Марипова Хуршидахон Музафаржоновна
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I.    Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Ҳарбий фразеологик бирликларнинг лингвомаданий хусусиятлари (немис ва ўзбек тиллари мисолида)”, 10.00.11 - Тил назарияси. Амалий ва компютер лингвистикаси (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2022.1.PhD/Fil1075.    
Илмий раҳбар: Абдуллаева Соҳибахон Якубовна, филология фанлари номзоди, доцент.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Фарғона давлат университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Фарғона давлат университети, DSc.03/30.12.2019.Fil.05.02.
Расмий оппонентлар: Ҳошимов Ғанижон Мирзаахмедович, филология фанлари доктори, профессор, Юсуфалиев Элёрбек Машрабович, филология фанлари номзоди (PhD).
Етакчи ташкилот: Наманган давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II.    Тадқиқотнинг мақсади:
ҳарбий соҳага оид фразеологик бирликлар орқали немис  ва ўзбек тилларидаги оламнинг ҳарбий лисоний манзарасига хос миллий ва маданий хусусиятларни аниқлашдан иборат.
III.    Тадқиқотнинг илмий янгилиги қуйидагилардан иборат:
немис ва ўзбек тиллари мисолида ҳарбий фразеологик бирликларнинг лексик-семантик аспектдаги миллий-маданий ва этник коннотацияси, шунингдек, ҳарбий субмаданиятга оид фразеологик бирликлар ва уларнинг эмоционал хусусиятлари, жаргон табиати, ҳарбийлар дискурсида фразеологик бирликлар асосида воқеланадиган маъно ва тушунчалар, ҳарбийлар миллий менталитети, дунйоқараши ҳамда анъаналари билан боғлиқ равишда соҳанинг терминологик фразеологийаси ва норасмий мулоқот тили аниқланган;
хулқ-атвор ва қадрийат стереотиплари асосида ҳарбий хизматчининг шахсий характери шаклланиши, ҳарбий маданият вакилларининг мулоқот жараёнидаги нутқий вазиятларда намоён бўлувчи феъл-атвори, характери ва ахлоқий қадрийатлари антропоморфик, квантитатив ва обективлик каби лингвомаданий кодлар асосида далилланган;
ҳарбийлар фразеологияси семантик ва лингвомаданий аспектда турли гуруҳларни ташкил этиши, бу гуруҳларнинг фразеологик фонди ҳарбий хизматчилар дунёқараши  ва маданий  хотираси билан боғлиқ  эканлиги, ҳарбий-норасмий фразеологик бирликлар армийа, этник жамоа ва муаййан этник гуруҳ менталитетини намоён этиши ҳамда ўзи мансуб бўлган миллий маданийат таъсирида шаклланиши исботланган;  
ҳарбий жаргонларнинг этник компонентлари ва улар асосида ифодаланадиган маданий коннотацийалар асосида намоён бўладиган образлилик, баҳолаш (субектив баҳолаш коннотацияси), экспрессивлик билан боғлиқ миллий-маданий, шунингдек, ҳарбий жамийатнинг жамоавий онгида жанговар шайлик, интизом, жасорат, садоқат, ҳурмат, шараф, фидойилик каби ижобий стереотипларда намоён бўладиган умуминсоний фазилатлар билан бирга дангасалик, тажрибасизлик, касбий маҳоратнинг етишмаслиги, бефарқлик, қўрқоқлик, хизмат вазифаларини бажаришдан бош тортишлик ва асабийлик каби салбий стереотиплар асосида олам фразеологик манзарасида ҳарбий субмаданият вакилининг ижобий ва салбий қиёфаси шаклланиши асосланган;
ҳарбий жаргон профессионал ҳарбий хизматчининг бевосита компетенсийа ва корпоративизм каби хусусийатларида намойон бўлиши,  “қурол” компонентли фразеологизмлар мажозий асосига кўра шахс хотирасида барқарор бирлик сифатида декодланиши ва прагматик ўлчов доирасида лингвистик билимга ўтказилиши, шунингдек, ҳарбий фразеологик бирликлар ўз таркибига кўра ижобий-мелиоратив, салбий-неёратив ҳамда баҳолаш тушунчаларига эга эканлиги аниқланган.
IV.Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Ҳарбий фразеологик бирликларнинг лингвокултрологик хусусиятлари бўйича ишлаб чиқилган услубий ва амалий таклифлар асосида:
ҳарбий жаргонларнинг этник компонентлари ва улар асосида ифодаланадиган маданий коннотацийалар асосида намоён бўладиган образлилик, баҳолаш (субектив баҳолаш коннотацияси), экспрессивлик билан боғлиқ миллий-маданий, шунингдек, ҳарбий жамийатнинг жамоавий онгида жанговар шайлик, интизом, жасорат, садоқат, ҳурмат, шараф, фидойилик каби ижобий стереотипларда намоён бўладиган умуминсоний фазилатлар билан бирга дангасалик, тажрибасизлик, касбий маҳоратнинг етишмаслиги, бефарқлик, қўрқоқлик, хизмат вазифаларини бажаришдан бош тортишлик ва асабийлик каби салбий стереотиплар асосида олам фразеологик манзарасида ҳарбий субмаданият вакилининг ижобий ва салбий қиёфаси шаклланишига доир  хулосалардан Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси Қорақалпоғистон бўлими Қорақалпоқ гуманитар фанлар илмий тадқиқот институтида 2012-2016 йилларда бажарилган ФА-0-43429-рақамли “Қорақалпоқ фолклори ва адабиёти жанрларининг назарий масалаларини тадқиқ этиш” мавзусидаги фундаментал тадқиқот лойиҳани бажаришда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси Қорақалпоғистон бўлими Қорақалпоқ гуманитар фанлар илмий тадқиқот институтининг 2023-йил 3-апрелдаги 152/1-сон маълумотномаси). Натижада тил назарияси ва амалий лингвистика учун муҳим деган хулосага келишга асос бўлган;
ҳарбийлар фразеологияси семантик ва лингвомаданий аспектда турли гуруҳларни ташкил этиши, бу гуруҳларнинг фразеологик фонди ҳарбий хизматчилар дунёқараши  ва маданий  хотираси билан боғлиқ  эканлиги, ҳарбий-норасмий фразеологик бирликлар армийа, этник жамоа ва муаййан этник гуруҳ менталитетини намоён этиши ҳамда ўзи мансуб бўлган миллий маданийат таъсирида шаклланиши билан боғлиқ хулосалардан Ўзбекистон Республикаси Инновацион ривожланиш вазирлиги ҳузуридаги Ёшлар инновация марказида ёш авлодни ҳар томонлама баркамол қилиб тарбиялаш, хорижий тилларни ўрганишга ва уларнинг ўз маданиятларига  бўлган қизиқишини ошириш, тилларни қиёслаш орқали мукаммал ўрганиш жараёнини такомиллаштириш, ёшлардаги ижодий ғоялар, ижодкорликни қўллаб-қувватлаш, рағбатлантириш, лингвомаданий дунёқарашни такомиллаштириш чора-тадбирлар режасини ишлаб чиқиш ҳамда тарғибот-ташвиқот ишлари учун маърузалар тайёрлашда муҳим маълумотлар манбайи сифатида фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Инновацион ривожланиш вазирлиги ҳузуридаги Ёшлар инновация марказининг 2022-йил 12-сентябрдаги 022-сон маълумотномаси). Натижада чора-тадбирлар режаси ва тарғибот маърузалари илмий асослар, самарадор таҳлилий материаллар билан бойитилган;
немис ва ўзбек тиллари мисолида ҳарбий фразеологик бирликларнинг лексик-семантик аспектдаги миллий-маданий ва этник коннотацияси, шунингдек, ҳарбий субмаданиятга оид фразеологик бирликлар ва уларнинг эмоционал хусусиятлари, жаргон табиати, ҳарбийлар дискурсида фразеологик бирликлар асосида воқеланадиган маъно ва тушунчалар, ҳарбийлар миллий менталитети, дунйоқараши ҳамда анъаналари билан боғлиқ равишда соҳанинг терминологик фразеологийаси ва норасмий мулоқот тили асосидаги хулосаларидан 2021-йилда Ўзбекистон Республикаси Ёзувчилар уюшмаси Фарғона вилоят бўлими фаолиятида фойдаланилган (Фаргона вилояти телерадиокомпаниясининг 2022-йил 30-августдаги 53-сон маълумотномаси). Натижада ҳарбий соҳа вакиллари ички дунёқараши ва маданиятининг ўзига хос хусусиятлари, уларда ҳам ижобий, ҳам салбий жиҳатларнинг мавжудлиги борасидаги хулосалар асосида ёш авлодни Ватанга муҳаббат руҳида тарбиялашда, ўз-ўзини англашда муҳим манба бўлиб хизмат қилишига эришилган;
ҳарбий жаргон профессионал ҳарбий хизматчининг бевосита компетенсийа ва корпоративизм каби хусусийатларида намойон бўлиши,  “қурол” компонентли фразеологизмлар мажозий асосига кўра шахс хотирасида барқарор бирлик сифатида декодланиши ва прагматик ўлчов доирасида лингвистик билимга ўтказилиши, шунингдек, ҳарбий фразеологик бирликлар ўз таркибига кўра ижобий-мелиоратив, салбий-неёратив ҳамда баҳолаш тушунчаларига эга эканлиги тўғрисидаги хулосалардан Фарғона вилояти телерадиокомпаниясининг “Қадрият”, “Маънавият сарчашмаси”, “Зиё сари”, “Замондош”, “Адабий муҳит” кўрсатувлари ҳамда ”Маънавият – қалб кўзгуси” ва “Зиё масканларида” номли радиоешиттиришлар дастурлари сенарийларини тайёрлашда амалий фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси миллий телерадиокомпанияси Фарғона вилояти телерадиокомпаниясининг 2022-йил 9-сентябрдаги 190-сон маълумотномаси). Натижада мазкур кўрсатув ва эшиттиришларда ҳарбий соҳа вакиллари тафаккуридаги ҳарбий терминлар ва фразеологик бирликларнинг тана руҳига сингиши каби консептуал манзарасини ёритиб беришга эришилган.