Narzulloeva Dildora Saidjonovnaning
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon

I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): «Kardiovaskulyar xolatni xisobga olib surunkali yurak etishmovchiligi bulgan bemorlarni davolashni optimallashtirish » 14.00.06 – Kardiologiya (tibbiyot fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2022.1.PhD/Tib2410  Ilmiy rahbar: Muxamedova Muyassar Gafurdjanovna, tibbiyot fanlari doktori, professor. Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Buxoro davlat tibbiyot instituti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa (muassasalar) nomi, IK raqami: Respublika ixtisoslashtirilgan kardiologiya ilmiy – amaliy tibbiyot markazi, DSc.04/30.12.2019.Tib.64.01 raqamli kengash.
Rasmiy opponentlar: Tulaboeva Gavxar Mirakbarovna, tibbiyot fanlari doktori, professor; Kurbonov Nurali Abduraxmonovich, tibbiyot fanlari doktori.
Yetakchi tashkilot: Samarkand  davlat  tibbiyot  universiteti.
Dissertatsiya  yo‘nalishi: amaliy  ahamiyatga  molik.
II.    Tadqiqotning maqsadi: Yurak qon tomir tizimining dastlabki funksional holatiga qarab surunkali yurak etishmovchiligini davolashni samaradorligini aniqlash hamda optimal tashxislash va davolash taktikasini ishlab chiqishdan iborat.
III.    Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
ishemiya etiologiyali surunkali yurak etishmovchiligi bilan og‘rigan bemorlarda  chap qorincha otish fraksiyasi fenotiplariga qarab tojsimon tomirlar zahira hajmi va miokard to‘qimasining yashovchanligi aniqlangan;
ishemiya etiologiyali surunkali yurak etishmovchiligi bilan og‘rigan bemorlarda 12 xaftalik davo davrida gibernatsiyalangan miokard hajmiga val`sartan va val`sartan/sakubitril kombinatsiyasini ta’siri asoslangan;
ishemiya etiologiyali SYuE bilan og‘rigan bemorlar boshlang‘ich ExoKG struktur-funksional holatiga qarab 12 xaftalik davo davomida SYuE neyrogumoral boshqaruv tizimlari: simpatoadrenal, renin-angiotenzin-al`dosteron va natriyuretik peptidlarni bloklaydigan turli xil variantlarni samaradorligishh asoslangan;
ishemiya etiologiyali SYuE bilan og‘rigan bemorlarda tojsimon arteriyalar va miokard to‘qimasi zaxira hajmini inobatga olgan holatda optimal tashxislash algoritmi ishlab chiqilgan.
IV.    Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi.
Buxoro davlat tibbiyot instituti ekspert kengashining 2023 yil 16 apreldagi 27-z/004-son xulosasi asosida (ilmiy yangiliklarni boshqa sog‘liqni saqlash muassasalariga joriy etish bo‘yicha Sog‘liqni saqlash vazirligiga Buxoro davlat tibbiyot institutining 2022 yil 7 dekabrdagi 5928-sonli xati yuborilgan):
ilmiy natijalarning amaliyotga tadbiq etilishi ishemiya etiologiyasida rivojlangan surunkali yurak etishmovchiligida miokard to‘qimasining struktur-funksional holati hamda tojsimon arteriyalarning zaxira xajmini aniqlash imkonini bergan. Ilmiy yangilikning amaliyotga joriy qilinishi: “Kardiovaskulyar funksional holatni hisobga olib surunkali yurak etishmovchiligi bo‘lgan bemorlarni davolashni optimallashtirish” Buxoro shahar tibbiyot birlashmasi bo‘yicha 15.12.2022 yildagi №34 hamda Kogon shahar tibbiyot birlashmasi bo‘yicha 19.12.2022 yildagi № 27 joriy qilish dalolatnomasiga asosan amaliyotga joriy etildi. Ilmiy yangilikning ijtimoiy samaradorligi quyidagilardan iborat: ishemik etiologiyali surunkali yurak etishmovchiligi bilan og‘rigan bemorlarda miokard struktur-funksional holatini baholash, renin-angiotenzin-aldosteron va simpato-adrenal, natriy-uretik peptid tizimlar faoliyati miokardning gibernatsiya o‘chog‘i va tojsimon arteriyalar zaxira hajmiga bog‘liqligi aniqlangan,xamda davolash taktikasini tanlash va dinamikada baholash mezonlari ishlab chiqilgan. Ilmiy yangilikning iqtisodiy samaradorligi quyidagilardan iborat: “Kardiovaskulyar funksional holatni hisobga olib surunkali yurak etishmovchiligi bo‘lgan bemorlarni davolashni optimallashtirish” mavzusi joriy kilinishini xisobiga 1 nafar bemor uchun 462.229 sum iktisod kilingan (tajribaga ko‘ra 8,3% bemorlarda kurilgan) Ko‘rilgan laborator kursatkichlar 8,3% dan 6,9 % gacha kamaygan. Xulosa: tadqiqot natijalari 1 nafar bemor hisobiga byudjet mablag‘larini 724000 so‘mdan 434400 so‘mga iqtisod qilish imkonini bergan. Ilmiy yangilikdan kengaytirilgan xolda foydalanishi: “Kardiovaskulyar funksional holatni hisobga olib surunkali yurak etishmovchiligi bo‘lgan bemorlarni davolashni optimallashtirish” mavzusida ilmiy yangiliklarni  boshka soglikni saklash muassalariga joriy etish buyicha Soglikni saklash vazirligiga Abu Ali ibn Sino nomidagi Buxoro davlat tibbiyot instituti tomonidan 2022 yil 7 dekabrdagi 5928-son xat yuborilgan;
gibernatsiyalangan miokard hajmiga valsartan va valsartan/sakubitril kombinatsiyasi ta’sirini taqqoslama o‘rganilgan hamda individual davolash usuli tavsiya etiladi. Ilmiy yangilikning amaliyotga joriy qilinishi: Buxoro shahar tibbiyot birlashmasi bo‘yicha 15.12.2022 yildagi №34 hamda Kogon shahar tibbiyot birlashmasi bo‘yicha 19.12.2022 yildagi №27 joriy qilish dalolatnomasiga asosan amaliyotga joriy etilgan. Ilmiy yangilikning ijtimoiy samaradorligi quyidagilardan iborat: surunkali yurak etishmovchiligi bulgan bemorlarni davolashning zamonaviy tendensiyalari kasallikni klinik kechishinii engillashtirgan, bemorlarning xayot sifatini yaxshilanishiga va mexnatga layokatsizlik kunlari kamayishiga erishilgan. Ilmiy yangilikning iqtisodiy samaradorligi quyidagilardan iborat: “Kardiovaskulyar funksional holatni hisobga olib surunkali yurak etishmovchiligi bo‘lgan bemorlarni davolashni optimallashtirish” mavzusi joriy kilinishini xisobiga 1 nafar bemor uchun 462.229 sum iktisod kilingan(tajribaga kura 8,3% bemorlarda kurildi) Kurilgan laborator kursatkichlar 8,3% dan 6,9 % gacha kamaydi. Xulosa: Xar bir bemorlar  shifoxonada davolash kunlarini 4 kunga qisqartirgan. Shifoxonada bir kunlik davolash 72400 so‘mga to‘g‘ri kelishini xisobga olsak, xar bir bemor uchun iqtisod o‘rtacha byudjet mablag‘larini 289600 so‘mga va byudjetdan tashqari mablag‘larni 121000 so‘mga iqtisod qilish imkonini bergan. Ilmiy yangilikdan kengaytirilgan xolda foydalanishi: “Kardiovaskulyar funksional holatni hisobga olib surunkali yurak etishmovchiligi bo‘lgan bemorlarni davolashni optimallashtirish” mavzusida ilmiy yangiliklarni  boshka soglikni saklash muassalariga joriy etish buyicha Soglikni saklash vazirligiga Abu Ali ibn Sino nomidagi Buxoro davlat tibbiyot instituti tomonidan 2022 yil 7 dekabrdagi 5928-son xat yuborilgan;
ishemiya negizida rivojlangan surunkali yurak etishmovchiligi bilan og‘rigan bemorlarning boshlang‘ich ExoKG struktur-funksional holatiga qarab surunkali yurak etishmovchiligi neyrogumoral boshqaruv tizimlari, jumladan: simpatoadrenal, renin-angiotenzin-aldosteron va natriy-uretik peptidlarni bloklaydigan turli xil variantlarni samaradorligi taqqoslama o‘rganish imkonini bergan. Ilmiy yangilikning amaliyotga joriy qilinishi: Buxoro shahar tibbiyot birlashmasi bo‘yicha 15.12.2022 yildagi №34 hamda Kogon shahar tibbiyot birlashmasi bo‘yicha 19.12.2022 yildagi № 27 joriy qilish dalolatnomasiga asosan amaliyotga joriy etilgan. Ilmiy yangilikning ijtimoiy samaradorligi: 12 xaftalik davo natijasida bemorlarning kasalxonaga kayta tashrifi kamaygan. Bemorning boshlangich ExoKG struktur xolati, EKG xulosasiga, BNUP mikdoriga, bemorlarning shikoyatlari, ob’ektiv xolatiga 3 xaftalik davodan keyin ijobiy natija bergan. Ilmiy yangilikning iqtisodiy samaradorligi: “Kardiovaskulyar funksional holatni hisobga olib surunkali yurak etishmovchiligi bo‘lgan bemorlarni davolashni optimallashtirish” mavzusi joriy kilinishini xisobiga 1 nafar bemor uchun 462.229 sum iktisod kilingan(tajribaga kura 8,3% bemorlarda kurildi) Kurilgan laborator kursatkichlar 8,3% dan 6,9 % gacha kamaydi  Xulosa: Bu xolat bemorni shifoxonada davolash kunlarini 4 kunga qisqartirgan. Shifoxonada  bir kunlik davolash 72400 so‘mga to‘g‘ri kelishini xisobiga, xar bir bemor uchun iqtisod o‘rtacha 289600 so‘mni tashkil etgan. Ilmiy yangilikdan kengaytirilgan xolda foydalanishi: “Kardiovaskulyar funksional holatni hisobga olib surunkali yurak etishmovchiligi bo‘lgan bemorlarni davolashni optimallashtirish” mavzusida ilmiy yangiliklarni  boshka soglikni saklash muassalariga joriy etish buyicha Soglikni saklash vazirligiga Abu Ali ibn Sino nomidagi Buxoro davlat tibbiyot instituti tomonidan 2022 yil 7 dekabrdagi 5928-son xat yuborilgan;
ishemiya etiologiyasida rivojlangan surunkali yurak etishmovchiligi bemorlarda natriy-uretik peptid tizimi faolligi va markaziy gemodinamik ko‘rsatkichlar o‘rtasidagi bog‘liqlik aniqlangan holatda optimal tashxislash va davolash algoritmi ishlab chiqishga imkon bergan. Ilmiy yangilikning amaliyotga joriy qilinishi: Buxoro shahar tibbiyot birlashmasi bo‘yicha 15.12.2022 yildagi №34 hamda Kogon shahar tibbiyot birlashmasi bo‘yicha 19.12.2022 yildagi №27 joriy qilish dalolatnomasiga asosan amaliyotiga joriy etilgan. Ilmiy yangilikning ijtimoiy samaradorligi: o‘tkazilgan davolash algoritmidan olingan ma’lumotlarga ko‘ra, standard davoga qo‘shimcha ravishda ishemik etiologiyali surunkali yurak etishmovchiligi bilan og‘rigan bemorlarda qo‘llash iqtisodiy-ijtimoiy samaradorlik ko‘rsatkichlarini birmuncha oshirishi aniqlangan. Taklif etilayotgan algoritm yordamida bemorlarning shifoxonaga tashrifi kamaygan va sog‘liqni saqlashga tushayotgan yuklama kamaygan. Ushbu algoritmning standard davo sxemasidan farqi zarb hajmi va chiqarish hajmi ko‘rsatkichlarining yaxshilanishi bilan bir qatorda tojsimon arteriyalar zahira hajmini oshishiga ham sabab bo‘lgan. Ilmiy yangilikning iqtisodiy samaradorligi: “Kardiovaskulyar funksional holatni hisobga olib surunkali yurak etishmovchiligi bo‘lgan bemorlarni davolashni optimallashtirish” mavzusi joriy kilinishini xisobiga 1 nafar bemor uchun 462.229 sum iktisod kilingan(tajribaga kura 8,3% bemorlarda kurildi) Kurilgan laborator kursatkichlar 8,3% dan 6,9 % gacha kamaydi  ,tadkikot natijalari 1 nafar bemor hisobiga byudjet mablag‘larini 724000 so‘mdan 434400 so‘mga iqtisod qilish imkonini bergan.Jami kurilgan mikdor 55490000 sum. Xulosa:Joriy kilingan tekshirish usullari bir nafar bemor xisobiga byudjet mablaglarini 12450000 sumga va byudjetdan tashkari mablaglarni 5812045 sumga iktisod kilish imkonini bergan. Ilmiy yangilikdan kengaytirilgan xolda foydalanishi: “Kardiovaskulyar funksional holatni hisobga olib surunkali yurak etishmovchiligi bo‘lgan bemorlarni davolashni optimallashtirish” mavzusida ilmiy yangiliklarni  boshka soglikni saklash muassalariga joriy etish buyicha Soglikni saklash vazirligiga Buxoro davlat tibbiyot instituti tomonidan 2022yil 7 dekabrdagi 5928 –son  xat yuborilgan.