Sayt test rejimida ishlamoqda

Махмудова Мархабохон Махамаджоновнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

И. Умумий маълумотлар.
Диссертасия мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган тармоғи номи): «Cитруллус cолоcйнтҳис, Датура страмониум, Пҳйсалис ангулата, Силене виридифлора ўсимликлари метаболитлари ва уларнинг биологик фаоллиги», 02.00.10 - Биоорганик кимё (кимё фанлари).
Диссертасия мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2022.4.PhD/К575.
Илмий раҳбар: Бобайев Исомиддин Давронович, кимё фанлари доктори.
Диссертасия бажарилган муассасалар номи: Ўсимлик моддалари кимёси институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Ўсимлик моддалари кимёси институти, DSc.02/30.01.2020.К/Т.104.01.
Расмий оппонентлар: Гафуров Махмуджон Боқийевич, кимё фанлари доктори, профессор; Нишанбайев Сабиржон Зарипбайевич, кимё фанлари доктори.
Йетакчи ташкилот: Тошкент фармасевтика институти.
Диссертасия йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик. 
ИИ. Тадқиқотнинг мақсади: Cитруллус cолоcйнтҳис ўсимлиги кукурбитацинлари, Датура страмониум, Пҳйсалис ангулата, Силене виридифлора ўсимликлари витастероидлари ва тритерпенларининг тузилиши ва биологик фаолликларини аниқлашдан иборат.
ИИИ. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
Ўзбекистонда интродуксия қилинган Cитруллус cолоcйнтҳис ўсимлиги мева етининг кимёвий таркиби илк маротаба ўрганилган ва аввал адабиётларда маълум бўлган кукурбитацин Е, 2-О-β-Д-глюкопиранозил-кукурбитацин Е, β-ситостеринлар, маннитол ажратилган, уларнинг тузилишлари спектрал таҳлил усуллари билан тасдиқланган;
илк маротаба Датура страмониум ўсимлиги баргидан датураметелен Ҳ (14α-гидро-(20С,22Р)-22,26-епокси-27-[(β-глюкопиранозил)-окси]ергоста-2,4,6,24-тетрайен-1,26-дион) ажратиб олиниб, кимёвий тузилишлари исботланган, шунингдек аввал адабиётларда маълум бўлган витастероидлар - датуралактон, витастрамонолид, (22Р)-27-гидрокси-7α-метокси-1-оксовита-3,5,24-трийен-олид, (22Р)-7α,27-дигидро-окси-1-оксовита-2,5,24-трийенолид, датурата-турин A ажратиб олинган;
Датура страмониум ўсимлиги етанолли екстрактининг н-бутанолли фраксияси ЮССХ-МС ёрдамида кимёвий таҳлил қилинган, натижада таркибида йеттита иккиламчи метаболит – агматин, 4-триметиламмонибутанал, 6,7-епокси-5,12-дигидрокси-1-оксовита-(5α, 6α, 7α, 12α, 22Р)-2, 24-дийенолид (0,057%), 8-метил-8-азабицикло [3.2.1] октан-3,6-диол; ((1Р*, 3С*, 6С*, 7Р*-шакл), 3-тиглоил,6-пропаноил, 3-фенилацетокси-6-гидрокситропан, 6-гидроксигиоссиамин; (2′С,3С,6С), 8-метил-8-азабицикло[3.2.1]октан-3,6-диол; (1Р,3Р,5Р,6Р) 6-тиглоил мавжудлиги аниқланган, ефир мойининг умумий таркиби таҳлил қилинганда 89,0%, 17 та компонент идентификацияланган. Aсосий компонентлар массоилактон (21.0 %), 6-гептил-5,6-дигидро-2Ҳ-фуран-2-он (53.3 %), 17-пентатриаконтен (5.2 %), м-симол (2.9 %) ва транс-3-гексен-1-ол (1.2 %) ни ташкил етган;
Пҳйсалис ангулата ўсимлигининг йер устки қисмидан адабиётларда аввал маълум бўлган йеттита бирикма: 14α-оксииксокарпанолид, 24, 25-епоксивитанолид Д, вамонолид, физангулид, физангулид Б, ангунолид, 4-оксоангунолид ажратиб олиниб, кимёвий тузилишлари исботланган; 
илк бор физангулид Б ва 14α-оксииксокарпанолиднинг РТТ усулида кимёвий ва фазовий тузилиши тадқиқ қилинган;
Силене виридифлора ўсимлиги таркибидан аввал адабиётларда маълум бўлмаган янги тритерпен гликозид - силвиридозид Силене туркум ўсимликларида илк маротаба аниқланган ва кимёвий тузилиши 1Ҳ, 13C ЯМР 1Д, 2Д (CОСЙ, НОЕСЙ,ТОCСЙ, ҲСҚC, ҲМБC) спектроскопия ҳамда ҲР-ЕСИ-МС масс-спектрометрия усулида исботланган.
ИВ. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. 
Cитруллус cолоcйнтҳис, Датура страмониум, Пҳйсалис ангулата, Силене виридифлора ўсимликлари метаболитларини тадқиқ қилиш бўйича олинган натижалар асосида:
Cитруллус cолоcйнтҳис ўсимлигидан ажратиб олинган кукурбитацин, маннит асосида қандли диабетни даволашда қўлланиладиган «Колосумацин” субстансиясини олиш усули ишлаб чиқилган ва Ўзбекистон Республикаси Интеллектуал мулк агентлигининг ихтирога патенти билан ҳимояланган (№ ИAП 06069, 29.11.2019 й.). Натижада, қандли диабетни даволашда қўлланиладиган «Колосумацин” дори субстансияси олиш имконини берган;
Пҳйсалис ангулата ўсимлигидан ажратиб олинган физангулид Б ва 14α-оксииксокарпанолидларнинг рентген тузилиши маълумотлари Кембридж халқаро тузилиш маълумотлар базасида (Тҳе Cамбридге Струcтурал Датабасе, ҳттпс://www.ccдc.cам. аc.ук/струcтурес/) рўрхатга олинган ва CCДC: ЕХИВУФ 2095477 ва ЕХИWAМ 2095478 хос рақамлари берилган. Натижада, моддаларнинг тузилиши, табиати, рентген тузилиш таҳлили ёрдамида олинган молекулалараро ўзаро таъсир ва таҳлил маълумотларидан соҳа олимларнинг фойдаланишига имкон яратилган.

Yangiliklarga obuna bo‘lish