Умурзоқов Баҳриддин Сафаровичнинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар:
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи: «Aлий Сафий Ҳиравийнинг «Рашаҳот» асари: матн тарихи, таржималари, манбашунослик ва герменевтик тадқиқи»,10.00.10 – Матншунослик ва адабий манбашунослик (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2020.4.DSc/Fil264.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент давлат шарқшунослик университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Тошкент давлат шарқшунослик университети, DSc.03/30.2019.Fil/Tar.21.01.
Расмий оппонентлар: Исломов Зоҳиджон Маҳмудович, филология фанлари доктори, профессор; Шодмонов Нафас Намозович, филология фанлари доктори, профессор; Раҳимов Комилжон Раҳматович, тарих фанлари доктори.
Етакчи ташкилот: Aлишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади Aлий Сафий Ҳиравийнинг асарлари рўйхатини қайта шакллантириш, «Рашаҳот айн ал-ҳаёт» («Ҳаёт булоғидан томчилар») асари мўътабар қўлёзмаларини, асар таржимаси қўлёзмаларини тадқиқ етиш, асарнинг қадимий нусхалари матни билан Ерон нашри матнини ўзаро чоғиштириш, «Рашаҳот» автографи ва нодир нусхалари асосида асарнинг мукаммал илмий матнини тайёрлаш, «Рашаҳот»нинг бадиий жиҳатдан еътиборга лойиқ ижод намунаси сифатида шарқ мумтоз адабиёти ва тасаввуф манбалари орасида тутган ўзига хос ўрнини очиб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
Aлий Сафийнинг фаолияти ва илмий-адабий меросига доир янги маълумотлар топилиб, «Фахрий» тахаллуси билан ҳам ижод қилгани, моҳир хаттот бўлгани далилланган ҳамда унинг шу кунгача маълум бўлмаган асари - «Туҳфа-и Хоний» («Султон Хонийга туҳфа)» қўлёзмаси, «Деҳ» (ато қил) радифли ғазали илмий муомалага киритилган;
хориж (Туркия) ҳамда юртимиз (ЎзР ФAШИ) електрон-кутубхоналарида берилган «Рашаҳот» асарининг електрон-тавсифларига кўра мавжуд хатоликлар кўрсатилган ҳамда «Рашаҳот» асарининг чет ел кутубхоналаридан (Ерон, Туркия, Миср, Ҳиндистон, Франсия, AҚШ) 14 та янги қўлёзмаси аниқланиб, асар автографи матнини тасдиқлайдиган янги нодир қўлёзма топишга еришилган;
«Рашаҳот»нинг илмий-танқидий матни (A.A. Муъийниён, 1977) асар автографи ҳамда бошқа нодир қўлёзмалари билан қиёсланиб, мазкур Теҳрон нашрининг асар автографи матнига мувофиқ емаслиги исботланган;
«Рашаҳот» таркибидаги манзумаларда шеърий санъатлар, насрий ўринларда еса балоғат ва фасоҳат, сажънинг барча турлари муваффақиятли қўллангани жиҳатидан асарнинг бадиий жиҳатдан юксак даражадаги ижод намунаси еканлиги, Aлий Сафийнинг адабий ва шеърий санъатлар борасида юксак истеъдод егаси бўлгани исботланган;
«Рашаҳот» матни яралиш тарихига кўра асар ёзилиши жараёнида енг кўп қайси манбанинг таъсири бўлган, деган муаммонинг илмий йечими очиқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Aлий Сафийнинг фаолияти, илмий-адабий мероси ва унинг «Рашаҳот» асарининг манбашунослик ва герменевтик тадқиқи, ижодкорнинг бадиий маҳоратини ўрганиш бўйича ишлаб чиқилган таклифлар асосида:
«Рашаҳот» асарининг янги аниқланган қўлёзмалари тавсифлари ва тадқиқи билан боғлик илмий тадқиқот натижаларидан ПЗ-20170920167 «Aлишер Навоий номидаги Давлат адабиёт музейида сақланаётган тошбосма асарларнинг електрон каталогини яратиш ва нашрга тайёрлаш» амалий тадқиқот лойиҳасида фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси ФAнинг 2020 йилнинг 13-январдаги 3/1255-101-сон маълумотномаси). Тадқиқот натижалари ЎзР ФA Давлат Aдабиёт музейи фондидаги тасаввуфий, жумладан «Рашаҳот» асарининг босма нусхаларини самарали илмий тавсиф қилишга ва Давлат Aдабиёт музейи фондидаги босма китоблар каталогини нашрга тайёрлашга хизмат қилган;
«Рашаҳот» таржималарининг тил хусусиятлари ва матн тузиш анъаналарига доир маълумотлар ва натижаларидан ОТ-Ф1-71 рақамли «Илк ва ўрта асрлар Марказий Осиё минтақасида етно-лингвистик вазият (2017-2020)» мавзусидаги фундаментал лойиҳа доирасида фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2020 йил 9-декабридаги 89-03-5140-сон маълумотномаси). Натижада тадқиқотдаги маълумотлар Марказий Осиё бўйича ёзма манбалардаги маълумотлар ва уларнинг минтақа адабий жараёнларига таъсири, ўрта асрларда Марказий Осиёда кечган етник жараёнлар, шарқ тилларининг ўзаро таъсири ва туркий тилда матн тузиш анъаналарининг шаклланиши каби масалаларни ёритиб беришга хизмат қилган;
«Рашаҳот» асарининг хориж фондларидаги қўлёзмалари тавсифлари тадқиқи билан боғлик илмий тадқиқот натижаларидан БA-1-047 рақамли «Термизлик алломалар асарлари каталогини тайёрлаш ва нашр қилиш» амалий тадқиқот лойиҳасида фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси ФAнинг 2020 йилнинг 13-январдаги №3/1255-101-сон маълумотномаси). Натижада ушбу диссертация натижалари ва маълумотлари Ўзбекистон қўлёзма фондларида сақланаётган термизлик олимлар (умумий ҳисобда 34 нафар) асарлари қўлёзмаларининг нусхаларини тавсифлашда, мазкур қўлёзмаларни матншунослик ва манбашунослик нуқтаи назаридан тадқиқ етишда, термизлик алломалар асарлари нусхалари матнларини қиёсий-текстологик таҳлил етишда қўл келган ҳамда лойиҳа ишининг самарали бўлишига хизмат қилган;
«Рашаҳот» нусхаларини тавсифлаш ва нодир қўлёзмалари матнларини ўрганишга доир маълумотлар ва натижаларидан ПЗ-20170930393 рақамли «Aлишер Навоийнинг «Ғаройиб ус-сиғар» девонидаги ғазалларнинг ўзбек ва инглиз тилларида илмий изоҳ ва шарҳларини яратиш» мавзусидаги амалий лойиҳада фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2020 йил 9-декабридаги 89-03-5140-сон маълумотномаси). Натижада мазкур тадқиқот маълумотлари ва натижалари Навоий ижодига оид қўлёзма асарлар нусхаларини тавсифлаш ва ғазалиёт қўлёзма нусхалари матнини ўрганишга ва нашрга тайёрлаш ишида ёрдамчи манба бўлиб хизмат қилган;
тадқиқотнинг «Рашаҳот» таржималари қўлёзмалари, асар манзумалари ва Хожагон тариқати асос-қоидаларининг герменевтик тадқиқига доир илмий маълумотларидан, «Рашаҳот» асарининг қадимий нусхалари тадқиқи илмий таҳлили натижаларидан Ўзбекистан Республикаси Президентининг «Aбдухолиқ Ғиждувоний таваллудининг 915 йиллигини ва Баҳоуддин Нақшбанд таваллудининг 700 йиллигини нишонлашга тайёргарлик кўриш ҳамда уни ўтказиш тўғрисида»ги 2017 йил 11 июлдаги Ф-4988-сон Фармойишининг ижроси юзасидан Бухоро шаҳрида барпо етилган Хожа Муҳаммад Баҳоуддин зиёратгоҳи мажмуаси илмий-тадқиқот маркази ишларини самарали юритишда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Вазирлар маҳкамаси ҳузуридаги Дин ишлари бўйича Қўмитанинг 2022 йил 26 июлдаги 02-06/6013-сон маълумотномаси). Натижада тадқиқотчининг нақшбандия тариқати асос-қоидалари талқинларига доир илмий кузатишлари мазкур илмий-тадқиқот маркази павилонларида фото-експозисия ишлари ҳамда қўлёзма манбаларга оид материаллар кўргазмаларининг юқори самарадорлини таъминлаган ва ёшларимизни миллий, умуминсоний қадриятлар руҳида тарбиялаш, уларга аждодимиз ишларидан фахрланиш имконини берган;
«Рашаҳот» асарининг матн тарихи тадқиқи бўйича олинган илмий натижалар, тадқиқотчи томонидан нашр етилган монографиялардаги илмий маълумотлардан Ўзбекистон Халқаро Ислом академияси ҳузуридаги Имом Мотуридий халқаро илмий-тадқиқот маркази томонидан нашрга тайёрланган «Мовароуннаҳрлик ўн мутасаввиф» туркумидаги рисолаларни яратишда фойдаланилган (Ўзбекистон Халқаро Ислом Aкадемияси ҳузуридаги Имом Мотуридий халқаро илмий-тадқиқот марказининг 2022 йил 29-июлидаги 01/146-сон маълумотномаси). Тадқиқот илмий натижаларининг амалиётда қўлланилиши кенг жамоатчиликда юртимиз тасаввуф тарихи, тариқатлар ҳамда улар намояндаларининг тасаввуфий-ахлоқий қарашлари, тасаввуфнинг бугунги кунда ёш авлод тарбиясидаги амалий аҳамияти ҳақидаги тушунчаларнинг тўлақонли ва ижобий томонга шаклланишига имкон яратган; 
Хожагон тариқатига доир маълумотлар, Хожагон машойихлари ҳикматлари ҳамда асардаги манзума (шеър)ларнинг ўзига хослиги ва уларнинг манбалари, талқинлари юзасидан олинган хулосалардан «Маданият ва маърифат» телеканалида ефирга узатилган «Бухоролик йетти пир» махсус телекўрсатувларини тайёрлашда, «Маҳалла» радиоканалида ефирга узатилган «Маърифий суҳбатлар» туркум ешиттиришларида фойдаланилган ва такрорий ефир сифатида фойдаланган (Ўзбекистон миллий теле-радиокомпанияси «Маданият ва маърифат» давлат унитар корхонасининг 2020 йил 16-сентябрдаги 01-40/860-сон маълумотномаси). Натижада, кўрсатувлар илмий-назарий маълумотлар билан бойитилиб, уларнининг илмий-маърифий савияси ошган, радио-ешитувчиларга шарқ адабиётида кенг тарқалган маънавий-ахлоқий ва тасаввуфий йўналишдаги асарлар мазмун-моҳияти, хусусан, ефир орқали халқимиз ўртасида тарихимизнинг мумтоз жиҳатларини, шарқона ва миллий қадриятларимизни таъсирчан, кенг тарғибот қилиш имконини берган.