Кодиров Нодир Абдусамиковичнинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган тармоғи номи): «Органик чиқиндилар асосида гидрофоблаш ва стабиллаш таъсирига эга сирт фаол моддаларни олиш технологияси», 02.00.11 - Коллоид ва мембрана кимёси (техника фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2022.3.DSc/Т537.
Илмий маслаҳатчи: Исмаилов Ровшан Исроилович, кимё фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент давлат техника унверситети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассасалар номи, ИК рақами: Умумий ва ноорганик кимё институти, DSc.02/30.12.2019. K/T.35.01.
Расмий оппонентлар: Ахмедов Улуг Каримович, кимё фанлари доктори, профессор; Махмудов Қобил Гафурович, техника фанлари доктори, профессор; Саидаҳмедов Элёр Эгамберди ўғли,техника фанлари доктори.
Йетакчи ташкилот: Навоий давлат кончилик ва технологиялар университети .
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: қаттиқ ва суюқ дисперс системаларнинг хоссаларини бошқариш учун маҳаллий органик хом ашё асосида гидрофоб ва баркарорловчи хоссага эга сувда эрувчан сирт фаол моддалар олиш технологиясини ишлаб чиқишдан иборат .
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
дистилланган ёғ кислота (ДЁК), иккиламчи моноэтаноламин (МЭА), парафин, минерал мой асосида аммиак селитра қотишига қарши бўлган ва гидрофоб хоссага эга ЧАС СФМ-ни олиш мумкинлиги илмий асосланган;
ДЁК ва иккиламчи МЭА нисбати 70:30 бўлганда сирт фаоллиги тоза МЭА га нисбатан 8 баробар ошиши аниқланган;
ЧАС СФМ-нинг тадбиқ этиш натижасида унинг донадор аммиак селитра сиртида гидрофоб плёнка (қоплам) ҳосил қилиши ва ўғитни муддатли сақлашда қотишини олдини олиши аниқланган;
дистилланган ёғ кислотасининг куб қолдиғи, совун ишлаб чиқариш оқова суви, Шуртан ГКМ иккиламчи катализатори, қўнғир кўмир кукуни асосида СФМ ГГС-1(ОГС) ларни донадор ҳолатида олиш мумкинлиги илмий асосланган;
СФМ ГГС-1 асосидаги паст фильтрация кўрсаткичига ва гидрофоблаш таъсирига эга эмульсия олиш мумкинлиги ва бурғулаш қудуқларини гилмояли деворларини гидрофоблаш ҳисобига бўкиши ва ўпирилишини олдини олиш мумкинлиги аниқланган;
ГГС-1 СФМларининг сувли эритмалари билан акрил полиэлектролитларнинг (Унифлок, К-К-9, К-9) оптимал концентрацияси ва улар биргаликда қўлланилиш жараёнида синергизм эффекти аниқланган;
СФМ ГГС-1нинг сувли эритмалар концентрацияси 10% дан юқори кўрсаткичга эга бўлганда гилмоя суспензияларни барқарор бўлиши ва бу ходиса тузилиш-механика фактори ва СФМ ни адсорбцион қаватларининг кучли механик хоссага эга бўлганлик билан боғлиқлиги аниқланган;
ДЁК куб қолдиғи, нефт битуми, иккиламчи резина кукуни асосида гидроизоляцион материал (ГИМ) олиш усулини ишлаб чиқиш мумкинлиги аниқланган, оптимал параметрлар: босим, ҳарорат, компонентларнинг нисбатлари, жараён вақти, компонентларни қўшиш тартиби ишлаб чиқилган;
гидроизоляцион материалнинг структура-механик хоссасини ҳосил қилиш учун иккиламчи резина кукунинг етарли миқдори 10% бўлиши аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Органик чиқиндилар асосида гидрофоблаш ва стабиллаш таъсирига эга сирт фаол моддаларни олиш технологиясини яратиш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
иккиламчи хомашёлардан олинган бурғулаш реагентига Ўзбекистон Республикаси Интелектуал мулк агентлиги томонидан ихтирога патент олинган (№IAP 06728). Натижада, маҳаллий хомашёлар асосида бурғулаш эритмасини олиш имконини берган;
иккиламчи хомашёлар асосида гидроизоляцион материаллар олиш технологияси "O'zsanoatqurilishmateriallari" уюшмаси тасарруфидаги “Stroykarst DPK” MChJда амалиётга жорий этилган ("O'zsanoatqurilishmateriallari" уюшмасининг 2023 йил 13 мардаги 05/15-536-сон маълумотномаси). Натижада, четдан келтириладиган арзон гидроизоляцион материал ўрнини босувчи материал олиш имконини берган;
дистилланган ёғ кислотаси куб қолдиғи ва ишлатилган иккиламчи катализатор асосида анион СФМ олиш технологияси Ўзбекистон Республикаси Ёғ-мой саноати корхоналари уюшмасининг «2024 йилда амалиётга жорий этиш бўйича истиқболли ишланмалари рўйхати»га киритилган (Ўзбекистон Республикаси Ёғ-мой саноати корхоналари уюшмасининг 2022 йил 14 мартдаги ОЗ/З-123-сон маълумотномаси). Натижада, четдан келтириладиган сульфаноль ўрнини босувчи СФМ олиш имконини беради.