Каюмов Араббек Равшановичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

 I. Умумий маълумотлар. 
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Аортал нуқсонларини хирургик даволашда, юқорига кўтарилувчи аортани экзопротезлаш », 14.00.34 – Юрак-қон томир хирургияси (тиббиёт фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2019.1.PhD/Tib795.
Илмий рахбар: Алиев Шерзод Махмудович, тиббиёт фанлари доктори.
Диссертация бажарилган муассаса номи: “Академик В.Вохидов номидаги Республика ихтисослаштирилган хирургия илмий-амалий тиббиёт маркази”. 
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: академик В.Воҳидов номидаги Республика ихтисослаштирилган хирургия илмий-амалий тиббиёт маркази Dsc.04/30.12.2019.Tib.49.01.
Расмий оппонентлар: Скопин Иван Иванович, Россия Фанлар академиясининг мухбир аъзоси, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Асамов Равшан Эркинович, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Республика ихтисослаштирилган кардиология илмий–амалий тиббиёт маркази.
Диссертация йўналиши: амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: аортал клапан нуқсонлари ва юқорига кўтарилувчан аортанинг ўртача постстенотик кенгайиши (50 мм гача) бўлган беморларни оптимал тактика ва жарроҳлик коррекция усулларини ишлаб чиқиш йўли билан жарроҳлик усулида даволаш натижаларини яхшилашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
аортал клапанни протезлашдан кейин чап қоринчанинг бошланғич функционал кўрсаткичлари, аралашув ҳажми ва aoртaл клапандаги босим градиенти динамик ўзгаришларига боғлиқ ҳолда юқорига кўтарилувчи аортанинг аневризматик кенгайиши ривожланишининг патогномоник хусусиятлари аниқланган;
ноқулай кардиоген ва неврологик ҳодисаларнинг ривожланиш хавфини, шунингдек, aoртaл клапанни протезлаш ҳамда кўтарилувчи аортани коррекциялашнинг турли хил вариантларидан кейинги ўлим ҳолатини оширувчи специфик омиллар аниқланган;
кўтарилувчи аортани экзопротезлашни aoртaл клапанни протезлаш билан бирга амалга ошириш такрорий операциядан эркинлик ҳамда яшовчанликнинг беш йиллик кўрсаткичларининг прогностик жиҳатдан аҳамиятли даражада ортиб бориши билан тавсифланиши исботланган;
бошланғич клиник ва функционал кўрсаткичларни ҳисобга олган ҳолда aoртaл нуқсон ва кўтарилувчи аортанинг чегаравий кенгайиши билан касалланган беморларни даволашнинг оптимал стратегиясини аниқлашга бўлган ёндашувларни объективлаштиришга таъсир қилувчи даво-ташхисот жиҳатлари асосланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. 
«Академик В.Вохидов номидаги Республика ихтисослаштирилган хирургия илмий-амалий тиббиёт маркази» эксперт кенгашининг 2023 йил 7 июндаги 2х/7 сон хулосасига кўра (“Академик В.Вохидов номидаги РИХИАТМ” ДМ томонидан илмий янгиликларни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича Соғлиқни сақлаш вазирлигига 07.06.2023й., №483 сонли хат юборилган):
орттирилган юрак нуқсонлари, стеноз, юрак етишмовчилиги билан стенознинг табиий кечиши натижасида 100% ҳолатларда юқорига кўтарилувчи аортанинг кенгайиши содир бўлиши аниқланган. 82% ҳолатларда ушбу кенгайиш ўртача 55 мм гача бўлиши мумкин. Аневризматик ўзгаришлар линияли кўрсаткичларининг хусусиятларини ҳисобга олган ҳолда аортанинг юқорига кўтарилувчи қисмининг чегараланган  кенгайиши билан (40 дан 50 мм гача) аортал клапан нуқсонларини жарроҳлик йўли билан даволаш алгоритми ишлаб чиқилган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: олинган илмий-амалий маълумотлар “Академик В.Вохидов номидаги РИХИАТМ” ДМ бўйича буйруғи (01.06.2023й.; №484) билан марказ ва унинг ҳудудий филиаллари бўлимлари амалиётига жорий этилди. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: аортанинг юқорига кўтарилувчи қисми кенгайиши билан кечувчи аортал клапан нуқсонларини жарроҳлик йўли билан даволашга ёндашувни индивидуаллаштириш; аортанинг юқорига кўтарилувчи  қисмини коррекциялашда  асосланмаган  радикаллик – кескинликни олдини олишга имкон бериши орқали даво тактикасини оптималлаштириш; яқин ва узоқ давр давомида юзага келиши мумкин бўлган асоратлар ва хатолар сонини кескин камайтириш; асоратларнинг частотасини камайтириш натижасида беморларнинг   операциядан олдинги ва кейинги давр реабилитация вақти тезроқ амалга ошади, ҳамда фаол ижтимоий ва меҳнат фаолиятига қайтадилар; ушбу касалликка чалинган беморларнинг ҳаёт сифатини яхшилаш. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: аневризматик ўзгаришлар линияли кўрсаткичларининг хусусиятларини ҳисобга олган ҳолда аортанинг юқорига кўтарилувчи қисмининг ўрта даражадаги  кенгайиши билан (40 дан 50 мм гача) кечувчи  аортал клапан нуқсонларини жарроҳлик йўли билан даволаш алгоритми ишлаб чиқилди,  натижада беморларда диагностик ва даво тактик хусусиятлари аниқланиб,   операциядан олдинги ва кейинги даврлар қискаришига эришилган. Бунда экзопротезлаш методикасини бажариш учун контрастли МСКТ усулида aoртa диаметрларини бир неча сегментларда баҳолаш амалга оширилади, булар: брахиоцефал ўзак қуйилиш қисми;  юқорига кўтарилувчан aoрта; синотубуляр бирикма; аорта илдизи. Учта проекцияда максимал даражада  аниқ ва тўғри ўлчаш учун OsiriXLite 7.0.4 (SwissQuality DICOM Viewer, Швейцария) дастурий таъминотидан фойдаланилган, асосий вазифа экзопротезлашнинг оптимал ўлчамини аниқлашдир. Бунда мазкур усул ёрдамида ташхислаш учун 638 000 сўм маблағ сарфланса, мазкур патологияли холатлар диагностикаси одатда контрастли МСКТ амалиёти билан бошқа усуллар ёрдамида умумий 1 100 000 сўм маблағ сарфланади. Бунда иқтисод қилинадиган сумма 462 000 сўмни ташкил этади ( 1 100 000 сўм (Одатда контрастли МСКТ амалиёти билан бошқа усуллар ёрдамида умумий сумма) – 638 000 сўм (Таклиф этилган усул ёрдамида ташхислаш суммаси) = 462 000 сўм). Мазкур таклиф этилган алгоритмли ташхислаш ёрдамида 1 бемор учун 462 000 сўм иқтисод қилинса, йиллик иқтисодий кўрсаткич 4 620 000 сўмни ташкил этди (10 нафар бемор учун) (“Академик В.Вохидов номидаги РИХИАТМ” ДМ, прейскурантига кўра). Йиллик бюджет маблағларидан 3 696 000 сўм, бюджетдан ташқари маблағлардан эса 924 000 сўм миқдорда иқтисод қилинди. Илмий янгиликдан кенгайтирилган ҳолда фойдаланиши: “Аортал нуқсонларни хирургик даволашда, юқорига кўтарилувчан аортани экзопротезлаш” бўйича илмий янгиликларни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича Соғлиқни сақлаш вазирлигига “Академик В.Вохидов номидаги РИХИАТМ” ДМ директори томонидан 01.06.2023 й № 483 сонли хат юборилган;
супракоронар протезлаш ва аортал клапанни протезлашдан  кейин асоратлар ривожланиш хавфини оширадиган асосий омиллари, беморнинг реанимация  ва интенсив терапия бўлимида бўлиш вақти, операциядан кейин қўшимча интраоперацион муолажаларнинг  бажарилиши натижасида юзага келадиган хавфли асоратлар: инсульт ёки транзитор ишемик хуружнинг ривожланиши даражаси қиёсий тахлилда аниқланган бўлиб, мазкур патологияли холатларда жаррохлик амалиёти натижаларини прогнозлаш ва даволаш имконини яхшилайди. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: олинган илмий-амалий маълумотлар “Академик В.Вохидов номидаги РИХИАТМ” ДМ бўйича буйруғи (01.06.2023й.; №484) билан марказ ва унинг ҳудудий филиаллари бўлимлари амалиётига жорий этилди. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: жарроҳлик амалиёти жараёнида юзага келиши мумкин бўлган юқори асорат, яъни инсульт ёки транзитор ишемик хуружнинг ривожланиш эҳтимолини олдиндан кўра билиш; олинган маълумотларга кўра салбий ҳодисалар ривожланиши учун хавф гуруҳини аниқлаш; ушбу асоратлар кузатилган беморларнинг ҳаёт тарзига қисқа муддатда қайтариш; беморларда ташхислаш ва жарроҳлик амалиётидан кейинги муддатларини қисқартириш имконини берди. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: ЭхоКГ ва МСКТ маълумотларига кўра, операциядан кейинги эрта ва узоқ муддатли даврларда деформациянинг мавжуд эмаслиги ва аортанинг интралиминал бурмаларининг шаклланиши тасдиқланган. Экзопротезлаш методикаси анастомозлар бажариш зарур эмаслиги ҳисобига миокард ишемияси вақтини қисқартиришга имкон берди, бу эса операция вақтида кам жароҳатланишга сабаб бўлади. Бунинг натижасида сунъий қон айланишнинг давомийлиги супракоронар протезлаш (СП) + аортал клапан протезлаш (АКП)  гуруҳида (назорат гуруҳи) ўртача 152.68±48.87 дақиқани ташкил этади (кўрсаткичлар 124 дан 172 дақиқагача ўзгариб туради), бу экзопротезлаш  + АКП гуруҳига қараганда анча кўп, бунда ушбу кўрсаткич гуруҳлар ўртасидаги статистик фарқ билан ўртача 96.62±32.49 дақиқани (68 дан 120 дақиқагача) ташкил қилади. Шунга кўра, аорта окклюзиясининг давомийлиги (ОА) СП + АКП гуруҳда ўртача  114.33±29.26 дақиқани (94 дан 131 дақиқагача) ташкил этади, бу ҳам экзопротезлаш  + аортал клапан протезлаш гуруҳга нисбатан статистик жиҳатдан кўпроқ, бунда ОА - аорта окклюзиясининг давомийлиги ўртача  72.28±24.34 дақиқани (52 дан 91 дақиқагача) ташкил қилади. Булар натижасида беморнинг операция даври қисариши хисобига 1 бемор учун ўртача хисобда 5 318 400 сўм маблағ иқтисод қилинишга олиб келади, яъни: СП + АКП амалиёти бажарилган гуруҳда операция даврида қилингандиган ўртача умумий  харажатлар: 42 457 000 сўм, экзопротезлаш  + аортал клапан протезлаш амалиёти бажариладиган гуруҳда ўртача умумий  харажатлар: 38 538 000 сўм, (СП + АКП амалиёти бажарилган гуруҳда операция даврида қилингандиган ўртача умумий  харажат) 42 457 000 сўм – (экзопротезлаш  + аортал клапан протезлаш амалиёти бажариладиган гуруҳда ўртача умумий  харажат) 38 538 000 сўм = 3 919 000 сўм (иқтисод қилинадиган сумма)), бунда эса йиллик иқтисодий кўрсаткич 39 190 000 сўмни ташкил этди (10 нафар бемор учун). Йиллик бюджет маблағларидан 27 433 000 сўм, бюджетдан ташқари маблағлардан эса 11 757 000 сўм миқдорда иқтисод қилинди. Илмий янгиликдан кенгайтирилган ҳолда фойдаланиши: “Аортал нуқсонларни хирургик даволашда, юқорига кўтарилувчи аортани экзопротезлаш” бўйича илмий янгиликларни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича Соғлиқни сақлаш вазирлигига “Академик В.Вохидов номидаги РИХИАТМ” ДМ директори томонидан 01.06.2023 й № 483 сонли хат юборилган;
кўтарилувчи аортанинг кенгайиши билан кечувчи  аортал клапан нуқсонларида  аортанинг юқорига кўтарилган қисмини мустаҳкамлашнинг барча мумкин бўлган усулларини ўз ичига олган  операцияларни бажаришнинг технологик картаси ишлаб чиқилган бўлиб, оператив тактик жиҳатларнинг ўзгариши ҳисобига юқорига кўтарилувчи аортанинг  ўрта даражадаги кенгайиши билан кечувчи аортал клапан нуқсонларини жарроҳлик йўли билан даволашнинг натижалари яхшиланди, бу эса асоратлар ривожланиши частотасини камайтириб беш йиллик яшовчанликнинг ортиши ва қайтадан операциялар сонини камайишига ва беморларнинг умри давомийлигини ортиши, ҳаёт сифатини яхшилаш имконини беради. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: олинган илмий-амалий маълумотлар “Академик В.Вохидов номидаги РИХИАТМ” ДМ маркази бўйича буйруқ (01.06.2023 й.; № 484)  билан   марказ клиник амалиётига жорий этилди. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: тактик жиҳатларнинг ўзгариши ҳисобига кўтарилувчи аортанинг  ўрта даражадаги кенгайиши билан кечувчи аортал клапан нуқсонларини таклиф этилган жарроҳлик йўли  даволашнинг консерватив ва  бошқа жарроҳлик усулларидан қиёсий жиҳатдан самарадорлиги аниқланди. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: қуйдагилардан иборат: супракоронар протезлаш + аортал клапан протезлаш гуруҳи (назорат гуруҳи)даги беморларда 60 ойгача бўлган муддатда қайтадан операция қилишдан халос бўлиш 92% ни ташкил қилади, экзопротезлаш  + АКП гуруҳи (текширилувчи гуруҳ)да эса 98,0% ни ташкил этди (р=0.204); касалларнинг яшаб кетиш кўрсаткичи эса СП + АКП гуруҳда 84% ни, экзопротезлаш  + АКП гуруҳида 96% ни ташкил этиб, текширилувчи гуруҳдан сезиларли даражада паст бўлди. Аорта кўтарилувчи қисми ўрта даража кенгайиши билан кечувчи аортал клапан нуқсони бўлган беморларда ўлим кўрсаткичлари 16% дан 7 % га (Kaplan-Meier) камайган бўлса, қайта операциядан озод бўлиши 92 % дан 98 % га (Kaplan-Meier) ошди. Агарда юқоридаги таклиф этилган усулда объектив ёндашув асосида аортанинг юқорига кўтарилувчи қисмининг 50 мм гача ўртача кенгайиши билан аортал клапан нуқсонларини коррекциялашнинг асосий усули қўлланилса: Аорта кенгайиши ўрта даражада бўлган даврда эрта хирургик даво қўллаш  натижасида сарф - харажатларнинг камайиши, асосан томир протезини қўллашни истисно этиш натижасида (1 дона протез қиймати 12 000 000 сўм) бир бемордан 12 000 000 сўм иқтисод қилинади. Беморларнинг ушбу категориясида даволашда рационал ёндашув натижасида беморларнинг реанимацияда бўлиш даври 2 марта камайди, бу ўз навбатида реанимация даврини 2 кундан 1 кунгача туширади ва бунда 1 беморда реанимация давридаги қўшимча сарф харажатлари билан бирга 1 113 000 сўм иқтисод қилишга эришилди. (“Академик В.Вохидов номидаги РИХИАТМ” ДМ прейскурантига кўра 1 кунлик реанимация харажатлари 1 113 000 сўм.). Ушбу амалиёт тўғри бажарилиши хисобидан 1 бемор учун иқтисод қилинадиган миқдор 13 113 000 сўмни ташкил этади (“Академик В.Вохидов номидаги РИХИАТМ” ДМ прейскурантига кўра). (Бунда умумий иқтисодий самарадорлик 1 бемор учун 13 113 000 сўмни ташкил қилди). 1 йилда эса 7 бемор учун 91 791 000 сўм иқтисод қилинади. Йиллик бюджет маблағларидан 73 432 000 сўм, бюджетдан ташқари маблағлардан эса 18 350 200 сўм миқдорда иқтисод қилинди. Илмий янгиликдан кенгайтирилган ҳолда фойдаланиши: “Аортал нуқсонларни хирургик даволашда, юқорига кўтарилувчи аортани экзопротезлаш” бўйича илмий янгиликларни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича Соғлиқни сақлаш вазирлигига “Академик В.Вохидов номидаги РИХИАТМ” ДМ директори томонидан 01.06.2023 й № 483 сонли хат юборилган;
тактик жиҳатларнинг ўзгариши ҳисобига кўтарилувчи аортанинг  ўрта даражадаги кенгайиши билан кечувчи аортал клапан нуқсонлари жарроҳлик йўли билан даволаш натижалари яхшиланади;  бу эса ўз навбатида мазкур патологияларда юзага келиши мумкин бўлган асоратлар ривожланиш частотаси  ва беморларнинг реанимация бўлимида қолиш муддатини камайтириш имконини беради. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Олинган илмий-амалий маълумотлар “Академик В.Вохидов номидаги РИХИАТМ” ДМ маркази бўйича буйруқ (01.06.2023 й.; № 484)  билан   марказ клиник амалиётига жорий этилди. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: аортал клапан нуқсонларини жарроҳлик усули билан даволашда  ушбу туркумдаги беморларни оптимал, индивидуал даволашни таъминлаш имконини берувчи такрорланадиган ёндашув усули таклиф этилиши сабабли юзага келиши мумкин бўлган асоратлар олди олинди; беморлар реабилитация вақти қисқарди; ҳаёт фаолияти ўзгарди; меҳнат фаолияти тикланди. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: операциядан кейинги эрта даврда реанимация кўрсаткичларини таққосланганда қўйидаги маълумотлар олинган. Бунда сунъий нафас бериш (ИВЛ) давомийлиги СП + АКП гуруҳида ўртача 20.58±8.05 соатни (15 дан 23 соатгача) ва экзопротезлаш + АКП гуруҳида 15.7±9.65 соатни (11 дан 18 соатгача) ташкил этган. Шу билан бирга узоқ муддатли сунъий нафас бериш вақтини тез-тез қўллаш зарурати ҳолатлари СП + АКП гуруҳга (95%) қараганда экзопротезлаш  + АКП гуруҳда камроқ бўлди. СП + АКП гуруҳида узоқ давр давомида 11% ҳолатда  Вальсальва синуси диаметрининг катталашиши аниқланган, бунда экзопротезлаш  + АКП гуруҳда ушбу кўрсаткич 0,0% га тенг бўлди. Юқоридаги кўрсатгичлар асосида қўйидаги иқтисодий натижаларга эришилди, бунда: 1 нафар беморнинг шифохондаги даври иқтисодий кўрсатгичи: Беморларнинг ушбу категориясида даволашда рационал ёндашув натижасида беморларнинг реанимацияда бўлиш даври 2 марта камайди, ўз навбатида реанимация даври 2 кундан 1 кунгача тушиб, сарф харажатлардан хам қўшимча иқтисод қилишга эришилди. 1 кунлик реанимация харажатлари 1 113 000 сўм (“Академик В.Вохидов номидаги РИХИАТМ” ДМнинг прейскурантига кўра). Беморларнинг шифохонада қолиш мудатини ўртача 15 кундан 10 кунга яъни 5 кунга қисқариши натижасида 1 беморга тўланадиган тўлов 1.523.500 сўмга камаяди (“Академик В.Вохидов номидаги РИХИАТМ” ДМнинг прейскурантига кўра, шифохонада 1 кун қолиш 304.700 сўм.). Ушбу гуруҳдаги беморларни даволашдаги индивидуал рационал ёндашув натижасида одатдаги даволаш тактикасига нисбатан ҳар бир бемордан ўртача 2 636 500 сўм иқтисодий самардорликка эришиш имконини беради. 1 йилда ўртача 10 та бемор учун 26 427 000 сўмни ташкил қилади. Йиллик бюджет маблағларидан 18 498 900 сўм, бюджетдан ташқари маблағлардан эса 7 928 100 сўм миқдорда иқтисод қилинди.