Бердиев Нодирбек Файзиевичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I.Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Септик шокдаги беморларда ўткир буйрак жароҳатини эрта ташхислаш ва олдини олиш», 14.00.37 – Анестезиология ва реаниматология.
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2020.2.PhD/Tib1310.
Илмий раҳбар: Шарипова Висолатхон Хамзаевна, тиббиёт фанлари доктори.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Республика шошилинч тиббий ёрдам илмий маркази.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Республика шошилинч тиббий ёрдам илмий маркази, DSc.04/30.12.2019.Tib.63.01.
Расмий оппонентлар: Акалаев Рустам Нурмухамедович, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Ибадов Равшан Алиевич, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот номи: И.И.Джанелидзе номидаги тез тиббий ёрдам илмий текшириш институти (Санкт-Петербург, Россия)
Диссертациянинг йўналиши: амалий аҳамиятга молик.
II.Тадқиқотнинг мақсади септик шок билан хастланган беморларда буйракнинг ўткир жарохатланишини эрта ташхислаш ва олдини олишга қаратилган чора-тадбирлар мажмуасини ишлаб чиқишдан иборат.
III.Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
тадқиқот натижаларининг қиёсий таҳлили шуни кўрсатдики, септик шок билан хастланган беморларда рNGAL, uNGAL ва IL-18  биомаркерлар орқали ташхислаш натижасида ўткир буйракнинг жарохатини 54%ни ташкил қилганлиги асосланган;
оғир сепсис ва септик шок перитонитнинг йирингли-фекал тарқалганлиги, ва унинг 2 кундан ортиқ давомийлиги, APACHE II шкала бўйича бемор аҳволининг оғирлик даражасининг 20 баллдан юқорилиги ҳамда SOFA шкала бўйича 15 балл юқорилиги ўткир буйрак жароҳати ривожланиши учун хавф омили эканлиги исботланган;
ўткир буйракнинг жарохатланишини эрта ташхислашда рNGAL, uNGAL, IL-18 биомаркерларининг буйрак нефронларнинг зарарланишини юқори сезгирлиги ва ўзига хослиги исботланган;
қорин бўшлиғи септик шокига чалинган беморларда ўткир буйрак жарохатини эрта ташхислаш ва даволаш алгоритми асосли ишлаб чиқилган бўлиб, унда ўткир буйрак жарохатини эрта ташхислаш, олдини олиш ва  ўрнидош буйрак муолажаси кўрсаткичларини ҳамда дори-дармонларни билан даволаш мезонлари мавжудлиги исботланган;
IV.Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши:
 Септик шокдаги беморларда ўткир буйрак жароҳатини эрта ташхислаш ва олдини олиш бўйича олинган натижалар асосида:
ўткир буйрак жарохатини турли клиник ҳолатларда септик шокда эрта аниқлашга қаратилган кўплаб тадқиқотлар шуни кўрсатдики, буйракнинг жарохатини эрта ташхислашда биомаркерлардан фойдаланиш ўткир буйрак жарохатини аниқлашни сезиларли даражада яхшилаган, шу билан бирга даволаниш муддатини тезлаштириб, ўлимни кўрсаткичини камайтиради. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Республика шошилинч тиббий ёрдам илмий марказининг Қашқадарё филиалининг 12.01.2022 йилдаги 16-сонли буйруқ ҳамда ва Бухоро вилоятлари филиалларининг 25.03.2022 йилдаги 23-сонли буйруқ клиник амалий фаолиятига тадбиқ этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: таклиф этилган алгоритмлар ва  комплекс ёндашувдан фойдаланиш, ўткир буйрак жарохатини эрта ташхислаш ва даволаш сифатини яхшилаган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: 1 нафар бемор учун 640 500 сўм шифохонада жонлантириш бўлимида қўшимча лабаротор ва диагностика методлари зарурияти бўлмаганлиги ҳисобига иқтисод қилинди. Хулоса: таклиф этилган текшириш методи орқали шифохонада жонлантириш бўлимида қўшимча лабаротор ва диагностика методларини қисқаргани ҳисобига 1 нафар бемор учун 640 500 сўм иқтисод қилиш имконини берди. Илмий янгиликдан кенгайтирилган ҳолда фойдаланиши: «Септик шокдаги беморларда ўткир буйрак жароҳатини эрта ташхислаш ва олдини олиш» мавзусида илмий янгиликларни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича Соғлиқни сақлаш вазирлигига Республика шошилинч тиббий ёрдам илмий маркази 2022 йил 16 июлдаги 02-02/1518-сонли хат юборилган.
оғир даражали қорин бўшлиғи сепсиси ва унинг тарқанганлик даражаси, 2 кундан ортиқ давомийлиги аниқланган беморларда, хамда бемор аҳволининг оғирлик даражаси APACHE II ва SOFA шкалалари бўйича оғир ва ўта оғир беморларда ўткир буйрак жароҳати ривожланиш хавфи 2 баробар ва ўндан хам кўпроқ эканлиги кузатилди. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Республика шошилинч тиббий ёрдам илмий марказининг Қашқадарё филиалининг 12.01.2022 йилдаги 16-сонли буйруқ ҳамда ва Бухоро вилоятлари филиалларининг 25.03.2022 йилдаги 23-сонли буйруқ клиник амалий фаолиятига тадбиқ этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: SOFA ва APACHE II шкалалари бўйича оғир ва ўта оғир беморларда ўткир буйрак жароҳати олдини олишга қаратилган даво муолажалари субклиник босқичда бошлаш орқали 35% га асоратларни камайишига эришилган; APACHE II шкаласи бўйича ўртача 21,7+1,2 баллга тенг беморлар ўлим кўрсатгичи 30% ташкил этиб, ўз вақтида олдини олишга қаратилган даво муолажалари сабабли ўлим курсатгичи 14%гача пасайган; SOFA II шкаласи бўйича эса ўртача 9,6±0,86 баллга тенг беморлар ўлим кўрсатгичи 21.5% ташкил этиб, ўз вақтида олдини олишга қаратилган даво муолажалари сабабли ўлим курсатгичи 13%гача пасайган; Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: 1 нафар бемор учун ўткир буйрак жарохатини эрта ташхисланиш орқали бўлиши мумкин бўлган асоратларни олдини олиш ва камайтириш ҳисобига ўртача 3.794.068 сўмни иқтисод қилишга имкон берган. Хулоса: ўткир буйрак жарохатини эрта ташхисланиши орқали бўлиши мумкин бўлган асоратларни олдини олиш ва камайтириш ҳисобига 1 нафар бемор бюджет маблағларини ўртача 3.794.068 сўмга сўмга иқтисод қилиш имконини берган. Илмий янгиликдан кенгайтирилган ҳолда фойдаланиши: «Септик шокдаги беморларда ўткир буйрак жароҳатини эрта ташхислаш ва олдини олиш» мавзусида илмий янгиликларни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича Соғлиқни сақлаш вазирлигига Республика шошилинч тиббий ёрдам илмий маркази 2022 йил 16 июлдаги 02-02/1518-сонли хат юборилган.
шуни хам таъкидлаш жоизки ҳақиқий ўткир буйрак жарохати содир бўлганидан сўнг креатинин миқдорининг ошиши учун бир қанча вақт талаб этади, шу ҳисобдан уни ишончли, эрта ўткир буйрак жарохати биомаркери деб хисоб бўлмайди. Эрта буйрак жарохат биомаркерлари ёрдамида эрта ўткир буйрак жарохатини ташхислашда диагностик сезгирлиги 89 % ни ва ўзига хосликка эса 81 % ни ташкил этди, бу эрта ташхис қўйиш ва мақсадли патогенетик терапияни ўз вақтида бошлашда жуда мухим саналади. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Республика шошилинч тиббий ёрдам илмий марказининг Қашқадарё филиалининг 12.01.2022 йилдаги 16-сонли буйруқ ҳамда ва Бухоро вилоятлари филиалларининг 25.03.2022 йилдаги 23-сонли буйруқ клиник амалий фаолиятига тадбиқ этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: ўткир буйрак жарохати кузатилган беморларда ўриндош буйрак муолажасини эрта бошлаш учун кўрсатмалар: жаррохлик амалиётидан кейинги даврнинг дастлабки 24 соатида дори воситалари билан даволашнинг самарадорлигининг етишмаслиги, олигоанурия негизида биомаркеров миқдорининг 2 баравар ёки ундан кўп мартага ошиши (pNGAL, uNGAL, IL-18) аниқланган. Шунинг натижасида сурункали буйраклар етишмаслиги икки баробар камайиши кузатилган, хамда ўлим кўрсаткичи ва касалхонада қолиш кунини хам қисқартирган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: 1 нафар бемор учун 2.379.863 сўм шифохонада жонлантириш бўлимида ўртача 2 кунга қисқаргани ҳисобига иқтисод қилинди; ўткир буйрак жарохатини эрта ташхисланиш орқали беморнинг шифохонада қолиш муддатини 7,5 кундан 5,4 кунгача кунга қисқартирди. Хулоса:  таклиф этилган алгоритм шифохонада жонлантириш бўлимида ўртача 2 кунга қисқаргани ҳисобига 1 нафар бемор учун 2.379.863  сўм иқтисод қилиш имконини берди. Илмий янгиликдан кенгайтирилган ҳолда фойдаланиши: «Септик шокдаги беморларда ўткир буйрак жароҳатини эрта ташхислаш ва олдини олиш» мавзусида илмий янгиликларни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича Соғлиқни сақлаш вазирлигига Республика шошилинч тиббий ёрдам илмий маркази 2022 йил 16 июлдаги 02-02/1518-сонли хат юборилган.
септик шокдаги беморларда ўткир буйрак жароҳатини эрта ташхислаш ва даволаш алгоритмини жорий этиш жарроҳлик реанимация бўлими шифокорларининг амалий фаолиятига жорий этилиши сепсисни даволаш концепциясига риоя этиш билан ва хаётий фаолиятлар ҳолатига боғлиқ холда, септик шокдаги беморларда ўткир буйрак жароҳатини олдини олиш ва даволаш бўйича чора тадбирларни ўз вақтида бошлаш ва ташхислашни тезлаштириш, ўткир буйрак жароҳатини ривожланишининг хавф гуруҳини эрта баҳолаш имкони берган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Республика шошилинч тиббий ёрдам илмий марказининг Қашқадарё филиалининг 12.01.2022 йилдаги 16-сонли буйруқ ҳамда ва Бухоро вилоятлари филиалларининг 25.03.2022 йилдаги 23-сонли буйруқ клиник амалий фаолиятига тадбиқ этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: ўткир буйрак жароҳатини эрта ташхислаш учун ишлаб чиқилган алгоритм ёрдамида ўткир буйрак жароҳатини аниқлашни 2,6 баробар яхшилайди ва ўткир буйрак жарохат ташхисини 2 баробар тезлаштириш имконини берган. Мавжуд ишлаб чиқилган алгоритмга кўра, ўткир буйрак жарохати ташхисини KDIGO мезонлари (креатининнинг 2 баравар ошиши, диурезнинг 30 мл/кг/соатдан пасайиши) билан аниқлаш мумкин. Бунинг натижасида тадқиқот олиб борилган эрта буйрак жароҳат биомаркерлариниp NGAL, uNGAL, IL-18 ёрдамида (биомаркерларнинг миқдорининг ошиши одатдагидан 2 баравар юқори). Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат:  1 нафар бемор учун абдоминал сепсис ва септик шок билан оғриган беморлар госпитализация қоидаларига амал қилган ҳолда стандарт интенсив даво муолажаларини амалга оширилди: беморнинг шифохонада қолиш муддатини 7,5 кундан 5,4 кунгача кунга қисқартиртириб, шифохонада қолиш тўлов миқдори 2179763,25 минг сўмга камайтирган (РШТЁИМ нинг 1 кун жонлантириш булимида қолиш 315149,7 сўмни ташкил қилади); шифохонада бўлиш даврининг бир неча кунга қисқартирилиши ҳисобига дори-дармон кам талаб этилган (1 кунга ўртача 722835,3 сўм дори воситалари сарфланади); бундан ташқари реабилитация харажатларини камайтирган (1 кунга ўртача реабилитация учун ишлатиладиган 104.000 сўм дори воситалари сарфланади); 2) беморнинг шифохонадан ташқаридаги даври учун (бошқа тиббий муассасаларда даволаниши, масалан нефрология бўлимида) бир неча кунга қисқартирилиши ҳисобига дори-дармон кам талаб этилган. Бундан ташқари ўткир буйрак жарохати кузатилган беморларда вақтинча меҳнатга лаёқатсизликнинг ўртача ҳисобда 10,8+1,07 кунга камайиши кузатилган ва бу ҳар бир бемор учун бюджет маблағидан 1 169 005 сўмга иқтисод қилиш имконини берган. Хулоса: септик шокдаги беморларда ўткир буйрак жароҳатини эрта ташхислаш ва даволаш алгоритмини жорий этиш орқали беморнинг шифохонада қолиш муддатини 7,5 кундан 5,4 кунгача кунга қисқартирган (2 179 763,25), бундан ташқари реабилитация харажатларини камайтирган (104 000), ҳамда вақтинча меҳнатга лаёқатсизликни камаётириш орқали ҳар бир бемор учун бюджет маблағидан 1 169 005 сўмга иқтисод қилиш имконини берган. Илмий янгиликдан кенгайтирилган ҳолда фойдаланиши: «Септик шокдаги беморларда ўткир буйрак жароҳатини эрта ташхислаш ва олдини олиш» мавзусида илмий янгиликларни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича Соғлиқни сақлаш вазирлигига Республика шошилинч тиббий ёрдам илмий маркази 2022 йил 16 июлдаги 02-02/1518-сонли хат юборилган.