Эргашева Дилрабо Aлланазаровнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
И. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи): “Одил Ёқубов асарларида инсон руҳий ҳолати ифодаланишининг лисоний манзараси”, 10.00.01 – Ўзбек тили (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2020.4.PhD/Fil1492.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Термиз давлат университети.
Илмий раҳбар: Умурқулов Бекпулат, филология фанлари доктори, профессор.
Илмий Кенгаш фаолият кўрсатаётган муассаса номи, Илмий Кенгаш рақами: Термиз давлат университети, PhD.03/31.03.2021.Fil.78.04.
Расмий оппонентлар: Баҳриддинова Башорат Маъдийевна, филология фанлари доктори, профессор; Муҳаммаджонова Гўзалхон, филология фанлари доктори, доцент.
Йетакчи ташкилот: Самарқанд давлат университети.
Диссертация йўналиши: амалий ва назарий аҳамиятга молик.
ИИ. Тадқиқотнинг мақсади Одил Йоқубов асарларида тил воситаларининг инсон руҳий ҳолатини ифодаланиш хусусийатларини аниқлашдан иборат.
ИИИ. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
Одил Йоқубов асарларида инсон руҳий ҳолатидаги ғамгин, хурсанд, нотинч, маъюс, хафа, хушҳол, хушнуд, хуррам, қувноқ, шодмон, шод, хушчақчақ каби зоҳирий ва азоб, алам, нафрат, ранж, афсус, араз, соғинч, ҳайажон, севинч каби ботиний ҳис-туйғулар бадиий матннинг назарий психолингвистик талқини асосида очиб берилган;
ёзувчи асарларида ўзбек халқининг миллий ўзига хослигини ўзида мужассам етувчи реалия бирликлари, халқнинг турмуш тарзи, миллий дунёқараши, қадриятлари, феъл-атвори, еътиқодларини акс еттириш ўхшатиш ва сифатлашлар орқали руҳий ҳолат ифодаланиши еса от, сифат, феъл сўз туркумлари ёрдамида юзага чиқиши асосланган;
тасвирий воситалар, жумладан, оъхшатишлар ва сифатлашларнинг ифодаланишида оъқ теккан шеърдай, оташда қовурилгандай, чоъғга коъмилган қумғондай, мойчироқдай ҳорғин, укпардай йенгиллашган каби хусусий муаллиф ўхшатишлари аниқланган;
нутқий фаолийат жарайонида гап, соъз бирикмаси ва соъзларда оъз ифодасини топган лисоний вербал ва ишоравий, мимик ҳамда фонацион новербал воситаларнинг қаҳрамон руҳий ҳолати (қоърқув, ғам, нафрат, жаҳл, алам, ачиниш, қайғу, изтироб, шодлик, қувонч, лоқайдлик, ҳайрат, саросима, хотиржамлик, изтироб) ни ифодалаши бадиий матн асосида очиб берилган.
ИВ. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Одил Йоқубов асарларида инсон руҳий ҳолати ифодаланишини таҳлили натижалари асосида:
Одил Йоқубов асарларида инсон руҳий ҳолатидаги ғамгин, хурсанд, нотинч, маъюс, хафа, хушҳол, хушнуд, хуррам, қувноқ, шодмон, шод, хушчақчақ каби зоҳирий ва азоб, алам, нафрат, ранж, афсус, араз, соғинч, ҳайажон, севинч каби ботиний ҳис-туйғулар бадиий матннинг назарий психолингвистик талқини асосида очиб беришга оид хулосалардан 2019-2021-йилларга моължалланган И-ОТ-2019-42 рақамли “Оъзбек ва инглиз тилларининг електрон (Инсон қийофаси, феъл-атвори табиат ва миллий тимсоллар тасвири) поетик луғатини йаратиш” номли инновацион амалий грант лойиҳасида фойдаланилган (Aлишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университетининг 2022-йил 5-сентабрдаги 04/01/2411-сон маълумотномаси). Натижада ўзбек ва инглиз тилларининг електрон-поетик луғатини йаратишда инсон қийофаси ва феъл-атворига оид руҳий ҳолат сўзлари, ўхшатиш ва сифатлаш каби воситаларнинг бадиий матнда, хусусан, поетик матнда тутган ўрни аниқланган ва маънолари изоҳи мукаммаллашган;
йозувчи асарларида инсон руҳий ҳолатининг ифодаланиши олам лисоний манзарасининг лингвокогнитив унсурлари – консепт ва гешталт асосида консептуал таҳлилга тортилганлигини ёритишга доир илмий хулосалардан ФА-Ф1-Г003 рақамли “Ҳозирги қорақалпоқ тилида функсионал соъз йасалиши” мавзусидаги фундаментал лойиҳасида фойдаланилган (Оъзбекистон Республикаси Фанлар академийаси Қорақалпоқ боълимининг 2022-йил 3-апрелдаги 07/11/44–сон маълумотномаси). Натижада қорақалпоқ тилида функсионал соъз йасалишига доир назарий маълумотларнинг мукаммаллашувига еришилган;
тасвирий воситалар, жумладан, оъхшатишлар ва сифатлашларнинг ифодаланишида хусусий муаллиф ўхшатишлари (оъқ теккан шеърдай, оташда қовурилгандай, чоъғга коъмилган қумғондай, мойчироқдай ҳорғин, укпардай йенгиллашган) тавсифий ва таснифий лингвистик таҳлиллар орқали илмий асосланган хулосаларидан Оъзбекистон Миллий телерадиокомпанийасининг “Йошлар” телерадиоканалида ефирга узатилган адабий-бадиий, маънавий-маърифий дастурларининг сенарийсини таййорлашда фойдаланилган (Оъзбекистон Миллий телерадиокомпанийасининг 2022-йил 28-февралдаги 14/01/70-сон маълумотномаси). Натижада “Ҳикойа”, “Талабалар вақти”, “Аслийат”, “Мумтоз соъз гулшани”, “Тавсийа”, “Доъстим китоб” номли телекоърсатув ва ешиттиришлар учун таййорланган материалларнинг мазмуни мукаммаллашган.
