Абдуллаева Раъно Хикматовна
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Оламнинг лисоний манзарасида одамни эстетик баҳоси (рус ва ўзбек мақоллари асосида)», 10.00.06 – “Қиёсий адабиётшунослик, чоғиштирма тилшунослик ва адабиётшунослик” (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2022.4.PhD/Fil2914.
Илмий раҳбар: Маджидова Раъно Уришевна, филология фанлари доктори (DSc), профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Ўзбекистон Миллий университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Самарқанд давлат чет тиллар институти, PhD.03/30.12.2019.Фил/Пед.83.01.
Расмий оппонентлар: Насруллаева Нафиса Зафаровна, филология фанлари доктори (DSc), профессор; Галиева Маргарита Рафаеловна, филология фанлари доктори (DSc), профессор.
Етакчи ташкилот: Ўзбекистон миллий университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади оламнинг рус ва ўзбек мақоллари доирасидаги лисоний манзарасида одамнинг эстетик баҳолаш репрезентацияси тизими ва миллий-маданий ўзаро боғлиқигини очиб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
гўзалликни (ташқи кўринишни) баҳолашнинг бошқа турлари билан ўзаро боғлиқликда рус ва ўзбек тилларидаги мақоллар материали асосида одамнинг эстетик баҳоси ҳар томонлама - характер хусусиятлари (ахлоқий-эстетик баҳо); инсон хатти-ҳаракатлари (этик-эстетик); ақл-қалб (интеллектуал-эстетик); физиологик хусусиятлари (валеологик-эстетик); фаолиятни баҳолаш (прагматик-эстетик) кабилар аниқланган;
оламнинг рус ва ўзбек мақолларига хос лисоний манзарасида одамни қуйидаги белгилар асосида ижобий ва салбий жиҳатдан эстетик баҳолаш репрезентациясидаги ўхшаш ва фарқли жиҳатлар: ташқи кўриниш – хатти-ҳаракат, муомала – ҳолат, вазият – хулоса чиқариш, гўзалликнинг мавжудлиги – характер жиҳати, инсон номининг гўзаллик эстетик меъёрлари билан мувофиқлиги далилланган;
одамнинг ички хусусиятлари (ҳаракатлар усули, муомала феъл-атвори, атрофдагиларга муносабати, характер жиҳати) визуал ахлоқни баҳолашга кўчиб ўтиши ва барқарор мақоллар шаклида мужассамлашиши, унда эстетик баҳолаш нафақат гўзалликни намоён этишга, балки муомала, хатти-ҳаракат, фазилат, ҳолатлар ўртасидаги ўзаро алоқадорликни аниқлашга йўналтирилганлиги исботланган;
консептнинг антропоцентрик, шахсий-индивидуал, қадрий-баҳоловчи ва ҳиссий-баҳоловчи семантик хусусиятлари ҳамда қиёсий тиллардаги оламнинг рус ва ўзбек мақолларига хос манзарасида одамни эстетик баҳоси акс эттирилган универсал ва миллий-маданий андозалар асосидаги “Гўзаллик” консептининг микромайдонлари очиб берилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Оламнинг мақолга хос лисоний манзарасида одамнинг эстетик баҳолашни тадқиқ қилишда олинган илмий натижалар ва амалий хулосалар асосида:
баҳолашнинг бошқа турлари билан гўзалликнинг (ташқи кўринишнинг) ўзаро алоқадорлиги, одамни эстетик баҳолашнинг миллий-маданий хусусиятлари, шахс тушунчасидаги фарқлар, шунингдек, чоғиштирилаётган тилларда одамнинг гўзаллигини ифодаловчи сўз ва сўз бирикмаларининг лексик-семантик хусусиятлари борасида рус ва ўзбек тилларидаги мақоллар материали асосида одамни эстетик баҳолашни ҳар томонлама таҳлил қилиш ва тавсифлаш бўйича хулосалар “ФЗ-2019062034 Хорижий тилларда сўзлашувчилар учун ўзбек тилини интенсив ўргатувчи мултимедиа маҳсулотларини яратиш (хорижий тилларда сўзлашувчиларга ўзбек тилини интенсив ўргатиш бўйича мултимедия маҳсулотларини яратиш)” амалий лойиҳасида русча-ўзбекча электрон луғат тузиш, миллий реалия ва қадриятларни умумлаштириш, қиёсий матнлар тўплашда фойдаланилган (Ўзбекистон давлат жаҳон тиллари университетининг 2022-йил 5-декабрдаги 21/3051-сон маълумотномаси). Натижада диссертация материаллари лингвокултурология, типология, қиёсий тилшунослик каби фанларни ўқитишда, шунингдек, ушбу амалий лойиҳа бўйича электрон манбалар, босма дарсликлар, назарий ва амалий материалларни тайёрлашда муҳим манба бўлиб хизмат қилган;
рус ва ўзбек тилларида эстетик гўзалликни ифодалашнинг лексик-семантик, структур-функсионал хусусиятларига доир диссертация материаллари ва хулосалари, уларни ўзбек тилида қўллаш бўйича тавсиялар, оламнинг лисоний манзарасида рус ва ўзбек халқлари менталитети ва миллий-маданий хусусиятлари репрезентацияси борасидаги маълумотлар “А-ОТ-2021-419 Давлат ва нодавлат мактабгача таълим ташкилотларида инглиз тили ўқитувчиларининг касбий компетенсиясини ошириш курсининг электрон платформасини яратиш (Пре-счоол ПДП)” инновацион лойиҳасида фойдаланилган (Мирзо Улуғбек номидаги Ўзбекистон Миллий университетининг маълумотномаси). Натижада ўқитувчилар эътиборига оламнинг лисоний манзарасидаги мақол ва маталларнинг эстетик аҳамияти, уларнинг икки тилдаги ўхшаш ва фарқли жиҳатларини аниқлаш учун хизмат қилган;
консептнинг антропоцентрик, шахсий-индивидуал, қадрий-баҳоловчи ва ҳиссий-баҳоловчи семантик хусусиятлари ҳамда қиёсий тиллардаги оламнинг рус ва ўзбек мақолларига хос манзарасида одамни эстетик баҳоси акс эттирилган универсал ва миллий-маданий андозалар асосидаги “Гўзаллик” консептининг микромайдонлари очиб берилган хулосалардан “П3-2020042022 Туркий тиллар лингводидактик электрон платформасини яратиш (Туркий тиллар учун лингводидактик электрон платформани яратиш)” амалий тадқиқот лойиҳасида фойдаланилган (Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университетининг 2022-йил 1-декабрдаги 01-3295-сон маълумотномаси). Натижада, олий таълим муассасаларида умумий тилшунослик, қиёсий типология, контрастли лингвистика йўналишлари бўйича ўқув адабиётлари ва луғатларни тузишда икки тилда одам гўзаллигини ифодаловчи сўз ва сўз бирикмаларнинг лексик-семантик хусусиятларини таҳлил қилиш, шунингдек, ўзбек тилида одам гўзаллигини ифода этиш учун фойдаланиладиган сўз ва сўз бирикмаларни танлаш электрон платформа яратиш учун манба бўлиб хизмат қилган.