Холмуродова Мадина Aлишер қизининг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
И.Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Aбдулла Қодирий насрида қўлланган “маънавият” тушунчаси ифодаловчиларининг инглиз тилида берилиши”, 10.00.06 – Қиёсий адабиёцҳунослик, чоғиштирма тилшунослик ва таржимашунослик (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: Б2021.3.ПҳД/Фил2000.
Илмий раҳбар: Менглийев Бахтиёр Ражабович, филология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Ўзбекистон давлат жаҳон тиллари университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Ўзбекистон давлат жаҳон тиллар университети, ДСc.03/30.12.2019.Фил/Пед.27.01.
Расмий оппонентлар: Тухтасинов Илҳом Мадаминович, педагогика фанлари доктори, профессор; Aҳмедова Меҳринигор Баҳодировна, филология фанлари бўйича фалсафа доктори (ПҳД), доцент.
Йетакчи ташкилот: Aндижон давлат чет тиллари институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
ИИ. Тадқиқотнинг мақсади Aбдулла Қодирий насрида, хусусан, “Ўткан кунлар” романида қўлланган “маънавият” тушунчаси ифодаловчиларининг ўзбек тилидаги семантик кўламини аниқлаш ҳамда ушбу маъноларнинг инглиз тилига таржимаси, икки тилдаги лексикографик талқинини очиб беришдан иборат.
ИИИ.Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
Aбдулла Қодирий насрида қўлланилган “маънавият” атов бирликлари семантик кўлами ҳамда ўзбек тилининг изоҳли луғатидаги талқинига кўра атов бирликларини маъно доминантасига кўра “ахлоқ”, “еътиқод” ҳамда “маърифат” оралиқ маъно гуруҳларига ажратиш орқали маънавият оламининг умумбашарий ва миллий лисоний тасвири очиб берилган;
таржима еквивалентлиги ҳамда адекватлигини таъминлашда Aбдулла Қодирий насрида қўлланилган “маънавият” тушунчасини ифодаловчи муқобили бўлмаган микромайдон марказидаги лексемаларни транслитерасия, периферик воситаларни еса маънони калкалаш, маънони қисман ўгириш ҳамда изоҳлаш усуллари воситасида узатиш самарадорлиги далилланган;
таржима луғатларида луғат мақоласининг информативлигини оширишда ўзбек тилининг изоҳли луғатидаги “маънавият” атов бирликларини дескриптив ёндашув муқобили сифатида ижобий/салбий муносабат асосида берилган ситуатив изоҳнинг сўз моҳиятини тўлиқ очиб беришига хизмат қилиши исботланган;
Aбдулла Қодирий насрида қўлланган “маънавият” тушунчасини ифодаловчи бирликлар таржимасини мукаммаллаштириш ҳамда уларни “ўзбекча-инглизча” лексикографик талқинини такомиллаштиришда лексик-семантик гуруҳ доирасида синонимик ва еквивалентлик тамойилларига асосланган идеографик луғатларни тузиш бўйича тавсиялар ишлаб чиқилган.
ИВ.Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Ўзбек тили ва инглиз тилида “маънавият” тушунчаси ифодаловчиларининг қиёсий тадқиқи юзасидан еришилган илмий натижалари асосида:
Aбдулла Қодирий насрида қўлланилган “маънавият” атов бирликлари семантик кўлами ҳамда ўзбек тилининг изоҳли луғатидаги талқинига кўра атов бирликларини маъно доминантасига кўра “ахлоқ”, “еътиқод” ҳамда “маърифат” оралиқ маъно гуруҳларига ажратиш орқали маънавият оламининг умумбашарий ва миллий лисоний тасвири илмий хулосалардан Ўзбекистондаги Ислом сивилизассияси марказининг “Учинчи реннесанс – Янги Ўзбекистон” грант лойиҳаси доирасида фойдаланилган (Ўзбекистондаги Ислом сивилизацияси марказининг 2022 йил 25 майдаги 412-рақамли маълумотномаси). Натижада ўзбек адиби Aбдулла Қодирий романининг инглиз тилига таржима қилиш муаммолари билан боғлиқ таҳлилий умумлашмалар лойиҳа доирасида яратилган дарслик ва луғатларнинг такомиллаштирилишига хизмат қилган;
таржима еквивалентлиги ҳамда адекватлигини таъминлашда Aбдулла Қодирий насрида қўлланилган “маънавият” тушунчасини ифодаловчи муқобили бўлмаган микромайдон марказидаги лексемаларни транслитерасия, периферик воситаларни еса маънони калкалаш, маънони қисман ўгириш ҳамда изоҳлаш усуллари воситасида узатиш самарадорлигига оид хулосалардан Ерасмус+дастурининг 561574-ЕПП-1-2015-1-ЕС-ЕППКA2-CБҲЕ-ЖП-ЕCCУМ: “Естаблишмент оф Cомпутинг Cентерс анд Cурриcулум Девелопмент ин Матҳематиcал Енгинееринг Мастер программе” халқаро лойиҳада фойдаланилган (Урганч давлат университетининг 2022 йил 13 мартдаги 06-81/5-рақамли маълумотномаси). Натижада ёшларни баркамол, маънавий йетук қилиб тарбиялашга билвосита референ бўладиган маънавият атамаларини батафсил лингвистик ва маданий таҳлил қилиш имконияти вужудга келтириш, инглиз ва ўзбек халқи дунёқарашидаги маънавият тушунчаларининг умумий жиҳатларини аниқлаш, тилларнинг бой ифода имкониятларини чоғиштириш имкони яратилган;
таржима луғатларида луғат мақоласининг информативлигини оширишда ўзбек тилининг изоҳли луғатидаги “маънавият” атов бирликларини дескриптив ёндашув муқобили сифатида ижобий/салбий муносабат асосида берилган ситуатив изоҳнинг сўз моҳиятини тўлиқ очиб беришига хизмат қилишига доир илмий-назарий хулосалардан Қарши давлат университетининг “Енглиш Accесс Миcросчоларшип Програм” AҚСҲ Давлат Департаментининг халқаро лойиҳасида фойдаланилган (Қарши давлат университетининг 2022 йил 11 мартдаги 04/1665-сон маълумотномаси). Натижада илмий хулосаларнинг қўлланилиши ҳамроҳ-таржимонларнинг чет ел китобхонларига роман мазмунини тўғри англаши ва уларга йетказиб бериш билан боғлиқ жараённи самарали ташкил етишга хизмат қилган;
Aбдулла Қодирий насрида қўлланган “маънавият” тушунчасини ифодаловчи бирликлар таржимасини мукаммаллаштириш, ҳамда уалрни “ўзбекча-инглизча” лексикографик талқинини такомиллаштиришда лексик-семантик гуруҳ доирасида ўқув луғатларини яратишга қаратилган луғатларни тузиш бўйича тавсиялардан Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмасининг Халқаро алоқалар ва бадиий таржима бўлимида фойдаланилган (Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмасининг 2022 йил 17 мартдаги 01-03/432-рақамли маълумотномаси). Натижада маънавиятга оид терминларнинг лисоний моҳияти аниқлаштирилган, илмий таснифлашнинг усуллари ишлаб чиқилган, луғатларда “маънавият” атов бирликларига оид лексемаларнинг тарихий-етимологик хусусиятларини очиб беришга доир маълумотлар мукаммаллаштирилган.
