Абдурахманова Мадина Улугбековнанинг 
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Касаллик номларининг семантик ва прагматик тадқиқи (ўзбек, рус, инглиз тиллари мисолида)”, 10.00.06 – Қиёсий адабиётшунослик, чоғиштирма тилшунослик ва таржимашунослик (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2022.4.PhD/Фил2916.
Илмий раҳбар: Шахабитдинова Шохида Хошимовна филология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Андижон давлат чет тиллари институти
ИК фаолият коърсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Андижон давлат чет тиллари институти, PhD.03/29.12.2022.Фил.156.01.
Расмий оппонентлар: Мирзахидова Миясар Инамжановна филология фанлари доктори, профессор, Хурсанов Нурислом Искандарович филология фанлари бўйича фалсафа доктори.
Етакчи ташкилот: Фарғона давлат университети.
Диссертация ёʻналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади ўзбек, рус, инглиз тилларидаги касаллик номларининг семантик ва прагматик хусусиятларини, уларнинг кўчма маънода қўлланишидаги ўзига хосликларини очиб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
атама қўлланиш доираси институционал ҳудуддан чиққанда, прагматик бўёқдор сема ҳосил бўлиб компонент таркибнинг ўзгаришига олиб келиши асосланган;
прагматик тус институционал дискурсларда ҳам баёнотнинг вербаллашган аниқ ва вербаллашмаган яширин мақсадлари; мулоқот хусусиятлари; ҳамкорлик тамойилига бўйсунадиган нутқий актнинг ўзаро таъсир қоидалари; нутқ акти иштирокчиларининг ижтимоий ва шахсий тавсифи, умумий билими, хабар мазмунига муносабати натижасида юзага чиқиши очиб берилган;
ўзбек, инглиз, рус тилларининг эвфемизация ҳамда дисфемизация жараёнида ўзига хос жиҳатлари – рус тилида касалликка оид институционал номларнинг прагматик, коннотатив тусланиши, ўзбек тилида умумистеъмолдаги сўзларнинг хусусий дискурсларда ҳам фаол ишлатилиши, инглиз тилида шахс ва воқеалар, жой номлари билан боғлиқ иборалар устуворлиги очиб берилган;
бир хил касалликни атовчи номлар турли тилларда турлича компонент тузилишга эга бўла олиши ўзбек, инглиз, рус тилидаги мохов, қилтомоқ, кўрлик, ғилайлик, қутуриш, дудуқлик, карлик, чўлоқлик, пес касаллик номлари мисолида исботланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Ўзбек, рус, инглиз тилларида касаллик номларининг семантик ва прагматик тадқиқи бўйича олинган илмий натижалар асосида:
тиббий дискурсдаги мулоқот усулларининг прагматик жиҳатлари, тиббий мулоқот қатнашчиларининг оғзаки ва ёзма матн мазмунини тушуниши, прагматик тус хусусий, институционал дискурсларда ҳам баёнотнинг аниқ ва яширин мақсадлари, нутқ муомаласи хусусиятлари, ҳамкорлик тамойилига бўйсунадиган ўзаро таъсир қоидалари, сўзловчининг муносабати ва референсияси, сўзловчининг умумий билими, характери хабар мазмунига муносабати тарзида юзага чиқиши ҳақидаги илмий-назарий хулосалардан ОТ-Ф1-18 рақамли “Оммавий лисоний маданиятни шакллантириш методлари ва методологиясини ишлаб чиқиш” (2017-2022) мавзусидаги фундаментал лойиҳада фойдаланилган (Андижон давлат университетининг 2023 йил 3 февралдаги 39-01-313-сон маълумотномаси). Натижада, эвфемизация ҳамда дисфемизация жараёнида тиббий дискурснинг ўзига хос жиҳатлари – институционал номларнинг прагматик, коннотатив тусланиши, ўзбек тилида умумистеъмолдаги сўзларнинг фаол ишлатилиши, шахс ва воқеалар, жой номлари билан боғлиқ иборалар устуворлигига доир илмий хулосалар билан бойишига асос бўлган;
касаллик номларининг халқ оғзаки нутқида кўчма маънода қўлланиши, бу номларнинг одамлар ҳаётида катта аҳамият касб этиши тўғрисида, тиббиётда кенг қўлланилган номлар, тиббий атамаларнинг манба соҳалари, тузилиши, тематикаси ва семантикаси ҳақидаги илмий-назарий хулосалардан Ўзбекистон Миллий телерадиокомпаниясининг “Ўзбекистон” телерадиоканали ДМ “Маданий-маърифий ва бадиий эшиттиришлар” муҳарририяти томонидан тайёрланган “Таълим ва тараққиёт”, “Болалар ва биз” радиоешиттиришининг ссенарийсини тайёрлашда 2022 йил сентябр-декабр ойларидаги сонларида фойдаланилган (Ўзбекистон Миллий телерадиокомпаниясининг “Ўзбекистон” телерадиоканали ДМ томонидан 2023 йил 9 январдаги Ўз/РВ-23-02-сон маълумотномаси). Натижада, радиешиттиришлар касаллик номларини эвфемик, ёки дисфемик қўллаш натижалари, унинг инсон руҳиятига таъсири, ифодаланаётган фикрнинг танланган тил бирлиги натижасида ижобий, баъзан салбий талқин этилиши тўғрисидаги илмий мулоҳазалар билан бойишига асос бўлган;
тиббиёт терминлари, хусусан касаллик номларининг ўзбек, рус, инглиз тилларида ривожланиш тарихи, халқ оғзаки нутқида қўлланадиган ўзбек, рус, инглиз тилларидаги касаллик номлари, уларнинг прагматик хусусиятлари; касаллик номларининг тузилиши, тематикаси, манбалари ва семантикаси ҳақидаги хулосаларидан Андижон давлат тиббиёт институти “Хорижий тиллар кафедраси”да Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2020 йил 30 июндаги 359-сонли буйриғига асосан (Рўйхатга олиш рақами 359-538) тиббиёт институтлари магистрантлари учун таълим жараёнига татбиқ этилган “Энглиш ин Медиcине” (фор мастеръс cоурсе) номли дарслигини яратишда кенг фойдаланилган (Андижон давлат тиббиёт институтининг 2023 йил 30 январдаги 11/325-сон маълумотномаси). Натижада, диссертация материалларида келтирилган касаллик номларидан матн, сўз ва сўз бирикмаларининг ўзбек ва рус тилларидаги таржималарни топишда қўлланилган, шунингдек, тиббиёт ходими ва бемор ўртасидаги мулоқотда суҳбатнинг ўзаро ишончли, ҳар иккала томонга тушунарли бўлиши лозимлиги, берилаётган маълумотлар англашга қулай, психологик салбий таъсир ўтказмайдиган бўлиши ҳақидаги мулоҳазалар билан бойишига асос бўлган;
тиббий дискурсда тиббий терминлар вазифаларининг хусусиятларини аниқлаш уларни пайдо бўлиш муҳитида лексеманинг прагматик маъносини аниқлашга, денотатив маъно шаклланиш босқичида лексик бирликларлар семантикаси хусусиятларининг қиёсий таҳлили ва замонавий касбий тамғаланган коммуникацияни аниқлашга имкон бериши тўғрисидаги хулосаларидан Андижон давлат тиббиёт институти “Хорижий тиллар кафедраси”да тиббиёт институтлари талабалари учун таълим жараёнига татбиқ этилган (Ўзбекистон Республикаси Андижон давлат тиббиёт институти ректорининг 2022 йил 5 октябрдаги “598-ш”–сон буйруғига асосан) “Тиббий метафоралар изоҳли луғати”ни яратиш тадқиқот лойиҳаси доирасида фойдаланилган (Андижон давлат тиббиёт институтининг 2023 йил 30 январдаги 11/326-сон маълумотномаси). Натижада, изоҳли луғат касаллик номлари халқ лигвомаданиятининг эътиборга молик қисми эканлиги, уларни ўрганиш тилшуносликкина эмас, тиббиёт учун ҳам муҳимлиги, хусусан, касаллик номларининг эвфемизацияси психолингвистик интенсияни амалга ошириши: касаллик номини айтмаслик, касалликдан сақлаши ҳақидаги илмий мулоҳазалар билан бойишига асос бўлган.