Иргашева Феруза Бахтиёровнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
И. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи): «Немис тилидан ўзбек тилига лингвокултуремалар таржимасининг социолингвистик аспектлари», 10.00.06 – Қиёсий адабиёцҳунослик, чоғиштирма тилшунослик ва таржимашунослик (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: Б2022.3.ПҳД/Фил2759.
Илмий раҳбар: Aдизова Ободон Истамовна, филология фанлари бўйича фалсафа доктори (ПҳД), доцент.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Бухоро давлат университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Бухоро давлат университети, ДСc.03/04.06.2021.Фил.72.03.
Расмий оппонентлар: Жўрайева Малоҳат Муҳаммадовна, филология фанлари доктори, профессор; Aҳмедов Aнвар Ботирович, филология фанлари номзоди, доцент.
Йетакчи ташкилот: Урганч давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
ИИ. Тадқиқотнинг мақсади немис бадиий асарларидаги лингвокултеремаларнинг миллий-маданий, лексик-семантик, стилистик хусусиятларини аниқлаш, уларнинг ўзбек тилига таржима масалаларини очиб беришдан иборат.
ИИИ. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
немис бадиий асарларидан ўзбек тилига лингвокултуремалар таржимасида семантик калка, фразеологик калка, генерализация каби лексик; пермутация, субституция, аддиция, адюнксия каби грамматик; антономик, експликация, компенсация каби синтактик трансформация усулларининг функсионал самарадорлиги асосланган;
шарқ ва ғарб миллий-маданий, ментал воқелиги уйғунлигини таъминлашда ҳар бир миллатга хос ментал хусусиятларни, тарихий-ижтимоий турмуш тарзи, дунёқараши; асар қаҳрамонларининг исми (антропонимлар), касб-ҳунар номлари (профессионализмлар), урф-одат, ўтмишга алоқадор архаизм ва историзмлар, топонимлар каби лингвокултерамаларни ифода етувчи сўзлар таржимасида матнга хос бўлган интертекстуаллик, контекстуал вазият, услуб, шакл ва маъно мутаносиблиги стратегияларининг бирламчи қиймат касб етиши исботланган;
замонавий немис асарларининг ўзбек тилидаги таржималарида лингвокултерамаларнинг ифодаланишига хос лингвокултурологик хусусиятлари, уларнинг лексик-семантик майдонидаги ядровий ва периферик ифодалари универсал ҳамда миллий-маданий жиҳатдан фарқланишида гендер, стилистик, синонимик ва антонимик жиҳатларининг устиворлиги далилланган;
немис тили асарларидаги лингвокултеремалар тарихий-генетик, маданий-естетик томондан тадқиқ қилиниши натижасида уларнинг жанрий табиатидаги, мотивлар структурасидаги ҳамда образлар тизимидаги умуминсоний қарашлар билан боғлиқ муштарак ҳамда миллий менталитетга алоқадор фарқли жиҳатлари аниқланган.
ИВ. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Немис тилидан ўзбек тилига лингвокултуремалар таржимасининг социолингвистик аспектларини аниқлаш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
немис бадиий асарларининг ўзбекча таржималарида лингвокултуремалар семантик калка, фразеологик калка, генерализация каби лексик; пермутация, субституция, аддиция, адюнксия каби грамматик; антономик, експликация, компенсация каби синтактик трансформация усулларининг функсионаллик самарадорлигига оид назарий хулосалардан Қорақалпоқ гуманитар фанлар илмий тадқиқот институтида 2017-2020 йилларда бажарилган ФA-Ф-1-005 “Қорақалпоқ фолклоршунослиги ва адабиёцҳунослиги тарихини тадқиқ етиш” мавзусидаги фундаментал илмий лойиҳани бажаришда фойдаланилган (Ўзбекистон Фанлар Aкадемияси Қорақалпоғистон бўлимининг 2022-йил 10-июндаги 17.01/188-сон маълумотномаси). Натижада ўзбекча бадиий матнларнинг аслиятдан таржима қилиниши билан боғлиқ муаммолар қиёсий аспектда ўрганилиб, таржимон маҳоратини аниқлашга хизмат қилган;
шарқ ва ғарб миллий-маданий, ментал воқелиги уйғунлигини таъминлашда ҳар бир миллатга хос ментал хусусиятларни, тарихий-ижтимоий турмуш тарзи, дунёқараши; асар қаҳрамонларининг исми (антропонимлар), касб-ҳунар номлари (профессионализмлар), урф-одат, ўтмишга алоқадор архаизм ва историзмлар, топонимлар каби лингвокултерамалар ифода етувчи сўзлар таржимасида матнга хос бўлган интертекстуаллик, контекстуал вазият, услуб, шакл ва маъно мутаносиблиги стратегияларининг бирламчи қиймат касб оид назарий ва амалий материаллардан Самарқанд давлат чет тиллар институтида 2016-2018 йилларда амалга оширилган 561624-ЕПП-1-2015-УК-ЕППКA2-CБҲЕ-СП-ЕРAСМУС + CБҲЕ ИМЕП: “Ўзбекистонда олий таълим тизими жараёнларини модернизациялаш ва халқаролаштириш” инновацион тадқиқот лойиҳасини бажаришда фойдаланилган (Самарқанд давлат чет тиллар институтининг 2022-йил 8-октябрдаги 2822/30.02.01-сон маълумотномаси). Тадқиқот натижаларидан таржимашунослик асосларини, таржима назарияси ва амалиётини модернизация қилиш, таълим жараёнларини мустаҳкамлаш ва байналмилаллаштиришга қаратилган ўқув қўлланма ва дарсликларни яратишда янгича ёндашув асоси сифатида фойдаланишга еришилган;
замонавий немис асарларининг ўзбек тилидаги таржималарида лингвокултерамаларнинг ифодаланишига хос лингвокултурологик хусусиятлари, уларнинг лексик-семантик майдонидаги ядровий ва периферик ифодалари универсал ҳамда миллий-маданий жиҳатдан фарқланишида, гендер, стилистик, синонимик ва антонимик жиҳатларининг устиворлиги билан боғлиқ хулоса ва натижалардан Ўзбекистон Миллий телерадиокомпанияси Бухоро вилоят телерадиокомпаниясининг “Нажот билимда”, “Aссалом, Бухоро” телекўрсатувлари ссенарийсини тайёрлашда фойдаланилган (Бухоро вилояти телерадиокомпаниясининг 2022-йил 28-ноябрдаги №1/309-сон маълумотномаси). Натижада кўрсатувларнинг илмий далилларга бой бўлиши таъминланган ҳамда ўзбек адабиётининг немис адабиёти контексти билан боғлиқлиги, унинг маърифий-тарбиявий аҳамияти очилган.
