропатияси билан оғриган болаларда нейрофизиологик ва нейровизуализацион бузулишларни ҳисобга олган ҳолда  реабилитацион чора-тадбирлар ва уларни прогнозлашни оптималлаштиришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
прозопарезнинг оғирлик даражасини ва реабилитация жараёнининг динамик кўрсаткичларини аниқроқ баҳолаш учун House-Brackmann сифат шкаласи билан бир қаторда, юз ҳаракати симметриясини баҳолаш учун ўзгартирилган Ноттингем тизимидан фойдаланиш, ҳамда электронейромиографик ва нейросонографик текшириш усуллари ўтказиш зарурлиги асосланган;
юз нерви невропатияси мавжуд болаларда электронейромиостимуляция кинезиотейплаш билан биргаликда қўлланилганда патологик марказда декомпрессияни кучайиши натижасида тўқималарда микроцикуляцияни яхшиланиши, яллиғланиш медиаторларини камайиши юзнинг мимик мушакларида контрактура ва синкинезияларни ривожланишини олдини олишга олиб келиши аниқланган;
юз нерви невропатияси билан оғриган болаларга анъанавий даволаш усулига қўшимча электронейромиостимуляция ва кинезиотейплашни биргаликда қўллаш орқали реабилитация чора-тадбирлари тактикаси оптималлаштирилган;
юз нерви невропатияли болаларда реабилитация босқичларида такомиллаштирилган даволаш комплекс дастурини қўллаш натижасида ўтказилган тикланиш жараёнининг давомийлигини 1,5 бараварга қисқариши аникланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши:
Самарқанд давлат тиббиёт университети эксперт кенгашининг 2023 йил 2 июндаги 18-сон хулосасига кўра (илмий янгиликларни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича Соғлиқни сақлаш вазирлиги Самарқанд тиббиёт университетидан Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлигига  2021 йил 11 декабрда 3853-сонли хати юборилди):
биринчи илмий янгилик: 6 балли House-Brackmann шкаласи ва реабилитация босқичларида ишлатиладиган юз ҳаракати симметриясини баҳолаш учун Ноттингем тизими юз симметриясини сифатли ва миқдорий баҳолаш ва прозопарезнинг оғирлигини баҳолаш имконини берди. Реабилитация жараёнининг босқичларида юз нерви невропатиясининг намоён бўлишини динамик баҳолаш давомида юз мушаклари томонидан физиологик ҳолатни йўқотилиши (осилиб туриши) ва контрактураларнинг ривожланиши кўринишидаги асоратлар пайдо бўлишининг олдини олиш учун зарурдир. Болаларда юз нерви невропатиясини (ЮНН) ташхислаш алгоритми ва юз нерви невропатияси бўлган болаларни реабилитация қилиш усули бўйича тадқиқотларнинг илмий натижалари Самарқанд вилоят реабилитация даволаш шифохонаси ва Навоий вилоят реабилитация ва ногиронларни протезлаш маркази клиник амалиётига жорий этилди (Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлигининг 18 йил 2022 майдаги 8 рақамли/73 хулосаси). Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: болаларда ЮНН туфайли юз мушакларининг шикастланиши диагностикасини оптималлаштиришнинг ишлаб чиқилган усули ва контрактуралар кўринишидаги мумкин бўлган асоратларнинг олдини олиш учун етарли реабилитация дастурини танлаш клиник ва неврологик кўринишларни тенглаштиришга, касалликнинг натижасини аниқлайдиган ва иқтисодий самарадорликни оширадиган нейрофизиологик ва нейровизуал кўрсаткичларни тиклашга ёрдам беради. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагича: мушак – фасциал сегментини моделлаштириш учун ишлаб чиқилган модификацияланган рефлекс усулининг самарадорлиги- нейровизиул ва нейрофизиологик тадқиқотлар маълумотларига асосланган, болаларда юз нерв невропатиясида юз мушакларининг физиологик ҳолатини йўқотишининг олдини олиш учун кинезиотейплашда умумий иқтисодий самарадорлик ҳар бир бемор учун йилига 3 532 500 сўмни ташкил этади. Хулоса: ЮНН билан оғриган беморларни реабилитация қилишда ишлаб чиқилган усуллари учта бемор учун йилига 10 597 500 сўмгача бўлган иқтисодий самарадорликни ҳисоблаш имконини беради, бу эса уйда кинезиотейплашдан фойдаланиш имконияти туфайли йилига касалхонага ётқизиш сонига таъсир қилади.
иккинчи илмий янгилик: йўқотилган функцияларни эрта тиклаш, юзага келиши мумкин бўлган асоратлар ва рецидивларнинг олдини олиш учун нейроид шаклдаги биполяр импулс оқимини киритиш ва мушак-фасциал сегментини моделлаштириш билан ЮНН бўлган болалар учун кенг қамровли реабилитация дастури амалга оширилди; нейрофизиологик ва нейрофункционал тадқиқот усулларидан фойдаланган ҳолда таклиф қилинган кенг қамровли диагностика дастури нейроид шаклдаги биполяр импулс оқимини киритиш реабилитация самарадорлик имконини беради. Болаларда юз нерви невропатиясини (ЮНН) ташхислаш алгоритми ва юз нерви невропатияси бўлган болаларни реабилитация қилиш усули бўйича тадқиқотларнинг илмий натижалари Самарқанд вилоят реабилитация даволаш шифохонаси ва Навоий вилоят реабилитация ва ногиронларни протезлаш маркази клиник амалиётига жорий этилди (Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлигининг 18 йил 2022 майдаги 8 рақамли/73 хулосаси). Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагича: олинган натижалар ЮНН бўлган болаларда тақдим этилган биомаркерлар натижа ва мумкин бўлган асорат шаклларини прогнозлаш қилиш учун фойдаланиш имкониятини беради. ЮНН билан оғриган беморларни реабилитация қилишнинг ишлаб чиқилган усуллари касалликнинг кечишига қараб клиник ва неврологик кўринишларни яхшилашга, нейрофизиологик ва нейровизиуал кўрсаткичларини тиклашга ёрдам беради. Жорий этилган диагностика усуллари радиацион зўриқиш йўқлиги, одатда ҳаммабоплиги, катта моддий харажатларни талаб қилмаслиги ва болалар саломатлиги учун зарарсизлиги, реабилитация самарадорлигини аниқлаш учун бир неча фойдаланиш имконини беради. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагича: патологик жараённинг регрессияси ва мотор функцияларини тиклаш, хавф омилларини ҳисобга олган ҳолда юз нерви невропатияси бўлган болаларда юз мушакларининг контрактураси ва синкинезияси каби мотор бузилишларининг олдини олиш қуйидагиларни аниқлади: касалхонада ётиш кунларини 9,5 кундан 7 кунгача қисқартириши, йилига болаларни касалхонага ётқизиш сонини камайтириши; ётоқ кунлари сонининг камайиши туфайли ишлатиладиган дорилар сони камайишига (кунига дори-дармонларга ўртача ҳаражатлар 78000) эришилади. Хулоса: мазкур вазиятда 9,5 кун (741 000 сўм) дан 7 (546 000 сўм) кунгача дори-дармон ҳаражатларини 78 000 сўмга қисқартирилиши билан бир кунда 195 000 сўм иқтисодий самара беради.
учинчи илмий янгилик: касалликнинг кечиши бошқариш ва прогнозлаш ЭНМГкф маълумотларини киритиш ва нейросонографик техникадан фойдаланган ҳолда юз нервини визуализация қилиш билан юз нерви невропатияси бўлган болаларда таъсирланган периферик юз мушакларини ЭНМГ тадқиқ қилиш усуллари динамик кузатиш билан реабилитация жараёнини коррекциялаш имкон беради. Болаларда юз нерви невропатиясини (ЮНН) ташхислаш алгоритми ва юз нерви невропатияси бўлган болаларни реабилитация қилиш усули бўйича тадқиқотларнинг илмий натижалари Самарқанд вилоят реабилитация даволаш шифохонаси ва Навоий вилоят реабилитация ва ногиронларни протезлаш маркази клиник амалиётига жорий этилди (Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлигининг 18 йил 2022 майдаги 8 рақамли/73 хулосаси). Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагича: юз нерви НСГ ва ЭНМГ кўрсаткичларининг ўзаро боғлиқлиги ва корреляцион таҳлилини ROC таҳлили орқали ЮНН натижалари билан таққослаганда ўрганиш БСЎ (юзнинг диаметри БСЎ чиқишидаги энг қалин қисмида 1,1 мм дан ортиқ) нерв диаметри параметрларида меъёрдан четга чиқиш гипотезасини тасдиқлади ва МР жавоблари билан ЭНМГкф касалликнинг ноқулай натижаси маркерлари бўлиши мумкин. Касалликнинг ижобий натижаси билан нервнинг диаметри БСЎ нинг энг қалин қисмида 1,0 мм дан ошмаслиги керак, бу соҳада 1,7 мм дан юқори қалинлашувни аниқлаш касалликнинг ноқулай натижасини кўрсатиши мумкин, бу яллиғланиш шишининг ривожланиши ва кейинчалик нервда шиш пайдо бўлиши билан боғлиқ бўлади. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагича: бир бемор учун реабилитация жараёнини ташхислашнинг ушбу усули қуйидагича бўлди: мушак-фасциал сегментини моделлаштиришда қўлланиладиган усул кинезиотейплаш кийишни ўз ичига олганлиги сабабли умумий реабилитация харажатларини камайтиради (ҳафтада бир марта мутахассис реабилитологга ташриф буюради). Шу билан бирга, реабилитологнинг дастлабки маслаҳати 65 000 сўмни ташкил етади, иккинчи консултация бепул бўлиб, бу касалхонага ётқизиш учун 65 000 сўм иқтисодий самарадорликка эришиш имконини беради. Йилига 3 марта касалхонага ётқизиш билан иқтисодий самарадорлик йилига 195 000 сўмни ташкил этади. Хулоса: ушбу тадқиқотнинг жорий қилиниши давлат бюджетига йилига 195 000 сўмлик иқтисодий самарадорликка эришиш имконини беради.
тўртинчи илмий янгилик: йўқолган функцияларни эрта тиклаш, юзага келиши мумкин бўлган асоратларнинг олдини олиш мақсадида нейроид шаклдаги биполяр импулс оқимини киритиш ва мушак-фасциал сегментини моделлаштириш билан ЮНН бўлган болалар учун кенг қамровли реабилитация дастури амалга оширилди; ҳисоблаш натижалари бизга юз нервини НСГ тадқиқотида БСЎ ва СЎ соҳасидаги нерв диаметрини ўлчаш сезгирлиги, шунингдек ЭНМГкф маълумотлари 85,9% ва ўзига хослик 77,3% ни ташкил қилади. Олинган маълумотлар юз нерви визуализациясида инвазив бўлмаган ва қулай усул сифатида кўриб чиқиш, болаларда ЮНН прогнози ва курсини аниқлаш ва ЭНМГкоэффициентни таъсирланган асабнинг ўтказувчанлик индексининг қўшимча миқдорий детерминанти сифатида кўриб чиқиш ҳуқуқини беради. Болаларда юз нерви невропатиясини (ЮНН) ташхислаш алгоритми ва юз нерви невропатияси бўлган болаларни реабилитация қилиш усули бўйича тадқиқотларнинг илмий натижалари Самарқанд вилоят реабилитация даволаш шифохонаси ва Навоий вилоят реабилитация ва ногиронларни протезлаш маркази клиник амалиётига жорий этилди (Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлигининг 18 йил 2022 майдаги 8 рақамли/73 хулосаси). Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагича: тавсия этилган балл градацияли юз нервлари парезлари даражасини баҳолаш учун  ЭҲМ дастур ЮНН бўлган болаларни комплексли реабилитация қилишга дифференциаллашган ёндашув имконини беради, бу тор мутахассисга ташриф буюриш частотасини ва диагностика вақтини тежайди ҳамда ушбу касаллик учун реабилитация жараёнини оптималлаштиради. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: ётоқ кунларини 2,5 кунга қисқартириш дори воситалари миқдорини камайтиришни назарда тутади, бу эса ҳар бир марта касалхонага ётқизишда 195 000 сўм иқтисодий самарадорликка эришиш имконини беради. Йилига 3 марта касалхонага ётқизиш сони билан ушбу реабилитация усулининг иқтисодий самарадорлиги ҳар бир бемор учун йилига 585 000 сўмни ташкил этади. Хулоса: ушбу усулининг жорий этилиши натижасида бир кунда касалхонага ётқизилган учта беморни реабилитация қилишдаги иқтисодий самарадорлик 585 000 сўмни, йилига 3 марта касалхонага ётқизилган учта беморда иқтисодий самарадорлик 1 755 000 сўмни ташкил этади.