Турабов Aбдурайим Маликовичнинг 
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида еълон

И.Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Кичик синтаксис муаммолари”, 10.00.01 – Ўзбек тили, (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2022.2.DSc/Fil407.
Илмий маслаҳатчи: Турниёзов Нигмат Қаюмович, филология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Самарқанд давлат чет тиллар институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Шароф Рашидов номидаги Самарқанд давлат университети, DSc.03/30.12.2019.Fil.02.03.
Расмий оппонентлар: Елтазаров Жўлибой Данабайевич, филология фанлари доктори, профессор; Aбузалова Меҳринисо Кадировна, филология фанлари доктори, профессор; Усмонова Ҳуринисо Шароповна, филология фанлари доктори, профессор.
Йетакчи ташкилот: Aндижон давлат университети. 
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
ИИ. Тадқиқотнинг мақсади ҳозирги ўзбек тили материали асосида кичик синтаксисни тизимлаштиришнинг назарий асосларини белгилаш ҳамда уларнинг синтактик хусусиятларини очиб беришдан иборат.
ИИИ.Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
ўзбек тилшунослигида сўз ва матн ҳам синтаксиснинг текширув обйектига киритилгандан сўнг, синтаксиснинг лингвистик майдони кенгайганлиги сабабли, катта ва кичик синтаксисга бўлиш орқали анъанавий тилшуносликдаги қарашларни деривацион, изоморфизмик, пресуппозиция аспектидаги ёндашувлар билан бойитилиши зарурлиги исботланган;
кичик синтаксис тизимининг назарий асослари тилшуносликда шаклланган атомар предикат воситасида синтактик деривация содир бўлиши, содда ясама ва қўшма, жуфт, такрорий, мураккаб сўзлар, турғун сўз бирикмалари, турғун сўз бирикмалари шаклидаги фраземалар ва парафразаларнинг микросинтагматик муносабатга киришиши жараёнидаги лисоний белгилари очиб берилган;
кичик синтаксис воқеланган моделлар тизимида синтактик муносабатларни шакллантирувчи сифатловчи-сифатланмиш, қаратқич-қаралмиш, аниқловчи-аниқланмиш, ҳол-ҳолланмиш, тўлдирувчи-тўлдирилмиш, кесим-ундалма, ега-кесим каби сўзларнинг синтагматик алоқаси далилланган;
сўз ичидаги микросинтактик муносабатларда лексик деривация орқали синтактик муносабат воқеланиши, кичик синтаксисда таянч восита оператор йетакчилик қилиши очиб берилиб, уларнинг ўзига хос лексик-семантик ва деривацион тамойиллари асосланган;
синтагматик ва синтактик муносабатлар синтактик алоқани шакллантирувчи белги тарзида бир-биридан фарқ қилувчи синтактик бирликлар мақомини белгиловчи тил ҳодисалари ҳисобланиши, синтагматик муносабат ҳосил қилиниши учун тилнинг икки таркиби бир пайтда, бир сўз ички тузилиши жараёнида, синтагматик қаторда горизонтал чизиқ бўйлаб бирин-кетин қўшилиши, синтактик муносабат еса ясама сўзлар доирасида морфемалар, қўшма сўзлар доирасида сўзлар, гап доирасида ҳам сўзлар ва матн доирасида гаплар орасида содир бўлиши очиб берилган;
қўшма сўзлар семантик деривацион жиҳатдан кўчма маъно ифодалаши орқали ибора бўлиб келиши аниқланиб, улар фразеологиялашган луғавий бирликлар ҳисобланиши, биргина сўзлар мисолида перефраза каби фразеологиялашган луғавий бирликлар ҳосил қилиниши далилланган.
Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Сўз ичидаги микросинтактик муносабатларда атомар предикат орқали синтактик муносабат воқеланишининг деривацион хусусиятлари ва кичик синтаксис тизимининг назарий асосларини ўрганиш бўйича олинган натижалар асосида: 
ўзбек тилшунослигида сўз ва матн ҳам синтаксиснинг текширув обйектига киритилгандан сўнг синтаксиснинг лингвистик майдони кенгайганлиги сабабли, катта ва кичик синтаксисга бўлиб ўрганиш орқали анъанавий тилшуносликдаги қарашларни деривацион, изоморфизмик, пресуппозиция аспектидаги ёндашувлар билан бойитилиши бўйича берилган илмий хулоса ва тавсияларидан ЎзРФA ҚҚБ Қорақалпоқ гуманитар фанлар илмий-тадқиқот институтида 2012-2016-йилларда бажарилган ФA-Ф1-ГОО3 рақамли “Ҳозирги қорақалпоқ тилида функсионал сўз ясалиши” фундаментал лойиҳанинг назарий қисмини ёритишда фойдаланилган (ЎзР ФA Қорақалпоғистон бўлими Қорақалпоқ гуманитар фанлар илмий-тадқиқот институтининг 2022-йил 1-мартдаги 151/1-сон маълумотномаси). Натижада кичик синтаксис воқеланган моделлар тизими синтактик таҳлил етишга еришилган;
кичик синтаксис тизимининг назарий асослари тилшуносликда шаклланган атомар предикат воситасида синтактик деривация содир бўлиши, содда ясама ва қўшма, жуфт, такрорий, мураккаб сўзлар, турғун сўз бирикмалари, турғун сўз бирикмалари шаклидаги фраземалар ва парафразаларнинг микросинтагматик муносабатга киришиши жараёни, асосий номинатив бирлик сифатидаги морфо-синтактик лисоний белгиларини ёритишда берилган илмий хулоса ва тавсияларидан ФA-Ф1-005 “Қорақалпоқ фолклоршунослиги ва адабиёцҳунослиги тарихини тадқиқ етиш” мавзусидаги фундаментал лойиҳанинг назарий қисмида фойдаланилган (ЎзР ФA Қорақалпоғистон бўлими Қорақалпоқ гуманитар фанлар илмий-тадқиқот институтининг 2022-йил 1-мартдаги 75/1-сон). Натижада халқ оғзаки ижоди намуналарини синтактик, семантик жиҳатдан таҳлил етишга еришилган;
сўз ичидаги микросинтактик муносабатларда лексик деривация орқали синтактик муносабат воқеланиши, кичик синтаксисда таянч восита оператор йетакчилик қилиши очиб берилиб, уларнинг ўзига хос лексик-семантик ва деривацион тамойиллари шаклланишига оид илмий қарашлар ва хулосалардан уни халқаролаштириш мақсадида 561624-ЙЕРР-1-2015-УК-ЕППКA2-CБҲЕ-СП-ЕРAСМУС + CБҲЕ ИМЕП: “Ўзбекистонда олий таълим тизими жараёнларини модернизациялаш ва халқаролаштириш” номли инновацион тадқиқотлар лойиҳасининг амалий қисмида фойдаланилган (СамДCҲТИ нинг 2022-йил 22-февралдаги 303/30.02.01-сон маълумотномаси). Натижада кичик синтаксис муаммоси хусусидаги илмий назарий тадқиқотнинг ўзбек тили материаллари асосида илк бор ёритилиши билан тилшуносликнинг мазкур соҳасини халқаролаштиришга катта ҳисса қўшилган;
синтагматик ва синтактик муносабатлар бир-биридан фарқ қилувчи синтактик бирликлар мақомини белгиловчи тил ҳодисалар ҳисобланиши, синтагматик муносабат ҳосил қилиниши учун тилнинг икки таркиби бир пайтда, бир сўз ички тузилиши жараёнида, синтагматик қаторда горизонтал чизиқ бўйлаб бирин-кетин қўшилиши, синтактик муносабат еса ясама сўзлар доирасида морфемалар, қўшма сўзлар доирасида сўзлар, гап доирасида ҳам сўзлар ва матн доирасида гаплар орасида содир бўлиши хусусиятларига оид илмий қарашлари ва хулосаларидан И-204-4-5 “Инглиз тили мутахассислик предметларидан ахборот-коммуникацион технологиялари асосида виртуал ресурслар яратиш ва ўқув жараёнига жорий етиш” номли инновацион тадқиқот лойиҳасининг назарий қисмида фойдаланилган (СамДCҲТИ нинг 2022-йил 25-февралдаги 332/30.02.01-сон маълумотномаси). Натижада синтагматик ва синтактик муносабатлар замонавий йўналишда таҳлил етишга еришилган;
қўшма сўзлар семантик деривацион жиҳатдан ибора бўлиб келиши аниқланиб, улар фразеологиялашган луғавий бирликлар ҳисобланиши, биргина сўзлар мисолида перефраза каби фразеологиялашган луғавий бирликлар деривациясини очиб беришга доир таҳлилий фикрлар ва назарий хулосалардан Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмаси Самарқанд вилояти бўлими қошидаги “Садоқат” ижодий тўгараги фаолиятида фойдаланилган (Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмаси Самарқанд вилояти бўлимининг 2022-йил 4-апрелдаги 36-cон маълумотномаси). Шунингдек, Самарқанд вилоят телерадиокомпаниясининг “Уйимдаги хазина”, “Таълим ва тараққиёт” туркум дастурлари ссенарийсини тайёрлашда фойдаланилган (Самарқанд вилоят телерадиокомпаниясининг 2022-йил 4-апрелдаги 01-12/148-сон маълумотномаси). Натижада мазкур тўгарак семинарларининг ва кўрсатувларнинг илмий-оммабоплиги таъминланган ҳамда янги манбалар билан бойитилган.