Омонова Махфурат Келдияровнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
И. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Мелиоратив терминларнинг лексик-семантик хусусиятлари (инглиз ва о`збек тиллари мисолида)”, 10.00.06 – Қиёсий адабиёцҳунослик, чоғиштирма тилшунослик ва адабиёцҳунослик (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: Б2019.1.ПҳД/Фил753.
Илмий раҳбар: Жабборов Хужамурод Жабборович, филология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Қарши давлат университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Самарқанд давла чет тиллар институти, ПҳД.03/30.12.2019.Фил/Пед.83.01.
Расмий оппонентлар: Хайруллайев Хуршид Зайнийевич, филология фанлари доктори (ДСc), профессор; Aхмедов Ойбек Сапарбайевич, филология фанлари доктори (ДСc), профессор.
Йетакчи ташкилот: Термиз давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
И.Тадқиқотнинг мақсади инглиз ва ўзбек тилларидаги мелиоратив терминларни қиёсий жиҳатдан талқин қилиш асносида уларнинг лексик-семантик, структур-грамматик хусусиятларини очиб беришдан иборат.
ИИ. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
инглиз ва ўзбек тиллари мелиорация терминологияси ҳозирги ривожланиш босқичида тартибга солинган тил бирликлари мажмуини ташкил етиши ва ўз хусусий ўрганиш обйектига ега нолисоний жараён сифатида майдонга келганлиги далилланган;
инглиз ва ўзбек тилларидаги мелиоратив терминларнинг матндаги лексик қуршовига, шунингдек, маъно қирралари фаоллашуви даражасига боғлиқлиги нутқда доимий ва зарурий бўлишини, лексик маънолари семантик нуқтаи назардан уларга синонимия, антонимия, полисемия ҳодисалари хослиги далилланган;
инглиз ва ўзбек тилларида екин майдонлари шакли ва ҳажми, жойлашиш ўрни, қарашлилиги, сифати, унумсиз, унумдорлиги, суғорилиш, суғорилмаслиги каби мотивланиш белгиларига кўра турлича номланиши, мелиорация соҳасида туб ва бирикмали терминларнинг ҳосил бўлишига олиб келиши исботланган;
инглиз ва ўзбек тиллари мелиорация соҳасига доир терминлар лексик-семантик гуруҳларининг концептуал маънолари аниқланган.
ИИИ. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Ўзбек ва инглиз тили мелиоратив терминларининг лингвистик тадқиқи масалаларини ёритиш жараёнида олинган илмий натижалар асосида:
инглиз ва ўзбек тиллари мелиорация терминологияси ҳозирги ривожланиш босқичида тартибга солинган тил бирликлари мажмуини ташкил етиши ва ўз хусусий ўрганиш обйектига ега нолисоний жараён сифатида майдонга келганлигига доир илмий хулосаларидан ФA-Ф1-ГООЗ рақамли “Ҳозирги қорақалпоқ тилида функсионал сўз ясалиши” номли фундаментал лойиҳада фойдаланилган (ЎзР ФA Қорақалпоғистон бўлимининг 2021 йил 2 апрелидаги 1701/42-сон маълумотномаси). Натижада мелиоратив терминларининг диахрон ва синхрон шакллари, қайси тилдан келиб чиққанлигини аниқлашга доир маълумотлар билан бойитилган;
инглиз ва ўзбек тилларидаги мелиоратив терминларнинг матндаги лексик қуршовига, шунингдек, маъно қирралари фаоллашуви даражасига боғлиқлиги нутқда доимий ва зарурий бўлишини, лексик маънолари семантик нуқтаи назардан уларга синонимия, антонимия, полисемия ҳодисалари хослигига доир материаллардан мелиорация, ирригация ва сув хўжалиги соҳасига алоқадор бўлган мутахассислар ва кенг китобхонлар оммасига мўлжалланган “Ўзбекча-русча-инглизча мелиорацияга оид терминларнинг изоҳли луғати” номли луғатни нашрга тайёрлашда фойдаланилган. Натижада ирригация ва мелиорация соҳаси мутахассисларининг ўзбек, рус, инглиз тилларида шу соҳага оид билимларини бойитиш, уларнинг коммуникатив лаёқатини ўстиришда муҳим восита бўлган уч тилли таълимий луғат тузиш имконини яратган;
инглиз ва ўзбек тилларидаги мелиорацияга оид терминларнинг темурийлар давридаги суғорма ва екин майдонлари шакли ва ҳажми, жойлашиш ўрни, қарашлилиги, сифати, унумсизлиги-унумдорлиги, суғорилиш-суғорилмаслиги каби мотивланиш белгиларига кўра турлича номланишига оид илмий-назарий хулосалардан Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси ҳузуридаги Нодавлат нотижорат ташкилотларини ва фуқаролик жамиятининг бошқа институтларини қўллаб-қувватлаш Жамоат фонди томонидан Парламент комиссиясининг 22.06.2020 йилдаги Қарорига асосан еълон қилинган 67- 10/136-рақамли Давлат гранти бўйича Халқаро Aмир Темур хайрия жамоат фонди Қашқадарё вилоят муассасаси томонидан 2020-2021 йилларда бажарилган “Маданий мерос – олий қадрият” мавзусидаги инновация лойиҳасини амалга оширишда бажарилган лойиҳада фойдаланилган (Халқаро Aмир Темур хайрия Жамоат фондининг 2022 йилнинг 12 июндаги 27-сон маълумотномаси). Натижада мелиоратив терминлардан халқнинг миллий, етник, маданий мерос обйектларини аниқлашга доир маълумотлар билан бойитишга хизмат қилган;
мелиоратив терминлар доирасида олиб борилган тадқиқот натижалари ҳақидаги фикр-мулоҳазалардан Қашқадарё вилояти “Насаф” телерадиоканалининг таҳлилий “Хабарлар” информацион дастури ва “Очиқ мулоқот” ешиттиришида фойдаланилган (Қашқадарё вилояти ТРКнинг 2022 йил 30 майдаги 180-сон маълумотномаси). Натижада “аграр”, “аграр соҳа”, “мелиорация”, “ирригация” каби термин ва тушунчаларга оид тўпланган маълумотлар асосида кўрсатув ва ешиттириш маърифий ва амалий жиҳатдан бойитилган, теледастур учун тайёрланган материалларнинг мазмуни мукаммаллашувига, илмий далилларга бой бўлишига, кўрсатувнинг илмий-оммабоплиги таъминланишига хизмат қилган.
