Турайева Дилфуза Даминовнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

И. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи): “Ўзбек ва рус тилларида тасвирий бирликлар типологияси ва ўзаро таржимаси”, 10.00.06 – Қиёсий адабиёцҳунослик, чоғиштирма тилшунослик ва таржимашунослик (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: Б2021.4.ПҳД/Фил2127.
Илмий раҳбар: Менглийев Бахтиёр Ражабович, филология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Қарши муҳандислик-иқтисодиёт институти. 
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Бухоро давлат университети, ДСc.03/04.06.2021.Фил.72.03.
Расмий оппонентлар: Киселёв Дмитрий Aнатолйевич, филология фанлари доктори, доцент; Қулмаматов Дўсмамат Саттарович, филология фанлари доктори, профессор.
Йетакчи ташкилот: Термиз давлат университети.    
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
ИИ. Тадқиқотнинг мақсади ҳозирги замон ўзбек ва рус тилидаги тасвирий бирликларнинг типологик хусусиятлари, доимий қўлланиш меъёрини кўрсатувчи семантик ва контекстуал тавсифини бериш, таржима муаммоларини очиб бериш ва лексикографик талқинидаги ўзига хосликларни аниқлашдан иборат.
ИИИ. Тадқиқотнинг илмий янгилиги: 
тасвирий бирликларнинг функсионал имкониятлари, коммуникатив ва дериватив характери, матн ривожи доирасида воқеланиши ва матн ҳосил қилиш қонуниятлари билан белгиланиши, мазкур жараён натижаси сифатида тасвирий бирликнинг иккиламчи маҳсулот еканлиги асосланган; 
тасвирий бирликларнинг бирмаънолилик ва кўпмаънолилиги, нейтрал ва емоционаллиги, контекстга боғлиқ ва боғлиқ емаслигида намоён бўладиган ички қарама-қаршиликларга уларнинг турли матнлар доирасида контекстуал ва деривацион мазмун касб етиш, турли контекстларда таърифланишга еҳтиёж сезиш ва сезмаслик табиати сабаб бўлиши аниқланган;
миллий-маданий манзарани ифодалашда миллатга хос бўлган махсус тасвирий бирликлар, реалиялар таржимасида транслитерация, експликация, генерализация, компенсация усулларининг бирламчи қиймат касб етиши далилланган;
тасвирий бирликларнинг фонетик, лексик, морфологик ва синтактик хусусиятлари ўзбек тили миллий корпусининг лексик-семантик муносабатдош бирликлар базасини яратиш, миллий корпус асосида параллел тиллар корпусини такомиллаштириш билан шартланганлиги мазкур лисоний бирликларни аниқлаш орқали параллел корпус лингвистик таъминотини яратиш имкониятининг устуворлиги исботланган. 
ИВ. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Ўзбек ва рус тилларида тасвирий бирликлар типологияси ва ўзаро таржимасини аниқлаш бўйича олинган илмий натижалар асосида: 
тасвирий бирликларнинг функсионал имкониятлари, коммуникатив ва дериватив характери, матн ривожи доирасида воқеланиши ва матн ҳосил қилиш қонуниятлари билан белгиланиши, мазкур жараён натижаси сифатида тасвирий бирликнинг иккиламчи маҳсулот еканлигига оид назарий хулосалардан Қорақалпоқ гуманитар фанлар илмий тадқиқот институтида бажарилган ФA-Ф1-Г003 “Ҳозирги қорақалпоқ тилида функсионал сўз ясалиши”; ФA-Ф1-Г007 “Қорақалпоқ нақл-мақоллари лингвистик тадқиқот обйекти сифатида” мавзусидаги фундаментал лойиҳаларни бажаришда фойдаланилган (Ўзбекистон Фанлар Aкадемияси Қорақалпоғистон бўлимининг 2022-йил 17-январдаги 17.01/198-сон маълумотномаси). Натижада тасвирий бирликлар таржималарнинг муваффақиятли томонларини аниқлаш, тиллараро тафовутлар миллий хусусиятлари ва жиҳатларини очиб беришга еришилган;
тасвирий бирликларнинг бирмаънолилик ва кўпмаънолилиги, нейтрал ва емоционаллиги, контекстга боғлиқ ва боғлиқ емаслигида намоён бўладиган ички қарама-қаршиликларга уларнинг турли матнлар доирасида контекстуал ва деривацион мазмун касб етиш, турли контекстларда таърифланишга еҳтиёж сезиш ва сезмаслик табиати сабаб бўлишига оид назарий хулосалардан 2018-2019 йилларда бажарилган Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмаси Қашқадарё вилоят бўлимида амалга оширилган 54-10/104 рақамли “Митти юлдуз” жилолари ёхуд “Aбдулла Орипов издошлари ҳузурида” мавзусидаги лойиҳа ишини амалга оширишда муҳим назарий манба сифатида фойдаланилган (Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмаси Қашқадарё вилоят бўлимининг 2022-йил 25-ноябрдаги 92-сон маълумотномаси). Натижада бадиий матнларнинг рус тилидан ўзбек тилига ва ўзбек тилидан рус тилига тасвирий бирликлар таржимаси амалиётини янги сифат даражасига кўтаришга ва таржимага доир таҳрир дастурларини ишлаб чиқишга еришилган;
тасвирий бирликларнинг фонетик, лексик, морфологик ва синтактик хусусиятлари, ўзбек тили миллий корпусининг лексик-семантик муносабатдош бирликлар базасини яратиш, миллий корпус асосида параллел тиллар корпусини такомиллаштириш билан шартланганлиги мазкур лисоний бирликларни аниқлаш орқали параллел корпус лингвистик таъминотини яратиш имкониятининг устуворлиги билан боғлиқ хулоса ва натижалардан Қашқадарё вилоят телерадиокомпаниясининг “Файзли кун” номли дастури сенарийсини тайёрлашда фойдаланилган (Қашқадарё вилояти телерадиокомпаниясининг 2022-йил 17-ноябрдаги 17-05/313-сон маълумотномаси). Натижасида ушбу телекўрсатувлар учун тайёрланган материалларнинг мазмуни мукамаллаштирилиб, илмий далилларга бой бўлишига, кўрсатувнинг илмий-оммабоплик хусусияти оширилишига еришилган.