Жумаев Орифжон Қиличбоевичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): Эга вазифасидаги ажратилган бўлакларнинг синтактик-семантик ва коммуникатив-стилистик хусусиятлари (немис тили мисолида), 10.00.04 - Европа, Америка ва Австралия халқлари тили ва адабиёти.
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2022.4.PhD/Fil2740.
Илмий раҳбар: Яхшиев Ашур Абдиевич, филология фанлари доктори (DSc), доцент.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Самарқанд давлат чет тиллар институти ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Самарқанд давлат чет тиллар институти, PhD.03/30.12.2019.Fil/Ped.83.01.
Расмий оппонентлар: Бушуй Татяна Анатолиевна, филология фанлари доктори, профессор; Рўзиев Яраш Бозорович, филология фанлари бўйича фалсафа доктори (PhD), доцент.
Етакчи ташкилот Қарши давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: Немис тилидаги эга вазифасини бажарадиган ажратилган бўлакларининг содда гапларни мураккаб гапларга айлантириш хусусиятларини синтактик, семантик, стилистик ва коммуникатив аспектларини синтаксем усуллардан фойдаланиб ёритиб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
эга шаклидаги ажратилган гап бўлакларининг матн доирасида ёйилиш даражасига аниқлик киритилган ва ушбу бўлаклар ажралишига таъсир кўрсатувчи омиллар аниқланиб, уларга бевосита тобе бўлган маълум бўлаклар орасидаги алоқа воситаларининг лингвистик асослари исботланган;
эга шаклидаги синтактик қурилмаларнинг кенгайиш усуллари, семантикаси ва структураси, уларга хос бўлган хусусиятлари ҳамда уларнинг моно – ва полифунксионаллик ҳолатлари очиб берилган ва эга шаклидаги ажратилган гап бўлакларининг матн доирасида ёйилиш даражасига аниқлик киритилган;
ажратилган гап бўлаклари ўзига хос синтактик категорияни ҳосил қилишига кўра улар иштирокида ҳосил бўлган тузилмаларни мураккаб тузилишдаги содда гапнинг структур типлари сифатида изоҳлаш ҳақидаги хулосалар, эга шаклидаги ажратилган гап бўлакларининг тобе компонентига нисбатан позитсияси аниқланган ҳамда уларнинг стилистик, семантик ва коммуникатив-прагматик вазифалари далилланган;
эга вазифасини бажарадиган ажратилган гап бўлаклари таркибининг зарурий, ихтиёрий характердаги компонентлари, эга шаклидаги ажратилган гап бўлаклари ҳамда уларга тобе бўлган компонентларга нисбатан қўлланилаётган тушунчалар аниқланиб, улар стилистик ва коммуникатив жиҳатдан асосланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Немис тили материаллари асосида эганинг ажратилган бўлак сифатида бажариб келадиган функсиялари тадқиқи бўйича олинган натижалар асосида:
инновацион тадқиқот лойиҳаси доирасида гап бўлакларининг ажратилишига таъсир қилувчи омиллар аниқланганлиги, эга шаклидаги ажратилган гап бўлакларининг матн доирасида ёйилиш даражасига аниқлик киритилганлиги ва эгани ажратиб таҳлил қилиш методларининг ўрганилиши Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университетида давлат илмий-техника дастурлари доирасида бажарилиши 2018-2020-йилларга мўлжалланган БВ-Атех-2018 (143) рақамли “Кўзи ожиз шахслар учун компютер техникасидан фойдаланиш, матнларни ўқиш ва ёзиш имконини берувчи ўзбек тилига асосланган гапирувчи дастурий таъминот ва овоз синтезаторини ишлаб чиқиш” мавзусидаги амалий грант лойиҳасида фойдаланилган (Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университетининг 2022- йил 25- ноябрдаги 01-3218- сон маълумотномаси). Натижада, ажратилга гап бўлакларига бевосита тобе бўлган маълум бўлаклар орасидаги алоқа воситаларининг лингвистик асослари исботланган;
гапнинг ажратилган бўлаклари семантикаси ва структураси ва уларнинг ўзига хос хусусиятлари таҳлили илмий-назарий аҳамият касб этиши бўйича хулосалар Самарқанд давлат чет тиллар институтида Европа Иттифоқининг Эразмус+ дастури 585845-ЭПП-1-2017-1-ЭС-ЭППКА2-CБҲЕ-ЖП CЛАСС: “Cомпутатионал Лингуистиcс ат Cентрал Асиан университиес” грант лойиҳаси доирасида тадқиқотнинг илмий натижалари, амалий таклиф ва тавсияларидан фойдаланилган (Самарқанд давлат чет тиллар институтининг 2022-йил 15-июлдаги 2012/30.02.01-сон маълумотномаси). Натижада, ажратилган гап бўлакларига хос бўлган хусусиятлари таҳлилининг илмий-назарий аҳамияти ҳамда моно – ва полифунксионаллик ҳолатлари очиб берилган;
ажратилган гап бўлаклари ўзига хос синтактик категорияни ҳосил қилишини эътиборга олиб, улар иштирокида ҳосил бўлган тузилмаларни мураккаб тузилишдаги содда гапнинг структур типлари сифатида изоҳлаш ҳақидаги хулосалар Самарқанд давлат чет тиллар институти “60230100-Филология ва тилларни ўқитиш (немис тили)”, бакалавриат таълим йўналиши ва “5А120100-Лингвистика (немис тили)” магистратура мутахассисликларининг ўқув режалари малака талабларига сингдирилган (Самарқанд давлат чет тиллар институтининг 2022-йил 15-июлдаги 2014/30.02.01-сон маълумотномаси). Натижада, эга орқали ифодаланган ажратилган гап бўлакларининг гап таркибини мураккаблаштирувчи, семантик-синтактик маъносини конкретлаштирувчи хусусиятлари таҳлили амалга оширилган ва эга орқали ифодаланган ажратилган бўлакларнинг ўзига хос хусусиятларининг мулоқот жараёнида фойдаланилиши ва ўрганилишида ишончли манба бўлиб хизмат қилиши далилланган;
немис тилида эга вазифасини бажарадиган ажратилган гап бўлаклари таркибининг зарурий ва ихтиёрий характердаги компонентлар ва эга шаклидаги ажратилган гап бўлакларининг стилистик ва коммуникатив жиҳатдан мажмуавий таҳлилининг илмий хулосаларидан Самарқанд вилоят телерадиокомпаниясининг “Ассалом Самарқанд”, “Таълим ва тараққиёт” каби ўқув-маърифий ҳамда илмий-оммавий телекўрсатувларида (2022-йил август-сентябр ойларида) фойдаланилган (Самарқанд вилоят телерадиокомпаниясининг 2022-йил 25-ноябрдаги 01-12/446- сон маълумотномаси). Натижада, эга шаклидаги ажратилган гап бўлакларининг стилистик ва коммуникатив жиҳатдан мажмуавий таҳлили илмий жиҳатдан асосланган.