Воситов Волижон Абдувахобовичнинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I.    Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Инглиз тилидаги туркий ўзлашмалар: Социолингвистик аспект”, 10.00.11 – Тил назарияси. Амалий ва компютер лингвистикаси (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам:  B2022.2.DSc/Fil449.      
Илмий маслаҳатчи: Маматов Абди Эшонқулович, филология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Андижон давлат чет тиллари институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Фарғона давлат университети, DSc.03/30.12.2019.Fil.05.02.
Расмий оппонентлар: Усмонова Ҳуринисо Шариповна, филология фанлари доктори, профессор; Зияев Авазжон Ихтиёрович, филология фанлари доктори, профессор; Эргашева Гули Исмоил қизи, филология фанлари доктори, профессор
Етакчи ташкилот: Самарқанд давлат чет тиллар институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқот мақсади инглиз-туркий тиллари алоқаларининг турларини, туркий сўзларнинг инглиз тили лексик қатламида пайдо бўлиш сабабларини, инглиз тилига туркий тиллардан сўз ўзлаштирилишининг босқичларини аниқлашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
жаҳон тилшунослигида ўзлашма сўзлар, билингвизм, полилингвизм ва уларнинг турлари борасидаги илмий адабиётлар таҳлил қилиниб, инглиз тилига ўзлашган туркий сўзларни ажратишда инглиз ёзма ёдгорликлари муҳим лингвистик манба эканлиги исботланиб, билингвизм ва полилингвизмнинг контакт ва дистант турлари аниқланган;
Англия-Туркия ва Англия-Ўрта Осиё давлатлари тиллари алоқалари экстралингвистик омиллар натижасида бевосита Англия-Туркия, Англия-Ўрта Осиё давлатлари тиллари алоқалари ва билвосита инглиз-туркий тиллар алоқалари типлари аниқланган;   
инглиз ёзма ёдгорликлари матнлари ва лексикографик манбалардаги туркий ўзлашмаларнинг семантик структурасидаги сифат ўзгаришлари сўзнинг маъно доирасининг торайиши ва семантик сферасининг ижобий, салбий оттенкага эга бўлиши ҳамда сўз маъносини кўчириш йўли орқали унинг маъносининг кенгайиши билан боғлиқ семантик ўзгаришлар очиб берилган;
ХVI–ХХ асрлар инглиз ёзма ёдгорликлари матнларида қўлланилган туркий сўзларнинг структур-морфологик, хронологик ва тема¬тик тамойил бўйича лексик-семантик жиҳатдан инсон ва жамият, уй жиҳозлари, меҳнат ва ҳордиқ, инсон ақлий фаолияти билан боғлиқ тушунчаларни англатувчи гуруҳлари ва уларнинг этимологияси, ХХI асрга келиб Ўзбекистоннинг дунёдаги кўплаб мамлакатлар билан ижтимоий-иқтисодий, дипломатик алоқаларини янада мустаҳкаланиши ортидан инглиз тилига ўзлашган кураш, чала, ёнбош, ҳалол, ғирром каби сўзлар аниқланган;
ХVI–ХХ асрлар инглиз ёзма ёдгорликлари, ХХI асрда ўзбек тилидан инглиз тилига таржима асарлар матнларида қўлланилган туркий ўзлашмаларнинг фонетик, лексик-семантик ва грамматик жиҳатдан мослашуви далилланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Диссертацияда  ишлаб чиқилган назарий ва амалий хулоса, тавсия ва ишланмалар асосида:
жаҳон тилшунослигида ўзлашма сўзлар, билингвизм, полилингвизм ва уларнинг турлари борасидаги илмий адабиётлар таҳлил қилиниб, инглиз тилига ўзлашган туркий сўзларни ажратишда инглиз ёзма ёдгорликлари муҳим лингвистик манба эканлиги исботланган, билингвизм ва полилингвизмнинг контакт ва дистант турлари хусусидаги хулосалардан Европа Иттифоқи томонидан Эрасмус+дастурининг 2016-2018-йилларга мўлжалланган 561624-EPP-1-2015-UK-EPPKA2-CBHE-SP-ERASMUS+ SBNEIMEP: “Ўзбекистонда олий таълим тизими жараёнларини модернизациялаш ва халқаролаштириш” мавзусидаги лойиҳаси доирасида фойдаланилган (Самарқанд давлат чет тиллар институтининг 2022-йил 09- ноябрдаги 3071/30.02.01-сон маълумотномаси). Натижада лойиҳа ичида тадқиқот ишини такомиллаштиришда, хусусан мазкур манбалар лойиҳа материалларини мукаммаллаштирган ва талабаларнинг лингвистик компетенсиясини оширган;
Англия-Туркия ва Англия-Ўрта Осиё давлатлари тиллари алоқалари экстралингвистик омиллар натижасида бевосита Англия-Туркия, Англия-Ўрта Осиё давлатлари тиллари алоқалари ва билвосита инглиз-туркий тиллар алоқалари типлари ҳақидаги таҳлилий фикрлар ва назарий хулосалардан 2014-2015-йилларга мўлжалланган И-204-4-5 “Инглиз тили мутахассислик предметларидан ахборот-коммуникацион технологиялари асосида виртуал ресурслар яратиш ва ўқув жараёнига жорий этиш” мавзусидаги инновацион тадқиқот лойиҳаси доирасида фойдаланилган (Самарқанд давлат чет тиллар институтининг 2022-йил 09-ноябрдаги 3070/30.02.01-сон маълумотномаси). Натижада лойиҳа илмий далиллар билан бойитилди, хусусан ахборот-комуникацион технологиялари асосида виртуал ресурслар яратиш ва ўқув жараёнига жорий этишда туркий лексик бирликларни лингвистик тадқиқот обекти сифатида олиниши муҳим аҳамият касб этган;
    инглиз ёзма ёдгорликлари матнлари ва лексикографик манбалардаги туркий ўзлашмаларнинг семантик структурасидаги сифат ўзгаришлари сўзнинг маъно доирасининг торайиши ва семантик сферасининг ижобий, салбий оттенкага эга бўлиши ҳамда сўз маъносини кўчириш йўли орқали унинг маъносининг кенгайиши билан боғлиқ семантик ўзгаришлар каби илмий янгиликлардан Қўқон давлат педагогика институти ўқитувчиси А.Нажмеддинов раҳбарлигида С-ЭCАГД-18-CА-0067 (ПО20002335) рақамли “FY 2018 English Access Microscholarship Program” номли Америка Қўшма Штатлари таълим ва маданий ишлар бюроси билан ҳамкорликдаги амалий лойиҳаси доирасидаги таълимий, маданий соҳадаги тадбирлар, амалий ишларда фойдаланилган (Қўқон давлат педагогика институтининг 2022-йил 14-декабрдаги 347-сон маълумотномаси). Натижада тадқиқотда илгари сурилган қатор таклиф ва тавсиялар, илмий янгиликлар асосида дастур ва қўлланмаларни яратишга, таълим ҳамда маданиятни ривожлантиришга қаратилган назарий ва амалий ишларни янада самарали ташкил этишга хизмат қилган;
ХVI–ХХ асрлар инглиз ёзма ёдгорликлари матнларида қўлланилган туркий сўзларнинг структур-морфологик, хронологик ва тема¬тик тамойил бўйича лексик-семантик жиҳатдан инсон ва жамият, уй жиҳозлари, меҳнат ва ҳордиқ, инсон ақлий фаолияти билан боғлиқ тушунчаларни англатувчи гуруҳлари ва уларнинг этимологияси, ХХI асрга келиб Ўзбекистоннинг дунёдаги кўплаб мамлакатлар билан ижтимоий-иқтисодий, дипломатик алоқаларини янада мустаҳкаланиши ортидан инглиз тилига ўзлашган кураш, чала, ёнбош, ҳалол, ғирром каби янгиликлардан Наманган давлат университети Амалий инглиз тили кафедраси фалсафа фанлари доктори (PhD) Д.М.Саримсақова бошчилигида АҚШнинг Ўзбекистондаги элчихонасининг Алимни Оутреач Гранц Програм дастури доирасида 2020-2021-йилларда Наманган давлат университетида бажарилган С-УЗ800-20-ИН-0106 рақамли “Virtual Workshop on Collaborative Action Research for English Teachers” амалий лойиҳаси доирасида фойдаланилган (Наманган давлат университетининг 2023-йил 23-январдаги 27-01-сон маълумотномаси). Натижада тадқиқотда илгари сурилган қатор таклиф ва тавсиялар, илмий янгиликлар асосида дастур ва қўлланмаларни яратишга, таълим ҳамда маданиятни ривожлантиришга қаратилган назарий ва амалий ишларни янада самарали ташкил этишга хизмат қилган;
ХVI–ХХ асрлар инглиз ёзма ёдгорликлари, ХХI асрда ўзбек тилидан инглиз тилига таржима асарлар матнларида қўлланилган туркий ўзлашмаларнинг фонетик, лексик-семантик ва грамматик жиҳатдан мослашуви борасидаги маълумотлардан Эроннинг Машҳад Фирдавсий университети таълим жараёнида фойдаланилган (Эрон Ислом Республикаси Машҳад Фирдавсий университетининг 2023-йил 14-февралдаги маълумотномаси). Натижада тадқиқотда илгари сурилган маълумотлар тилшунослик соҳасида илмий изланиш билан шуғулланаётганларга фойдадан ҳоли эмас, шунингдек илмий янгиликлар асосида она тилиси туркий тиллардан бири бўлмаган талабалар учун туркий тиллар тилшунослиги бўйича назарий ва амалий маълумотларга эга бўлишида янада самарали манба бўлиб хизмат қилган;
инглиз ёзма ёдгорликлари матнлари ва лексикографик манбалардаги туркий ўзлашмалар маъносининг торайиши ва кенгайиши билан боғлиқ семантик ўзгаришлар тўғрисидаги маълумотлардан Ўзбекистон Миллий телерадиокомпанияси “Ўзбекистон” телерадиоканали ДМ “Маданий-маърифий ва бадиий эшиттиришлар” муҳарририяти томонидан тайёрланган “Таълим ва тараққиёт”, “Адабий жараён”, “Жаҳон адабиёти” радиоешиттиришлар ссенарийсини тайёрлашда фойдаланилган (Ўзбекистон Миллий телерадиокомпаниясининг 2022-йил 09-ноябрдаги Ўз/РВ-2224-сон маълумотномаси). Натижада ушбу телекўрсатувлар илмий ва амалий жиҳатдан бойиган, ижтимоий хусусиятлари ортган.