Maxmudova Marxaboxon Maxamadjonovnaning
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon

I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertasiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan tarmog‘i nomi): «Citrullus colocynthis, Datura stramonium, Physalis angulata, Silene viridiflora o‘simliklari metabolitlari va ularning biologik faolligi», 02.00.10 - Bioorganik kimyo (kimyo fanlari).
Dissertasiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2022.4.PhD/K575.
Ilmiy rahbar: Bobayev Isomiddin Davronovich, kimyo fanlari doktori.
Dissertasiya bajarilgan muassasalar nomi: O‘simlik moddalari kimyosi instituti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami: O‘simlik moddalari kimyosi instituti, DSc.02/30.01.2020.K/T.104.01.
Rasmiy opponentlar: Gafurov Maxmudjon Boqiyevich, kimyo fanlari doktori, professor; Nishanbayev Sabirjon Zaripbayevich, kimyo fanlari doktori.
Yetakchi tashkilot: Toshkent farmasevtika instituti.
Dissertasiya yo‘nalishi: nazariy va amaliy ahamiyatga molik. 
II. Tadqiqotning maqsadi: Citrullus colocynthis o‘simligi kukurbitatsinlari, Datura stramonium, Physalis angulata, Silene viridiflora o‘simliklari vitasteroidlari va triterpenlarining tuzilishi va biologik faolliklarini aniqlashdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
O‘zbekistonda introduksiya qilingan Citrullus colocynthis o‘simligi meva etining kimyoviy tarkibi ilk marotaba o‘rganilgan va avval adabiyotlarda ma’lum bo‘lgan kukurbitatsin E, 2-O-β-D-glyukopiranozil-kukurbitatsin E, β-sitosterinlar, mannitol ajratilgan, ularning tuzilishlari spektral tahlil usullari bilan tasdiqlangan;
ilk marotaba Datura stramonium o‘simligi bargidan daturametelen H (14α-gidro-(20S,22R)-22,26-epoksi-27-[(β-glyukopiranozil)-oksi]ergosta-2,4,6,24-tetrayen-1,26-dion) ajratib olinib, kimyoviy tuzilishlari isbotlangan, shuningdek avval adabiyotlarda ma’lum bo‘lgan vitasteroidlar - daturalakton, vitastramonolid, (22R)-27-gidroksi-7α-metoksi-1-oksovita-3,5,24-triyen-olid, (22R)-7α,27-digidro-oksi-1-oksovita-2,5,24-triyenolid, daturata-turin A ajratib olingan;
Datura stramonium o‘simligi etanolli ekstraktining n-butanolli fraksiyasi YuSSX-MS yordamida kimyoviy tahlil qilingan, natijada tarkibida yettita ikkilamchi metabolit – agmatin, 4-trimetilammonibutanal, 6,7-epoksi-5,12-digidroksi-1-oksovita-(5α, 6α, 7α, 12α, 22R)-2, 24-diyenolid (0,057%), 8-metil-8-azabisiklo [3.2.1] oktan-3,6-diol; ((1R*, 3S*, 6S*, 7R*-shakl), 3-tigloil,6-propanoil, 3-fenilatsetoksi-6-gidroksitropan, 6-gidroksigiossiamin; (2′S,3S,6S), 8-metil-8-azabisiklo[3.2.1]oktan-3,6-diol; (1R,3R,5R,6R) 6-tigloil mavjudligi aniqlangan, efir moyining umumiy tarkibi tahlil qilinganda 89,0%, 17 ta komponent identifikatsiyalangan. Asosiy komponentlar massoilakton (21.0 %), 6-geptil-5,6-digidro-2H-furan-2-on (53.3 %), 17-pentatriakonten (5.2 %), m-simol (2.9 %) va trans-3-geksen-1-ol (1.2 %) ni tashkil etgan;
Physalis angulata o‘simligining yer ustki qismidan adabiyotlarda avval ma’lum bo‘lgan yettita birikma: 14α-oksiiksokarpanolid, 24, 25-epoksivitanolid D, vamonolid, fizangulid, fizangulid B, angunolid, 4-oksoangunolid ajratib olinib, kimyoviy tuzilishlari isbotlangan; 
ilk bor fizangulid B va 14α-oksiiksokarpanolidning RTT usulida kimyoviy va fazoviy tuzilishi tadqiq qilingan;
Silene viridiflora o‘simligi tarkibidan avval adabiyotlarda ma’lum bo‘lmagan yangi triterpen glikozid - silviridozid Silene turkum o‘simliklarida ilk marotaba aniqlangan va kimyoviy tuzilishi 1H, 13C YaMR 1D, 2D (COSY, NOESY,TOCSY, HSQC, HMBC) spektroskopiya hamda HR-ESI-MS mass-spektrometriya usulida isbotlangan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi. 
Citrullus colocynthis, Datura stramonium, Physalis angulata, Silene viridiflora o‘simliklari metabolitlarini tadqiq qilish bo‘yicha olingan natijalar asosida:
Citrullus colocynthis o‘simligidan ajratib olingan kukurbitatsin, mannit asosida qandli diabetni davolashda qo‘llaniladigan «Kolosumatsin” substansiyasini olish usuli ishlab chiqilgan va O‘zbekiston Respublikasi Intellektual mulk agentligining ixtiroga patenti bilan himoyalangan (№ IAP 06069, 29.11.2019 y.). Natijada, qandli diabetni davolashda qo‘llaniladigan «Kolosumatsin” dori substansiyasi olish imkonini bergan;
Physalis angulata o‘simligidan ajratib olingan fizangulid B va 14α-oksiiksokarpanolidlarning rentgen tuzilishi ma’lumotlari Kembridj xalqaro tuzilish ma’lumotlar bazasida (The Cambridge Structural Database, https://www.ccdc.cam. ac.uk/structures/) ro‘rxatga olingan va CCDC: EXIVUF 2095477 va EXIWAM 2095478 xos raqamlari berilgan. Natijada, moddalarning tuzilishi, tabiati, rentgen tuzilish tahlili yordamida olingan molekulalararo o‘zaro ta’sir va tahlil ma’lumotlaridan soha olimlarning foydalanishiga imkon yaratilgan.