Нишонова Асал Якубжоновнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Тошкент вилояти шароитида қовун (Melo Adans L.) етиштиришнинг ресурстежамкор технологиясини ишлаб чиқиш”, 06.01.06 – Сабзавотчилик (Қишлоқ хўжалиги фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2022.3.PhD/Qx966.
Илмий раҳбар: Буриев Хасан Чутбаевич, биология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент давлат аграр университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент давлат аграр университети, DSc.05/29.04.2022.Qx.13.04.
Расмий оппонентлар: Дусмуратова Саодат Исмоиловна, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор; Остонақулов Тоштемир Эшимович, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор.
Йетакчи ташкилот: Сабзавот, полиз экинлари ва картошкачилик илмий-тадқиқот институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади Тошкент вилояти шароитида қовуннинг турли муддатларда пишиб етиладиган навларини етиштиришда ресурстежамкор технологияларни қўллашни агробиологик, хўжалик, экологик ва иқтисодий самарадорлигини баҳолашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор Тошкент вилояти шароитида қора плёнка билан мулчаланган майдонларда қовун навларини морфобиологик (вегетация давомийлиги, ўсиш-ривожланиши, илдиз, поя вазни, барг сони ва сатҳи) ва қимматли хўжалик (тезпишарлиги, ҳосилдорлиги, маҳсулотнинг сифат кўрсаткичлари) белгилари аниқланган;
ресурстежамкор технология асосида тезпишар (75 кун), юқори ҳосилли (26,3-29,7 т/га) ва нитрат миқдори кам бўлган (102,8-108,2 мг/кг) сифатли маҳсулот олиш учун ушбу экинларни мақбул экиш муддати (30-апрел, ҳаво ҳарорати 22,4 ºС, тупроқ ҳарорати 25,3 ºС) аниқланган;
“Кичкинтой” ва “Кок тинни 1087” навларини вегетация даври давомида томчилатиб суғорилганда 1718,3-1994,5м3, яъни 49-50% гача сув сарфи тежалганлиги исботланган;
ресурстежамкор технологияларни қўллашда қовун далаларида бегона ўтлар сони 52,0-52,8 % га, фузариоз касаллиги 6,0-6,5 %.га қисқариб, экин майдонларининг экологик ҳолати яхшиланганлиги ва ўрганилган навларда ҳосилдорликдан олинган ўртача рентабеллик даражаси назоратга нисбатан 26,0-46,0 %.га ошганлиги исботланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Тошкент вилояти шароитида қовун етиштиришнинг ресурстежамкор технологиясини ишлаб чиқиш бўйича олиб борилган илмий-тадқиқот натижалари асосида:
фермер ва деҳқон хўжаликлари учун “Тошкент вилояти шароитида қовун етиштиришнинг ресурстежамкор технологиясини ишлаб чиқиш” бўйича тавсиянома тасдиқланган (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2022 йил 22 ноябрдаги 07/33-04/8652 сон маълумотномаси). Натижада ушбу тавсиянома қовун экинини ресурстежамкор технологиялар асосида етиштириш мақсадида томорқа ер эгалари, сабзавот-полизчиликка ихтисослаштирилган фермер хўжаликларида амалий қўлланма сифатида хизмат қилмоқда;
қовуннинг “Кичкинтой” ва “Кок тинни 1087” навлари кўчатларини ҳар хил (шаффоф ва қора) плёнкалар билан мулчалаб етиштириш ишланмаси Тошкент вилояти Бўка тумани “Nodir Elbek Bo‘ston” фермер хўжалигида 0,10 гектар майдонда жорий этилган (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2022 йил 22 ноябрдаги 07/33-04/8652 сон маълумотномаси). Натижада қовунни анъанавий (плёнкасиз) етиштирилганга нисбатан тезпишарлиги, майдон бирлигидан кўчат тутувчанлиги 4-5 баробар юқори бўлганлиги, бегона ўтлар билан ифлосланиш даражасининг 70-80 %.га пасайганлиги, эртароқ ҳосилга кирганлиги ва умумий ҳосилдорлик шаффоф плёнка билан етиштирилганда 23 т/га, соф даромад 62 млн.сўмни, рентабеллик даражаси 117 %.ни, қора плёнка билан эса 25 т/га, соф даромад 70 млн.сўм, рентабеллик даражаси 127 %.ни ташкил этган;
қовун навларини ресурстежамкор технология асосида етиштиришнинг экиш муддатларига таъсири ишланмаси Сабзавот, полиз экинлари ва картошкачилик илмий тадқиқот институти Қашқадарё илмий тажриба станциясида 3,6 гектар майдонда жорий қилинган (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2022 йил 22 ноябрдаги 07/33-04/8652 сон маълумотномаси). Натижада апрел ойининг учинчи ўн кунлигида экилганда 27 т/га ҳосил етиштирилган. Иқтисодий самарадорлик 135 млн/сўм, соф даромад 75 млн.сўмни ва рентабеллик даражаси назорат вариантига (апрел ойининг иккинчи ўн кунлиги) нисбатан ўртача 15-20 %.га юқори бўлган;
“Кичкинтой” ва “Кок тинни 1087” навлари кўчатларини томчилатиб суғориш технологияси асосида етиштириш ишланмаси Сирдарё вилояти Гулистон тумани “Гулистон элита уруғчилик хўжалиги” МЧЖда 0,10 гектар майдонга жорий қилинган (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2022 йил 22 ноябрдаги 07/33-04/8652 сон маълумотномаси). Натижада қовунни анъанавий (эгатлаб) усулда етиштиришга нисбатан экин ҳосилдорлигининг 40-60 % ортиши ва ҳосил сифатининг яхшиланиши; сув ресурслари 20-80 %.гача тежалиши; агротехник тадбирларни ўтказиш учун сарфланадиган моддий ва меҳнат ресурсларининг 35-50 %.гача камайиши; экинни озиқлантириш учун сарфланадиган ўғитларнинг 50 %.гача  миқдорда камайиши натижасида “Кичкинтой” навидан 27,5 т/га ҳосил олиниб, иқтисодий самарадорлик 137 млн/сўм, соф даромад 70 млн/сўм ва рентабеллик даражаси 108 %.ни, “Кок тинни 1087” навидан 32 т/га ҳосил олиниб, иқтисодий самарадорлик 224 млн/сўм, соф даромад 120 млн/сўм ва рентабеллик даражаси 115 %.ни ташкил этган;
қовун етиштиришнинг ресурстежамкор технологиясини ишлаб чиқиш ишланмаси Тошкент давлат аграр университети ҳузуридаги Ахборот маслахат маркази (Extension center) ДУКда 0,06 гектарга жорий қилинган (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2022 йил 22 ноябрдаги 07/33-04/8652 сон маълумотномаси). Натижада ҳосилдорлик “Кичкинтой” навидан 24 т/га, соф фойда 70 млн.сўм, рентабеллик 140 %.ни, “Кок тинни 1087” навидан 28 т/га, соф фойда 110 млн.сўм, рентабеллик 128 % ни ташкил этган.